Parşömen: Cilt XII
Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (1923-1938)
1. Püf Noktası: Atatürk dönemi dış politikasının ana felsefesi "**Yurtta Sulh, Cihanda Sulh**" ilkesidir. Bu ilke, pasif bir dış politika değil, dünya barışına aktif katkı sunan bir anlayıştır.
2. Şifreleme: Dış Politikanın Temel Esasları: **T.A.M G.Ü.Ç.** (**T**am Bağımsızlık, **A**kılcılık, **M**isak-ı Milli, **G**erçekçilik, **Ü**... (Uluslararası hukuka saygı), **Ç**... (**Ç**ağdaşlık)).
3. Püf Noktası: Dış politika iki ana döneme ayrılır: **1923-1930** (Lozan'dan kalan sorunların çözüldüğü, daha temkinli dönem) ve **1930-1938** (Dünya barışına katkı ve ittifaklar dönemi).
4. Püf Noktası: Lozan'dan sonra en çok sorun yaşanan devletler **İngiltere** (Musul), **Fransa** (Borçlar, Yabancı Okullar, Suriye sınırı) ve **Yunanistan** (Nüfus Mübadelesi) olmuştur.
5. Püf Noktasi: **Yabancı Okullar Sorunu** en çok Fransa ile yaşanmıştır. Türkiye, bu konuyu bir iç meselesi saymış ve "tüm okulların Türk kanunlarına uymak zorunda olduğu" konusunda asla taviz vermemiştir.
6. Püf Noktası: **Osmanlı Borçları Sorunu** da en çok Fransa ile yaşanmıştır. 1929 Krizi sonrası borçlar yeniden yapılandırılmış ve Türkiye taksitlerle ödemeyi sürdürmüştür. Bu, Türkiye'nin uluslararası hukuka saygısını gösterir.
7. Püf Noktası: **Fener Rum Patrikhanesi**, Lozan'da Türkiye'de kalmış ancak tüm siyasi yetkileri (ekümenik-evrensel olma özelliği) elinden alınarak sadece bir dini kurum haline getirilmiştir.
8. Püf Noktası: Türkiye'nin bu dönemdeki en yakın ilişkide olduğu devlet, Batılı devletlerin baskısına karşı denge unsuru olarak gördüğü **Sovyetler Birliği (SSCB)** olmuştur.
9. Püf Noktası: Türkiye, yayılmacı ve maceracı (revizyonist) bir politika izlememiştir. Temel amaç, **Misak-ı Milli sınırları içinde bağımsız yaşamaktır.**
10. Püf Noktası: **Musul Sorunu**, Lozan'da çözülemeyen tek konudur. Çözümü, Türkiye ile İngiltere arasındaki ikili görüşmelere bırakılmıştır.
11. Püf Noktası: Musul, zengin petrol yatakları ve Misak-ı Milli sınırları içinde yer alması nedeniyle Türkiye için çok önemliydi.
12. Püf Noktasi: İkili görüşmeler **Haliç Konferansı**'nda yapılmış ancak sonuç alınamayınca konu Milletler Cemiyeti'ne gitmiştir.
13. Püf Noktası: Milletler Cemiyeti, İngiltere'nin güdümünde olduğu için taraflı davranmış ve Musul'u İngiliz mandasındaki Irak'a bırakma kararı almıştır.
14. Püf Noktası: Türkiye'nin Musul'a askeri bir harekat planladığı sırada çıkan **Şeyh Sait İsyanı**, iç politikayı karıştırmış ve Musul'a odaklanmayı engellemiştir.
15. Püf Noktasi: Şeyh Sait İsyanı'nın arkasında, Türkiye'yi zayıf düşürmek isteyen **İngiltere'nin kışkırtması** olduğu düşünülmektedir.
16. Şifreleme: Musul'un Kaybedilmesi: **İ.S.Y.A.N.** (**İ**ngiltere kazandı, **S**ınır (Hakkari sınırı) çizildi, **Y**irmi beş yıl petrol payı, **A**nkara Antlaşması (1926), **N**... (Misak-ı Milli'den **N**akavt-taviz)).
17. Püf Noktası: Musul'un kaybedilmesi, Misak-ı Milli'den verilen **üçüncü tavizdir** (İlk ikisi Batum ve Hatay'dı).
18. Püf Noktası: **Nüfus Mübadelesi (Değişimi) Sorunu**, Yunanistan ile yaşanmıştır.
19. Püf Noktası: Sorunun temel nedeni, İstanbul'daki Rumlar ile Batı Trakya'daki Türklerin hangilerinin yerleşik (**etabli**) sayılacağı konusundaki anlaşmazlıktır.
20. Püf Noktasi: Bu sorun, iki ülkeyi savaşın eşiğine getirmiş ancak 1930'da imzalanan **Ahali Antlaşması** ile çözüme kavuşturulmuştur.
21. Püf Noktası: Bu sorunun çözülmesinden sonra Atatürk ve Yunan Başbakanı Venizelos arasında kurulan dostluk, 1954'e kadar sürecek bir barış dönemini başlatmıştır.
22. Püf Noktası: Bu dostluğun bir göstergesi olarak **Venizelos, 1934'te Atatürk'ü Nobel Barış Ödülü'ne aday göstermiştir.**
23. Püf Noktası: 1930'lardan sonra Almanya ve İtalya'nın saldırgan politikaları, dünyayı yeni bir savaşa sürüklemeye başlamıştır. Türkiye, bu dönemde **kolektif güvenlik** arayışına girmiştir.
24. Püf Noktası: Türkiye, barışa verdiği önemi göstermek için 1928'de **Briand-Kellogg Paktı**'na (Savaşın ulusal politika aracı olmaktan çıkarılması) katılmıştır.
25. Püf Noktası: Türkiye, **Milletler Cemiyeti**'ne, Musul sorunundaki taraflı tutumu nedeniyle başlangıçta mesafeli durmuştur.
26. Püf Noktası: Ancak değişen dünya konjonktüründe, İspanya ve Yunanistan'ın daveti üzerine **1932 yılında Milletler Cemiyeti'ne üye olmuştur.** Davetle katılması, Türkiye'nin artan uluslararası saygınlığını gösterir.
27. Püf Noktası: **Balkan Antantı (9 Şubat 1934)**, Türkiye'nin batı sınırını güvence altına almak için kurulmuştur.
28. Şifreleme: Balkan Antantı Üyeleri: **T.A.Y.Y.a.R.** (**T**ürkiye, **Y**unanistan, **Y**ugoslavya, **R**omanya).
29. Püf Noktası: **Bulgaristan** yayılmacı (revizyonist) emelleri olduğu için, **Arnavutluk** ise İtalya'nın baskısı altında olduğu için bu pakta katılmamıştır.
30. Püf Noktası: **Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)**, Türkiye'nin doğu sınırını güvence altına almak için kurulmuştur. Temel endişe İtalya'nın Habeşistan'a saldırması ve Ortadoğu'daki emelleridir.
31. Şifreleme: Sadabat Paktı Üyeleri: **İ.R.A.N. A.T.I.** (**İ**ran, **A**fganistan, **T**ürkiye, **I**rak).
32. Püf Noktası: **Suriye**, Türkiye ile yaşadığı Hatay sorunu nedeniyle bu pakta katılmamıştır.
33. Püf Noktası: Akdeniz Paktı (1936), İtalya'nın Akdeniz'deki saldırganlığına karşı İngiltere'nin öncülüğünde kurulan bir ittifaktır. Türkiye de bu pakta katılarak İngiltere ile yakınlaşmıştır.
34. Püf Noktası: **Boğazlar Sorunu**, Lozan'da aleyhimize çözülmüştü. Boğazların yönetimi, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılmış ve bölge silahsızlandırılmıştı. Bu durum, egemenliğimizi zedeliyordu.
35. Püf Noktası: Almanya'nın Ren bölgesine asker sokması ve İtalya'nın Habeşistan'a saldırması gibi olaylar, Lozan'ı imzalayan devletleri endişelendirmiştir.
36. Püf Noktasi: Türkiye, bu diplomatik ortamı mükemmel bir şekilde kullanarak Boğazların statüsünün değiştirilmesi için ilgili devletlere nota göndermiştir.
37. Püf Noktası: Bu girişim, **Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin (20 Temmuz 1936)** imzalanmasıyla sonuçlanmıştır.
38. Püf Noktası: Montrö, Atatürk döneminin **en büyük diplomatik zaferidir.**
39. Şifreleme: Montrö'nün Getirdikleri: **T.A.M E.G.E.M.E.N.** (**T**am egemenlik sağlandı, **A**sker bulundurma hakkı, **M**... (Mükemmel zafer), **E**... (Uluslararası **E**tki bitti), **G**üvenlik sağlandı, **E**... (**E**n önemli antlaşma), **M**... (Boğazlar **M**üdürü Türkiye oldu), **E**... (Komisyon **E**ridi-kalktı), **N**... (**N**ihai çözüm)).
40. Püf Noktası: **Hatay Sorunu**, Misak-ı Milli'nin son hedefiydi. 1921 Ankara Antlaşması ile Fransa mandasındaki Suriye'ye bırakılmıştı.
41. Püf Noktası: Fransa'nın 1936'da Suriye'den çekilme ve Hatay'ı Suriye'ye bırakma kararı alması üzerine Türkiye konuyu Milletler Cemiyeti'ne taşımıştır.
42. Püf Noktasi: Atatürk, "**Kırk asırlık Türk yurdu düşman eline bırakılamaz**" ve "**Hatay benim şahsi meselemdir**" diyerek konuya verdiği önemi göstermiştir.
43. Püf Noktası: Milletler Cemiyeti'nin hazırlattığı **Sandler Raporu**, Hatay'ın iç işlerinde bağımsız olmasını öngörmüştür.
44. Püf Noktası: Bu rapor doğrultusunda 2 Eylül 1938'de **Bağımsız Hatay Cumhuriyeti** kurulmuştur.
45. Şifreleme: Hatay Cumhuriyeti'nin Liderleri: Cumhur**b**aşkanı (**B**aşı) **T**ayfur Sökmen, **B**aşbakanı **A**bdurrahman Melek. (**B.A.T.A.**)
46. Püf Noktası: Hatay Meclisi, 29 Haziran 1939'da oy birliği ile **Türkiye'ye katılma kararı almıştır.**
47. Püf Noktasi: Hatay, anavatana katılan son topraktır ve böylece bugünkü Suriye sınırımız kesin olarak çizilmiştir.
48. Püf Noktası: Atatürk, Hatay'ın anavatana katıldığını görememiştir (10 Kasım 1938'de vefat etmiştir). Ancak bu zafer, tamamen onun kararlı ve akılcı politikasının bir sonucudur.
49. Püf Noktası: Dış politikada en son çözülen sorun **Hatay**, en son çizilen sınır ise **Suriye sınırı** olmuştur.
50. Püf Noktası: Atatürk dönemi dış politikası, tek bir kurşun atmadan, tamamen diplomasi ve akılcı politikalarla büyük zaferler kazanılabileceğinin en net kanıtıdır.
Parşömen: Cilt XII
Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (1923-1938)
1. Püf Noktası: Atatürk dönemi dış politikasının ana felsefesi "**Yurtta Sulh, Cihanda Sulh**" ilkesidir. Bu ilke, pasif bir dış politika değil, dünya barışına aktif katkı sunan bir anlayıştır.
2. Şifreleme: Dış Politikanın Temel Esasları: **T.A.M G.Ü.Ç.** (**T**am Bağımsızlık, **A**kılcılık, **M**isak-ı Milli, **G**erçekçilik, **Ü**... (Uluslararası hukuka saygı), **Ç**... (**Ç**ağdaşlık)).
3. Püf Noktası: Dış politika iki ana döneme ayrılır: **1923-1930** (Lozan'dan kalan sorunların çözüldüğü, daha temkinli dönem) ve **1930-1938** (Dünya barışına katkı ve ittifaklar dönemi).
4. Püf Noktası: Lozan'dan sonra en çok sorun yaşanan devletler **İngiltere** (Musul), **Fransa** (Borçlar, Yabancı Okullar, Suriye sınırı) ve **Yunanistan** (Nüfus Mübadelesi) olmuştur.
5. Püf Noktasi: **Yabancı Okullar Sorunu** en çok Fransa ile yaşanmıştır. Türkiye, bu konuyu bir iç meselesi saymış ve "tüm okulların Türk kanunlarına uymak zorunda olduğu" konusunda asla taviz vermemiştir.
6. Püf Noktası: **Osmanlı Borçları Sorunu** da en çok Fransa ile yaşanmıştır. 1929 Krizi sonrası borçlar yeniden yapılandırılmış ve Türkiye taksitlerle ödemeyi sürdürmüştür. Bu, Türkiye'nin uluslararası hukuka saygısını gösterir.
7. Püf Noktası: **Fener Rum Patrikhanesi**, Lozan'da Türkiye'de kalmış ancak tüm siyasi yetkileri (ekümenik-evrensel olma özelliği) elinden alınarak sadece bir dini kurum haline getirilmiştir.
8. Püf Noktası: Türkiye'nin bu dönemdeki en yakın ilişkide olduğu devlet, Batılı devletlerin baskısına karşı denge unsuru olarak gördüğü **Sovyetler Birliği (SSCB)** olmuştur.
9. Püf Noktası: Türkiye, yayılmacı ve maceracı (revizyonist) bir politika izlememiştir. Temel amaç, **Misak-ı Milli sınırları içinde bağımsız yaşamaktır.**
10. Püf Noktası: **Musul Sorunu**, Lozan'da çözülemeyen tek konudur. Çözümü, Türkiye ile İngiltere arasındaki ikili görüşmelere bırakılmıştır.
11. Püf Noktası: Musul, zengin petrol yatakları ve Misak-ı Milli sınırları içinde yer alması nedeniyle Türkiye için çok önemliydi.
12. Püf Noktasi: İkili görüşmeler **Haliç Konferansı**'nda yapılmış ancak sonuç alınamayınca konu Milletler Cemiyeti'ne gitmiştir.
13. Püf Noktası: Milletler Cemiyeti, İngiltere'nin güdümünde olduğu için taraflı davranmış ve Musul'u İngiliz mandasındaki Irak'a bırakma kararı almıştır.
14. Püf Noktası: Türkiye'nin Musul'a askeri bir harekat planladığı sırada çıkan **Şeyh Sait İsyanı**, iç politikayı karıştırmış ve Musul'a odaklanmayı engellemiştir.
15. Püf Noktasi: Şeyh Sait İsyanı'nın arkasında, Türkiye'yi zayıf düşürmek isteyen **İngiltere'nin kışkırtması** olduğu düşünülmektedir.
16. Şifreleme: Musul'un Kaybedilmesi: **İ.S.Y.A.N.** (**İ**ngiltere kazandı, **S**ınır (Hakkari sınırı) çizildi, **Y**irmi beş yıl petrol payı, **A**nkara Antlaşması (1926), **N**... (Misak-ı Milli'den **N**akavt-taviz)).
17. Püf Noktası: Musul'un kaybedilmesi, Misak-ı Milli'den verilen **üçüncü tavizdir** (İlk ikisi Batum ve Hatay'dı).
18. Püf Noktası: **Nüfus Mübadelesi (Değişimi) Sorunu**, Yunanistan ile yaşanmıştır.
19. Püf Noktası: Sorunun temel nedeni, İstanbul'daki Rumlar ile Batı Trakya'daki Türklerin hangilerinin yerleşik (**etabli**) sayılacağı konusundaki anlaşmazlıktır.
20. Püf Noktasi: Bu sorun, iki ülkeyi savaşın eşiğine getirmiş ancak 1930'da imzalanan **Ahali Antlaşması** ile çözüme kavuşturulmuştur.
21. Püf Noktası: Bu sorunun çözülmesinden sonra Atatürk ve Yunan Başbakanı Venizelos arasında kurulan dostluk, 1954'e kadar sürecek bir barış dönemini başlatmıştır.
22. Püf Noktası: Bu dostluğun bir göstergesi olarak **Venizelos, 1934'te Atatürk'ü Nobel Barış Ödülü'ne aday göstermiştir.**
23. Püf Noktası: 1930'lardan sonra Almanya ve İtalya'nın saldırgan politikaları, dünyayı yeni bir savaşa sürüklemeye başlamıştır. Türkiye, bu dönemde **kolektif güvenlik** arayışına girmiştir.
24. Püf Noktası: Türkiye, barışa verdiği önemi göstermek için 1928'de **Briand-Kellogg Paktı**'na (Savaşın ulusal politika aracı olmaktan çıkarılması) katılmıştır.
25. Püf Noktası: Türkiye, **Milletler Cemiyeti**'ne, Musul sorunundaki taraflı tutumu nedeniyle başlangıçta mesafeli durmuştur.
26. Püf Noktası: Ancak değişen dünya konjonktüründe, İspanya ve Yunanistan'ın daveti üzerine **1932 yılında Milletler Cemiyeti'ne üye olmuştur.** Davetle katılması, Türkiye'nin artan uluslararası saygınlığını gösterir.
27. Püf Noktası: **Balkan Antantı (9 Şubat 1934)**, Türkiye'nin batı sınırını güvence altına almak için kurulmuştur.
28. Şifreleme: Balkan Antantı Üyeleri: **T.A.Y.Y.a.R.** (**T**ürkiye, **Y**unanistan, **Y**ugoslavya, **R**omanya).
29. Püf Noktası: **Bulgaristan** yayılmacı (revizyonist) emelleri olduğu için, **Arnavutluk** ise İtalya'nın baskısı altında olduğu için bu pakta katılmamıştır.
30. Püf Noktası: **Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)**, Türkiye'nin doğu sınırını güvence altına almak için kurulmuştur. Temel endişe İtalya'nın Habeşistan'a saldırması ve Ortadoğu'daki emelleridir.
31. Şifreleme: Sadabat Paktı Üyeleri: **İ.R.A.N. A.T.I.** (**İ**ran, **A**fganistan, **T**ürkiye, **I**rak).
32. Püf Noktası: **Suriye**, Türkiye ile yaşadığı Hatay sorunu nedeniyle bu pakta katılmamıştır.
33. Püf Noktası: Akdeniz Paktı (1936), İtalya'nın Akdeniz'deki saldırganlığına karşı İngiltere'nin öncülüğünde kurulan bir ittifaktır. Türkiye de bu pakta katılarak İngiltere ile yakınlaşmıştır.
34. Püf Noktası: **Boğazlar Sorunu**, Lozan'da aleyhimize çözülmüştü. Boğazların yönetimi, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılmış ve bölge silahsızlandırılmıştı. Bu durum, egemenliğimizi zedeliyordu.
35. Püf Noktası: Almanya'nın Ren bölgesine asker sokması ve İtalya'nın Habeşistan'a saldırması gibi olaylar, Lozan'ı imzalayan devletleri endişelendirmiştir.
36. Püf Noktasi: Türkiye, bu diplomatik ortamı mükemmel bir şekilde kullanarak Boğazların statüsünün değiştirilmesi için ilgili devletlere nota göndermiştir.
37. Püf Noktası: Bu girişim, **Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin (20 Temmuz 1936)** imzalanmasıyla sonuçlanmıştır.
38. Püf Noktası: Montrö, Atatürk döneminin **en büyük diplomatik zaferidir.**
39. Şifreleme: Montrö'nün Getirdikleri: **T.A.M E.G.E.M.E.N.** (**T**am egemenlik sağlandı, **A**sker bulundurma hakkı, **M**... (Mükemmel zafer), **E**... (Uluslararası **E**tki bitti), **G**üvenlik sağlandı, **E**... (**E**n önemli antlaşma), **M**... (Boğazlar **M**üdürü Türkiye oldu), **E**... (Komisyon **E**ridi-kalktı), **N**... (**N**ihai çözüm)).
40. Püf Noktası: **Hatay Sorunu**, Misak-ı Milli'nin son hedefiydi. 1921 Ankara Antlaşması ile Fransa mandasındaki Suriye'ye bırakılmıştı.
41. Püf Noktası: Fransa'nın 1936'da Suriye'den çekilme ve Hatay'ı Suriye'ye bırakma kararı alması üzerine Türkiye konuyu Milletler Cemiyeti'ne taşımıştır.
42. Püf Noktasi: Atatürk, "**Kırk asırlık Türk yurdu düşman eline bırakılamaz**" ve "**Hatay benim şahsi meselemdir**" diyerek konuya verdiği önemi göstermiştir.
43. Püf Noktası: Milletler Cemiyeti'nin hazırlattığı **Sandler Raporu**, Hatay'ın iç işlerinde bağımsız olmasını öngörmüştür.
44. Püf Noktası: Bu rapor doğrultusunda 2 Eylül 1938'de **Bağımsız Hatay Cumhuriyeti** kurulmuştur.
45. Şifreleme: Hatay Cumhuriyeti'nin Liderleri: Cumhur**b**aşkanı (**B**aşı) **T**ayfur Sökmen, **B**aşbakanı **A**bdurrahman Melek. (**B.A.T.A.**)
46. Püf Noktası: Hatay Meclisi, 29 Haziran 1939'da oy birliği ile **Türkiye'ye katılma kararı almıştır.**
47. Püf Noktasi: Hatay, anavatana katılan son topraktır ve böylece bugünkü Suriye sınırımız kesin olarak çizilmiştir.
48. Püf Noktası: Atatürk, Hatay'ın anavatana katıldığını görememiştir (10 Kasım 1938'de vefat etmiştir). Ancak bu zafer, tamamen onun kararlı ve akılcı politikasının bir sonucudur.
49. Püf Noktası: Dış politikada en son çözülen sorun **Hatay**, en son çizilen sınır ise **Suriye sınırı** olmuştur.
50. Püf Noktası: Atatürk dönemi dış politikası, tek bir kurşun atmadan, tamamen diplomasi ve akılcı politikalarla büyük zaferler kazanılabileceğinin en net kanıtıdır.