ÇIKMIŞ SORULAR
Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Soru 1
Kaynağını Batı ve Orta Torosların güney yamaçlarından alan akarsuların Akdeniz'e döküldükleri alanlarda büyük deltalar oluşmamıştır. Bu durum, aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?
Delta oluşumu için akarsuyun bol miktarda alüvyon (katı malzeme) taşıması gerekir. Batı ve Orta Toroslar'daki akarsu havzaları büyük ölçüde karstik (kireç taşı gibi eriyebilen) kayaçlardan oluşur. Bu nedenle akarsular, katı malzeme taşımak yerine malzemeyi eriterek (eriyik halde) taşır. Eriyik malzeme birikmeyeceği için büyük deltalar oluşamaz.
Soru 2
Aşağıdaki haritada gösterilen Karabük şehrinden Konya şehrine doğru çizilecek hat boyunca hareket eden bir kişinin, sırasıyla aşağıdaki jeomorfolojik birimlerden hangilerini görmesi beklenir?
Karabük'ten güneye, Konya'ya doğru bir hat çizildiğinde rota, Batı Karadeniz Dağları'ndan olan Köroğlu Dağları'nı, ardından Ankara'nın güneyindeki Haymana Platosu'nu ve son olarak Konya'nın kuzeyindeki Cihanbeyli Platosu'nu keserek Konya'ya ulaşır.
Soru 3
Son yıllarda, Konya Ovası'nda hatalı arazi kullanımından kaynaklanan çevresel sorunlarda artış görülmektedir. Aşağıdakilerden hangisi, bu sorunlardan biri değildir?
Konya Ovası'ndaki sorunlar arasında aşırı yer altı suyu kullanımı nedeniyle su seviyesinin düşmesi, obruk oluşumları, yanlış sulamayla toprağın tuzlanması ve erozyon yer alır. Aksine, bataklık alanlar artmamakta, var olan sulak alanlar kurumaktadır.
Soru 4
Ege Bölgesi, genellikle horst ve graben sistemlerini meydana getiren tektonik hareketlerle şekillenmiştir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu şekillenmenin bir sonucu değildir?
Ege'deki dağlar (horstlar) kıyıya dik uzandığı için, aralarındaki çöküntü ovaları (grabenler) denizel etkinin ve ulaşımın iç kesimlere kolayca sokulmasını sağlar. Bu durum, kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımın zor değil, aksine daha kolay olmasına neden olmuştur.
Soru 5
Türkiye genel hatlarıyla yüksek, dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisi daha az etkili olmuştur?
Türkiye'nin yüksek ve engebeli olmasında Alp orojenezi, epirojenezle yükselme, akarsu aşındırması ve aktif faylar doğrudan etkilidir. Farklı kayaç türleri ise yükselti ve engebeden çok, oluşan yer şekillerinin çeşitliliği (karstik, volkanik vb.) üzerinde etkilidir.
Soru 6
Türkiye'nin jeomorfolojik özellikleri dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Bu ifade yanlıştır. Türkiye'nin yüksek volkanik dağları olan Ağrı, Süphan ve Erciyes Dağları'nın zirvelerinde güncel buzullar (takke buzulu) bulunmaktadır.
Soru 7
Aşağıdaki haritada numaralarla gösterilen alanlarda yaygın olarak görülen toprak tipleri hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
Haritada gösterilen alanlar ve toprak tipleri: I (Çukurova Deltası) - Alüvyal, II (Doğu Karadeniz yamaçları) - Kahverengi Orman, III (Erzurum-Kars yöresi) - Çernozyom.
Soru 8
Aşağıdaki haritada numaralandırılarak gösterilmiş beş alan ve bu alanların dördüne ait toprak özellikleri verilmiştir:
- Yazları yağışlı karasal iklim koşullarında yetişen yüksek boylu çayırlar altında oluşmuşlardır.
- Kalker ana kaya üzerinde oluşan kırmızı renkli bu topraklarda organik madde miktarı azdır.
- Yıkanmanın fazla olduğu bu topraklar asidik karakter gösterir.
- Bünyelerinde bol miktarda çeşitli tuzlar bulunduran bu toprakların tarımsal verimi düşüktür.
Verilen özellikler sırasıyla şunlara aittir: 1. Çernozyom (V numaralı Erzurum-Kars), 2. Terra Rossa (II numaralı Akdeniz kıyıları), 3. Yıkanmış Asidik Orman Toprağı (IV numaralı Doğu Karadeniz), 4. Tuzlu Toprak/Step Toprağı (III numaralı Tuz Gölü çevresi). I numaralı Ege Bölgesi'ndeki alana ait bir özellik verilmemiştir.
Soru 9
Aşağıdaki haritada numaralarla gösterilen alanların hangisinde deprem riski diğerlerinden daha azdır?
Haritada gösterilen I, II, IV ve V numaralı alanlar Türkiye'nin önemli fay hatları üzerinde veya yakınında yer alır. III numaralı alan ise Taşeli Platosu'nu (Konya-Karaman-Mersin arası) göstermektedir ve bu bölge Türkiye'de deprem riskinin en az olduğu alanlardan biridir.
Soru 10
Türkiye'de karstik şekiller yaygın olmakla birlikte polyelerin Batı Toroslarda daha fazla bulunmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
Polye (karstik ova), eriyebilen kayaçların bulunduğu geniş düzlüklerdir. Batı Toroslar'da hem erimeye uygun kalın kalker (kireç taşı) tabakalarının bulunması hem de arazinin tektonik olarak kırıklı bir yapıya sahip olması, polyelerin oluşumu için en elverişli ortamı yaratmıştır.
Soru 11
Aşağıdaki haritada numaralandırılarak gösterilen alanların hangisinde volkanik araziler yaygın olarak görülür?
Türkiye'de volkanik arazilerin en yaygın olduğu sahalardan biri Doğu Anadolu Bölgesi'dir. Haritadaki I numaralı alan, lav örtüsü platolarının bulunduğu Erzurum-Kars Yöresi'ni göstermektedir.
Soru 12
Aşağıdaki haritada bazı alanlar koyu renkle gösterilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi bu alanlar için ortak bir özelliktir?
Haritada dağılışı gösterilen sahalar Türkiye'nin yaşlı (masif) arazileridir. Bu alanlar Birinci Jeolojik Zaman'da oluşmuş ve deprem riskinin az olduğu sert kütlelerdir. Yıldız Dağları, Menderes Masifi, Kırşehir Masifi ve Bitlis Masifi bu alanlara örnektir.
Soru 13
Türkiye'deki bazı coğrafi olayların meydana geldiği jeolojik zamanlarla ilgili yukarıdaki eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
- I. Ege Denizi'nin oluşması - İkinci Jeolojik Zaman
- II. Kuzey Anadolu ve Toros Dağlarının oluşması - Üçüncü Jeolojik Zaman
- III. İstanbul Boğazı'nın oluşması - Dördüncü Jeolojik Zaman
Kuzey Anadolu ve Toros Dağları, Alp-Himalaya kıvrım sistemi içinde Üçüncü Jeolojik Zaman'da oluşmuştur. Egeid karasının çökmesiyle Ege Denizi'nin ve boğazların oluşumu ise Dördüncü Jeolojik Zaman'da (Kuvaterner) gerçekleşmiştir.
Soru 14
Aşağıdaki haritada numaralandırılarak ve kırmızı renkle gösterilen kıyı hatlarının hangisinde kıyı kumulları daha az görülmektedir?
Kıyı kumulları, kıta sahanlığının geniş, kıyının sığ olduğu ve akarsuların biriktirme yaptığı alanlarda oluşur. III numaralı Doğu Karadeniz kıyı şeridinde ise dağlar kıyıya paralel uzanır ve hemen kıyıdan yükselir. Bu durum kıta sahanlığını daraltır ve dik (falezli) kıyılar oluşturarak kumul oluşumunu engeller.
Soru 15
Anadolu'nun iç kısımlarından kaynağını alarak kuzey veya güneydeki sıradağları aşan akarsulardan biri değildir?
Kızılırmak, Sakarya, Fırat ve Seyhan gibi nehirler İç Anadolu veya Doğu Anadolu'dan doğup dağları yararak denize ulaşır. Dalaman Çayı ise Batı Toroslar'dan doğar ve kısa bir mesafe kat ederek Akdeniz'e dökülür; iç kısımlardan gelip sıradağları aşan bir karakter göstermez.
Soru 16
Aşağıdaki haritada Türkiye kıyılarına ait üç yer numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu yerlerin, kıta sahanlıkları, genişten dara doğru aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?
Kıta sahanlığı (şelf alanı), dağların kıyıdan uzak olduğu ve denizin sığ olduğu yerlerde geniştir. Haritada III numaralı alan (Çukurova), Türkiye'nin en geniş delta ovası ve en geniş kıta sahanlığına sahiptir. II numaralı alanda (Silifke) da kıta sahanlığı geniştir. I numaralı alanda (Batı Toroslar) ise dağlar denize paralel ve yakın olduğu için kıta sahanlığı en dardır. Sıralama III, II, I şeklinde olmalıdır.
Soru 17
Türkiye'de;
- I. tektonik hareketler sonucunda oluşan çöküntü alanlarında gelişen,
- II. akarsuların taşıdığı alüvyonların deniz kıyısında birikmesiyle oluşan,
- III. kireç taşının çözünmesi sonucunda başlıca karstik süreçlerle şekillenen
I. Tektonik ovalara örnek Suluova'dır. II. Akarsu biriktirmesiyle oluşan delta ovalarına örnek Çarşamba Ovası'dır. III. Karstik süreçlerle oluşan polyelere (karstik ova) örnek ise Elmalı Ovası'dır.
Soru 18
Obruk Platosu, adını üzerinde yer alan çok sayıdaki obruktan almıştır. Yüzeyi genel olarak 1100-1150 metre arasında değişen ve çevresindeki ovalara göre yükseltisi fazla olmayan bu plato, özel-likle yer altı karst gelişiminin etkin oldu-ğu bir sahadır. Yukarıda açıklaması verilen Obruk Platosu, haritada numaralandırılarak gösterilen alanların hangisinde yer almaktadır?
Obruk Platosu, İç Anadolu Bölgesi'nde, Tuz Gölü'nün güneyinde, Konya ile Aksaray arasında yer alır. Karstik yer şekillerinden olan obrukların yoğun olarak bulunduğu bu plato, haritada III numara ile gösterilen alandır.
Soru 19
Aşağıdaki illerin hangisinde jips karstına ait yer şekilleri daha yaygındır?
Jips (alçı taşı), suda kolay eriyebilen bir kayaçtır. Türkiye'de jips karstının en tipik ve yaygın görüldüğü yer, Sivas ve çevresidir (Yukarı Kızılırmak Bölümü).
Soru 20
Haritada numaralandırılan alanlardan hangisi, kepir veya taş doğuran toprak olarak da bilinen vertisollerin yaygın olarak görüldüğü yerler arasında bulunur?
Vertisoller, eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli arazilerde oluşan, kurak dönemde çatlayan ve bu çatlaklara üstten dökülen toprağı yağışlı dönemde yukarı iten ("dönen toprak") topraklardır. Türkiye'de en yaygın olarak Trakya'da, özellikle Ergene Havzası'nda (I numaralı alan) görülürler ve ayçiçeği tarımına çok uygundurlar.
Soru 21
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanların hangisinde Dalmaçya tipi kıyılar görülmektedir?
Dalmaçya kıyı tipi, dağların kıyıya paralel uzandığı alanlarda denizin yükselmesiyle vadi ve tepelerin sular altında kalması sonucu oluşur. Kıyıya paralel adacıklar bu kıyı tipinin en belirgin özelliğidir. Türkiye'de bu kıyı tipinin tek örneği Antalya'da Finike-Kaş arasında (III numaralı alan) görülür.
Soru 22
Türkiye ile komşu ülkeler arasında bulunan sınırlar, farklı doğal unsurlara göre belirlenmiştir. Buna göre Aras Nehri aşağıdaki ülkelerden hangisi ile Türkiye arasındaki bu çizgiyi belirler?
Aras Nehri ve bir kolu olan Arpaçay, Türkiye ile Ermenistan arasında doğal sınır oluşturur. Nehir, aynı zamanda Nahçıvan (Azerbaycan) ve İran ile de sınırımızın bir bölümünü çizer ancak soruda verilen seçenekler arasında en doğru ve belirgin olanı Ermenistan'dır.
Soru 23
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanlardan hangisi genç volkanik arazilerin yaygın olduğu sahalardan biridir?
Türkiye'deki genç volkanik araziler fay hatlarına paralellik gösterir. Haritadaki III numaralı alan, Kapadokya yöresini ve Erciyes, Melendiz, Hasandağı gibi volkanik dağları içerir ve genç volkanik arazilerin en yaygın olduğu yerlerden biridir.
Soru 24
Aşağıdaki haritada numaralandırılan eş alanlı yerlerin hangisinde, eğimin fazla ve yükselti değerlerinin kısa mesafede önemli değişimler göstermesinden dolayı, iz düşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark daha azdır?
Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark, arazinin engebesine bağlıdır. Arazi ne kadar engebeli ve dağlıksa fark o kadar fazla, ne kadar düz ve sade ise fark o kadar az olur. Haritadaki III numaralı alan, Türkiye'nin en düz alanlarından biri olan Tuz Gölü çevresini ve Konya Ovası'nı gösterdiği için fark en azdır.
Soru 25
Aşağıdaki haritada bazı dağ sıraları numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu dağ sıralarının adları aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Haritada gösterilen dağ sıraları şunlardır: I numaralı dağ sırası İç Batı Anadolu'da yer alan Sultan Dağları'dır. II numaralı dağ sırası Batı Karadeniz'de yer alan Ilgaz Dağları'dır. III numaralı dağ sırası ise Doğu Anadolu'da yer alan Mercan (Munzur) Dağları'dır.
Soru 26
Türkiye'de dalga aşındırmasının yoğun olduğu kıyılarda yalıyar adı verilen diklik veya uçurumlara sıklıkla rastlanır. Haritada numaralandırılan kıyıların hangisinde bu yer şekli daha az görülmektedir?
Yalıyar (falez), dağların kıyıya paralel uzandığı ve denizin derin olduğu yerlerde dalga aşındırmasıyla oluşan dikliklerdir. II numaralı Orta Karadeniz kıyı şeridinde Canik Dağları kıyıdan daha içeride yer alır ve kıyıda geniş delta ovaları (Bafra, Çarşamba) bulunur. Bu nedenle bu kıyılarda yalıyar oluşumu görülmez.
Soru 27
Anadolu'da jeolojik dönemler boyunca yağışlı ve nemli iklim koşullarına bağlı olarak gür bir bitki örtüsü gelişmiştir. Bu bitkilerin göl ve bataklık ortamlarda birikmesi sonucu zamanla zengin kömür yatakları oluşmuştur. Rezerv bakımından en zengin olan linyit yatakları (Soma, Yatağan, Elbistan) aşağıdaki jeolojik dönemlerin hangisinde oluşmuştur?
Türkiye'deki linyit, bor, tuz ve petrol yataklarının büyük bir kısmı Üçüncü Jeolojik Zaman olan Tersiyer döneminde oluşmuştur. Paleozoyik (Birinci Zaman) döneminde ise taş kömürü yatakları oluşmuştur.
Soru 28
Tektonik hareketlere bağlı olarak oluşan, göçmen kuşların önemli uğrak yerlerinden biri olan ve son yıllarda su seviyesi önemli miktarda alçalan kapalı havza gölü aşağıdakilerden hangisidir?
Burdur Gölü, Göller Yöresi'nde yer alan tektonik oluşumlu bir göldür. Kapalı bir havzada yer alır, suları tuzludur ve önemli bir sulak alandır. Ancak son yıllarda kuraklık ve su kaynaklarının aşırı kullanımı nedeniyle seviyesi tehlikeli bir şekilde düşmektedir.
Soru 29
Aşağıdaki bir bölümü gösterilen harita parçasında Anamur Burnu'ndan Karataş Burnu'na hareket eden bir yolcu teknesinin rotası gösterilmiştir. Bu rotada yolcuların aşağıdaki akarsulardan hangisinin denize döküldüğü yeri görmesi beklenir?
Gösterilen rota, Mersin'in Anamur ilçesinden başlayıp Adana'nın Karataş ilçesine kadar uzanır. Bu rota üzerinde, Silifke'de denize dökülen ve büyük bir delta ovası oluşturan Göksu Nehri'nin ağzı bulunur.
Soru 30
Bozcaada'dan Aydın Kuşadası'na gemiyle kıyı boyunca seyahat eden bir kişinin sırasıyla aşağıdaki körfezlerin hangilerinden geçmesi beklenir?
Bozcaada'dan güneye doğru kıyı boyunca yapılan bir seyahatte, önce Balıkesir sınırları içindeki Edremit Körfezi'nden, ardından İzmir sınırları içindeki Çandarlı Körfezi'nden ve son olarak da yine İzmir Körfezi'nden geçilerek Kuşadası'na ulaşılır.
Soru 31
Aşağıdaki harita üzerinde numaralandırılarak gösterilmiş beş alan ve bu alanların dördüne ait bilgi verilmiştir:
- Kalkan şekilli volkan dağı bulunur.
- Karstik şekiller yaygın olarak bulunur.
- Grabenler arasında yer alan bir horst yapısı bulunur.
- Buzul aşındırma ve biriktirme şekilleri bulunur.
Verilen bilgiler şu alanlarla eşleşir: Kalkan volkan (V - Karacadağ), Karstik şekiller (IV - Teke Platosu), Horst yapısı (III - Bozdağlar), Buzul şekilleri (II - Kaçkar Dağları). I numaralı alan olan Yıldız Dağları masifi ile ilgili bir bilgi verilmemiştir.
Soru 32
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'deki set göllerinden biri değildir?
Büyük Çekmece kıyı set, Köyceğiz alüvyal set, Uzungöl ve Tortum ise heyelan set gölleridir. Beyşehir Gölü ise oluşumu tektonik hareketlere bağlı olan bir çöküntü gölüdür.
Soru 33
Türkiye'de dağların geniş alanlar kaplamasında yukarıdakilerden hangileri daha fazla etkili olmuştur?
- I. Tektonik hareketler
- II. Volkanik faaliyetler
- III. Kimyasal ayrışma
- IV. Kayaç türü
Türkiye'deki dağların oluşumunda etkili olan ana iç kuvvetler, levhaların sıkıştırmasıyla oluşan kıvrım ve kırık dağlarını meydana getiren tektonik hareketler (orojenez) ve magma'nın yüzeye çıkmasıyla oluşan volkanik faaliyetlerdir.
Soru 34
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanların hangilerinde çığ afeti daha fazla etkilidir?
Çığ afeti, kar yağışının fazla, arazinin eğimli ve bitki örtüsünün zayıf olduğu yerlerde görülür. Bu koşullar Türkiye'de en belirgin olarak Doğu Karadeniz Dağları (IV numaralı alan) ve Hakkâri Yöresi'nde (V numaralı alan) bulunur.
Soru 35
Bazı göl çanaklarının oluşumunda karstik süreçler etkilidir. Aşağıdakilerden hangisi bu süreçle oluşmuş göllerden biridir?
Karstik göller, kalker, jips gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu arazilerde oluşur. Sivas'ta bulunan Hafik Gölü, jips karstı arazisinde oluşmuş tipik bir karstik göldür. Diğer göllerin oluşum kökenleri farklıdır.
Soru 36
Jeolojik yapı, arazinin eğimli olması, toprağın suya doygun olması ve yamaç dengesinin bozulması gibi faktörlerin neden olduğu doğal afet, haritada numaralandırılan alanların hangisinde daha sık yaşanır?
Sıralanan faktörler heyelan (toprak kayması) olayının nedenleridir. Türkiye'de bu şartların en belirgin olduğu ve heyelanların en sık yaşandığı yer, bol yağışlı ve eğimli araziye sahip olan Doğu Karadeniz Bölgesi'dir (V numaralı alan).
Soru 37
Türkiye'deki toprak türleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
- I. Denizden uzak iç bölgelerde step bitki örtüsü altında kahverengi ve kestane renkli topraklar yaygın olarak görülür.
- II. Podzol topraklar, özellikle Toros Dağları'nın denize bakan yamaçlarında yaygın olarak görülür.
- III. Kuzeydoğu Anadolu'da yer alan platolardaki çayırlar altında humus bakımından zengin olan çernezyom topraklar oluşmuştur.
- IV. Anadolu'da kepir veya taş doğuran olarak da bilinen vertisoller Karadeniz kıyı kesimlerinde yaygındır.
I ve III numaralı ifadeler doğrudur. İç bölgelerde step toprakları, Erzurum-Kars'ta çernezyomlar yaygındır. Ancak Podzol topraklar Toroslar'da değil Batı Karadeniz'de, Vertisoller ise Karadeniz kıyısında değil Trakya'da yaygındır. Dolayısıyla II ve IV yanlıştır.
Soru 38
Türkiye'de küçükbaş hayvan sayısı, büyükbaş hayvan sayısından daha fazladır. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin daha fazla etkili olduğu söylenebilir?
Küçükbaş hayvancılık, genellikle kısa boylu otların oluşturduğu bozkır (step) bitki örtüsüne uyum sağlamıştır. Türkiye'de karasal iklimin ve dolayısıyla step formasyonunun geniş alanlar kaplaması, küçükbaş hayvancılığın ülke genelinde yaygın olmasının temel nedenidir.
Soru 39
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılmıştır. Bu alanların hangisinde sarıçam ormanlarının varlığına bağlı olarak yapılan ormancılık faaliyetlerinin daha yaygın olması beklenir?
Sarıçam ormanları, Türkiye'de özellikle Batı Karadeniz Dağları'nın yüksek kesimlerinde ve Kuzeydoğu Anadolu'da yaygındır. Haritada II numara ile gösterilen alan (Kastamonu-Bolu çevresi), sarıçam ormanlarının yoğun olduğu ve ormancılık faaliyetlerinin geliştiği önemli bir sahadır.
Soru 40
Türkiye'deki ovalarda ana ekonomik faaliyet tarımsal etkinliklerdir. Bununla birlikte büyük şehirlere yakın olan bazı ovalarda ulaşım ve sanayi gibi diğer faaliyetler de önemli oranda yapılmaktadır. Aşağıdaki ovalardan hangisinin belirtilen tarım dışı faaliyetlerde yoğun bir kullanımı söz konusudur?
İnegöl Ovası, Bursa gibi Türkiye'nin en büyük sanayi şehirlerinden birinin yanında yer alır. Bu konumu nedeniyle verimli tarım arazileri, aynı zamanda sanayi tesisleri, organize sanayi bölgeleri ve ulaşım ağları tarafından yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.
ÇIKMIŞ SORULAR
Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Soru 1
Kaynağını Batı ve Orta Torosların güney yamaçlarından alan akarsuların Akdeniz'e döküldükleri alanlarda büyük deltalar oluşmamıştır. Bu durum, aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?
Delta oluşumu için akarsuyun bol miktarda alüvyon (katı malzeme) taşıması gerekir. Batı ve Orta Toroslar'daki akarsu havzaları büyük ölçüde karstik (kireç taşı gibi eriyebilen) kayaçlardan oluşur. Bu nedenle akarsular, katı malzeme taşımak yerine malzemeyi eriterek (eriyik halde) taşır. Eriyik malzeme birikmeyeceği için büyük deltalar oluşamaz.
Soru 2
Aşağıdaki haritada gösterilen Karabük şehrinden Konya şehrine doğru çizilecek hat boyunca hareket eden bir kişinin, sırasıyla aşağıdaki jeomorfolojik birimlerden hangilerini görmesi beklenir?
Karabük'ten güneye, Konya'ya doğru bir hat çizildiğinde rota, Batı Karadeniz Dağları'ndan olan Köroğlu Dağları'nı, ardından Ankara'nın güneyindeki Haymana Platosu'nu ve son olarak Konya'nın kuzeyindeki Cihanbeyli Platosu'nu keserek Konya'ya ulaşır.
Soru 3
Son yıllarda, Konya Ovası'nda hatalı arazi kullanımından kaynaklanan çevresel sorunlarda artış görülmektedir. Aşağıdakilerden hangisi, bu sorunlardan biri değildir?
Konya Ovası'ndaki sorunlar arasında aşırı yer altı suyu kullanımı nedeniyle su seviyesinin düşmesi, obruk oluşumları, yanlış sulamayla toprağın tuzlanması ve erozyon yer alır. Aksine, bataklık alanlar artmamakta, var olan sulak alanlar kurumaktadır.
Soru 4
Ege Bölgesi, genellikle horst ve graben sistemlerini meydana getiren tektonik hareketlerle şekillenmiştir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu şekillenmenin bir sonucu değildir?
Ege'deki dağlar (horstlar) kıyıya dik uzandığı için, aralarındaki çöküntü ovaları (grabenler) denizel etkinin ve ulaşımın iç kesimlere kolayca sokulmasını sağlar. Bu durum, kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımın zor değil, aksine daha kolay olmasına neden olmuştur.
Soru 5
Türkiye genel hatlarıyla yüksek, dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisi daha az etkili olmuştur?
Türkiye'nin yüksek ve engebeli olmasında Alp orojenezi, epirojenezle yükselme, akarsu aşındırması ve aktif faylar doğrudan etkilidir. Farklı kayaç türleri ise yükselti ve engebeden çok, oluşan yer şekillerinin çeşitliliği (karstik, volkanik vb.) üzerinde etkilidir.
Soru 6
Türkiye'nin jeomorfolojik özellikleri dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Bu ifade yanlıştır. Türkiye'nin yüksek volkanik dağları olan Ağrı, Süphan ve Erciyes Dağları'nın zirvelerinde güncel buzullar (takke buzulu) bulunmaktadır.
Soru 7
Aşağıdaki haritada numaralarla gösterilen alanlarda yaygın olarak görülen toprak tipleri hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
Haritada gösterilen alanlar ve toprak tipleri: I (Çukurova Deltası) - Alüvyal, II (Doğu Karadeniz yamaçları) - Kahverengi Orman, III (Erzurum-Kars yöresi) - Çernozyom.
Soru 8
Aşağıdaki haritada numaralandırılarak gösterilmiş beş alan ve bu alanların dördüne ait toprak özellikleri verilmiştir:
- Yazları yağışlı karasal iklim koşullarında yetişen yüksek boylu çayırlar altında oluşmuşlardır.
- Kalker ana kaya üzerinde oluşan kırmızı renkli bu topraklarda organik madde miktarı azdır.
- Yıkanmanın fazla olduğu bu topraklar asidik karakter gösterir.
- Bünyelerinde bol miktarda çeşitli tuzlar bulunduran bu toprakların tarımsal verimi düşüktür.
Verilen özellikler sırasıyla şunlara aittir: 1. Çernozyom (V numaralı Erzurum-Kars), 2. Terra Rossa (II numaralı Akdeniz kıyıları), 3. Yıkanmış Asidik Orman Toprağı (IV numaralı Doğu Karadeniz), 4. Tuzlu Toprak/Step Toprağı (III numaralı Tuz Gölü çevresi). I numaralı Ege Bölgesi'ndeki alana ait bir özellik verilmemiştir.
Soru 9
Aşağıdaki haritada numaralarla gösterilen alanların hangisinde deprem riski diğerlerinden daha azdır?
Haritada gösterilen I, II, IV ve V numaralı alanlar Türkiye'nin önemli fay hatları üzerinde veya yakınında yer alır. III numaralı alan ise Taşeli Platosu'nu (Konya-Karaman-Mersin arası) göstermektedir ve bu bölge Türkiye'de deprem riskinin en az olduğu alanlardan biridir.
Soru 10
Türkiye'de karstik şekiller yaygın olmakla birlikte polyelerin Batı Toroslarda daha fazla bulunmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
Polye (karstik ova), eriyebilen kayaçların bulunduğu geniş düzlüklerdir. Batı Toroslar'da hem erimeye uygun kalın kalker (kireç taşı) tabakalarının bulunması hem de arazinin tektonik olarak kırıklı bir yapıya sahip olması, polyelerin oluşumu için en elverişli ortamı yaratmıştır.
Soru 11
Aşağıdaki haritada numaralandırılarak gösterilen alanların hangisinde volkanik araziler yaygın olarak görülür?
Türkiye'de volkanik arazilerin en yaygın olduğu sahalardan biri Doğu Anadolu Bölgesi'dir. Haritadaki I numaralı alan, lav örtüsü platolarının bulunduğu Erzurum-Kars Yöresi'ni göstermektedir.
Soru 12
Aşağıdaki haritada bazı alanlar koyu renkle gösterilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi bu alanlar için ortak bir özelliktir?
Haritada dağılışı gösterilen sahalar Türkiye'nin yaşlı (masif) arazileridir. Bu alanlar Birinci Jeolojik Zaman'da oluşmuş ve deprem riskinin az olduğu sert kütlelerdir. Yıldız Dağları, Menderes Masifi, Kırşehir Masifi ve Bitlis Masifi bu alanlara örnektir.
Soru 13
Türkiye'deki bazı coğrafi olayların meydana geldiği jeolojik zamanlarla ilgili yukarıdaki eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
- I. Ege Denizi'nin oluşması - İkinci Jeolojik Zaman
- II. Kuzey Anadolu ve Toros Dağlarının oluşması - Üçüncü Jeolojik Zaman
- III. İstanbul Boğazı'nın oluşması - Dördüncü Jeolojik Zaman
Kuzey Anadolu ve Toros Dağları, Alp-Himalaya kıvrım sistemi içinde Üçüncü Jeolojik Zaman'da oluşmuştur. Egeid karasının çökmesiyle Ege Denizi'nin ve boğazların oluşumu ise Dördüncü Jeolojik Zaman'da (Kuvaterner) gerçekleşmiştir.
Soru 14
Aşağıdaki haritada numaralandırılarak ve kırmızı renkle gösterilen kıyı hatlarının hangisinde kıyı kumulları daha az görülmektedir?
Kıyı kumulları, kıta sahanlığının geniş, kıyının sığ olduğu ve akarsuların biriktirme yaptığı alanlarda oluşur. III numaralı Doğu Karadeniz kıyı şeridinde ise dağlar kıyıya paralel uzanır ve hemen kıyıdan yükselir. Bu durum kıta sahanlığını daraltır ve dik (falezli) kıyılar oluşturarak kumul oluşumunu engeller.
Soru 15
Anadolu'nun iç kısımlarından kaynağını alarak kuzey veya güneydeki sıradağları aşan akarsulardan biri değildir?
Kızılırmak, Sakarya, Fırat ve Seyhan gibi nehirler İç Anadolu veya Doğu Anadolu'dan doğup dağları yararak denize ulaşır. Dalaman Çayı ise Batı Toroslar'dan doğar ve kısa bir mesafe kat ederek Akdeniz'e dökülür; iç kısımlardan gelip sıradağları aşan bir karakter göstermez.
Soru 16
Aşağıdaki haritada Türkiye kıyılarına ait üç yer numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu yerlerin, kıta sahanlıkları, genişten dara doğru aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?
Kıta sahanlığı (şelf alanı), dağların kıyıdan uzak olduğu ve denizin sığ olduğu yerlerde geniştir. Haritada III numaralı alan (Çukurova), Türkiye'nin en geniş delta ovası ve en geniş kıta sahanlığına sahiptir. II numaralı alanda (Silifke) da kıta sahanlığı geniştir. I numaralı alanda (Batı Toroslar) ise dağlar denize paralel ve yakın olduğu için kıta sahanlığı en dardır. Sıralama III, II, I şeklinde olmalıdır.
Soru 17
Türkiye'de;
- I. tektonik hareketler sonucunda oluşan çöküntü alanlarında gelişen,
- II. akarsuların taşıdığı alüvyonların deniz kıyısında birikmesiyle oluşan,
- III. kireç taşının çözünmesi sonucunda başlıca karstik süreçlerle şekillenen
I. Tektonik ovalara örnek Suluova'dır. II. Akarsu biriktirmesiyle oluşan delta ovalarına örnek Çarşamba Ovası'dır. III. Karstik süreçlerle oluşan polyelere (karstik ova) örnek ise Elmalı Ovası'dır.
Soru 18
Obruk Platosu, adını üzerinde yer alan çok sayıdaki obruktan almıştır. Yüzeyi genel olarak 1100-1150 metre arasında değişen ve çevresindeki ovalara göre yükseltisi fazla olmayan bu plato, özel-likle yer altı karst gelişiminin etkin oldu-ğu bir sahadır. Yukarıda açıklaması verilen Obruk Platosu, haritada numaralandırılarak gösterilen alanların hangisinde yer almaktadır?
Obruk Platosu, İç Anadolu Bölgesi'nde, Tuz Gölü'nün güneyinde, Konya ile Aksaray arasında yer alır. Karstik yer şekillerinden olan obrukların yoğun olarak bulunduğu bu plato, haritada III numara ile gösterilen alandır.
Soru 19
Aşağıdaki illerin hangisinde jips karstına ait yer şekilleri daha yaygındır?
Jips (alçı taşı), suda kolay eriyebilen bir kayaçtır. Türkiye'de jips karstının en tipik ve yaygın görüldüğü yer, Sivas ve çevresidir (Yukarı Kızılırmak Bölümü).
Soru 20
Haritada numaralandırılan alanlardan hangisi, kepir veya taş doğuran toprak olarak da bilinen vertisollerin yaygın olarak görüldüğü yerler arasında bulunur?
Vertisoller, eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli arazilerde oluşan, kurak dönemde çatlayan ve bu çatlaklara üstten dökülen toprağı yağışlı dönemde yukarı iten ("dönen toprak") topraklardır. Türkiye'de en yaygın olarak Trakya'da, özellikle Ergene Havzası'nda (I numaralı alan) görülürler ve ayçiçeği tarımına çok uygundurlar.
Soru 21
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanların hangisinde Dalmaçya tipi kıyılar görülmektedir?
Dalmaçya kıyı tipi, dağların kıyıya paralel uzandığı alanlarda denizin yükselmesiyle vadi ve tepelerin sular altında kalması sonucu oluşur. Kıyıya paralel adacıklar bu kıyı tipinin en belirgin özelliğidir. Türkiye'de bu kıyı tipinin tek örneği Antalya'da Finike-Kaş arasında (III numaralı alan) görülür.
Soru 22
Türkiye ile komşu ülkeler arasında bulunan sınırlar, farklı doğal unsurlara göre belirlenmiştir. Buna göre Aras Nehri aşağıdaki ülkelerden hangisi ile Türkiye arasındaki bu çizgiyi belirler?
Aras Nehri ve bir kolu olan Arpaçay, Türkiye ile Ermenistan arasında doğal sınır oluşturur. Nehir, aynı zamanda Nahçıvan (Azerbaycan) ve İran ile de sınırımızın bir bölümünü çizer ancak soruda verilen seçenekler arasında en doğru ve belirgin olanı Ermenistan'dır.
Soru 23
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanlardan hangisi genç volkanik arazilerin yaygın olduğu sahalardan biridir?
Türkiye'deki genç volkanik araziler fay hatlarına paralellik gösterir. Haritadaki III numaralı alan, Kapadokya yöresini ve Erciyes, Melendiz, Hasandağı gibi volkanik dağları içerir ve genç volkanik arazilerin en yaygın olduğu yerlerden biridir.
Soru 24
Aşağıdaki haritada numaralandırılan eş alanlı yerlerin hangisinde, eğimin fazla ve yükselti değerlerinin kısa mesafede önemli değişimler göstermesinden dolayı, iz düşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark daha azdır?
Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark, arazinin engebesine bağlıdır. Arazi ne kadar engebeli ve dağlıksa fark o kadar fazla, ne kadar düz ve sade ise fark o kadar az olur. Haritadaki III numaralı alan, Türkiye'nin en düz alanlarından biri olan Tuz Gölü çevresini ve Konya Ovası'nı gösterdiği için fark en azdır.
Soru 25
Aşağıdaki haritada bazı dağ sıraları numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu dağ sıralarının adları aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Haritada gösterilen dağ sıraları şunlardır: I numaralı dağ sırası İç Batı Anadolu'da yer alan Sultan Dağları'dır. II numaralı dağ sırası Batı Karadeniz'de yer alan Ilgaz Dağları'dır. III numaralı dağ sırası ise Doğu Anadolu'da yer alan Mercan (Munzur) Dağları'dır.
Soru 26
Türkiye'de dalga aşındırmasının yoğun olduğu kıyılarda yalıyar adı verilen diklik veya uçurumlara sıklıkla rastlanır. Haritada numaralandırılan kıyıların hangisinde bu yer şekli daha az görülmektedir?
Yalıyar (falez), dağların kıyıya paralel uzandığı ve denizin derin olduğu yerlerde dalga aşındırmasıyla oluşan dikliklerdir. II numaralı Orta Karadeniz kıyı şeridinde Canik Dağları kıyıdan daha içeride yer alır ve kıyıda geniş delta ovaları (Bafra, Çarşamba) bulunur. Bu nedenle bu kıyılarda yalıyar oluşumu görülmez.
Soru 27
Anadolu'da jeolojik dönemler boyunca yağışlı ve nemli iklim koşullarına bağlı olarak gür bir bitki örtüsü gelişmiştir. Bu bitkilerin göl ve bataklık ortamlarda birikmesi sonucu zamanla zengin kömür yatakları oluşmuştur. Rezerv bakımından en zengin olan linyit yatakları (Soma, Yatağan, Elbistan) aşağıdaki jeolojik dönemlerin hangisinde oluşmuştur?
Türkiye'deki linyit, bor, tuz ve petrol yataklarının büyük bir kısmı Üçüncü Jeolojik Zaman olan Tersiyer döneminde oluşmuştur. Paleozoyik (Birinci Zaman) döneminde ise taş kömürü yatakları oluşmuştur.
Soru 28
Tektonik hareketlere bağlı olarak oluşan, göçmen kuşların önemli uğrak yerlerinden biri olan ve son yıllarda su seviyesi önemli miktarda alçalan kapalı havza gölü aşağıdakilerden hangisidir?
Burdur Gölü, Göller Yöresi'nde yer alan tektonik oluşumlu bir göldür. Kapalı bir havzada yer alır, suları tuzludur ve önemli bir sulak alandır. Ancak son yıllarda kuraklık ve su kaynaklarının aşırı kullanımı nedeniyle seviyesi tehlikeli bir şekilde düşmektedir.
Soru 29
Aşağıdaki bir bölümü gösterilen harita parçasında Anamur Burnu'ndan Karataş Burnu'na hareket eden bir yolcu teknesinin rotası gösterilmiştir. Bu rotada yolcuların aşağıdaki akarsulardan hangisinin denize döküldüğü yeri görmesi beklenir?
Gösterilen rota, Mersin'in Anamur ilçesinden başlayıp Adana'nın Karataş ilçesine kadar uzanır. Bu rota üzerinde, Silifke'de denize dökülen ve büyük bir delta ovası oluşturan Göksu Nehri'nin ağzı bulunur.
Soru 30
Bozcaada'dan Aydın Kuşadası'na gemiyle kıyı boyunca seyahat eden bir kişinin sırasıyla aşağıdaki körfezlerin hangilerinden geçmesi beklenir?
Bozcaada'dan güneye doğru kıyı boyunca yapılan bir seyahatte, önce Balıkesir sınırları içindeki Edremit Körfezi'nden, ardından İzmir sınırları içindeki Çandarlı Körfezi'nden ve son olarak da yine İzmir Körfezi'nden geçilerek Kuşadası'na ulaşılır.
Soru 31
Aşağıdaki harita üzerinde numaralandırılarak gösterilmiş beş alan ve bu alanların dördüne ait bilgi verilmiştir:
- Kalkan şekilli volkan dağı bulunur.
- Karstik şekiller yaygın olarak bulunur.
- Grabenler arasında yer alan bir horst yapısı bulunur.
- Buzul aşındırma ve biriktirme şekilleri bulunur.
Verilen bilgiler şu alanlarla eşleşir: Kalkan volkan (V - Karacadağ), Karstik şekiller (IV - Teke Platosu), Horst yapısı (III - Bozdağlar), Buzul şekilleri (II - Kaçkar Dağları). I numaralı alan olan Yıldız Dağları masifi ile ilgili bir bilgi verilmemiştir.
Soru 32
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'deki set göllerinden biri değildir?
Büyük Çekmece kıyı set, Köyceğiz alüvyal set, Uzungöl ve Tortum ise heyelan set gölleridir. Beyşehir Gölü ise oluşumu tektonik hareketlere bağlı olan bir çöküntü gölüdür.
Soru 33
Türkiye'de dağların geniş alanlar kaplamasında yukarıdakilerden hangileri daha fazla etkili olmuştur?
- I. Tektonik hareketler
- II. Volkanik faaliyetler
- III. Kimyasal ayrışma
- IV. Kayaç türü
Türkiye'deki dağların oluşumunda etkili olan ana iç kuvvetler, levhaların sıkıştırmasıyla oluşan kıvrım ve kırık dağlarını meydana getiren tektonik hareketler (orojenez) ve magma'nın yüzeye çıkmasıyla oluşan volkanik faaliyetlerdir.
Soru 34
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanların hangilerinde çığ afeti daha fazla etkilidir?
Çığ afeti, kar yağışının fazla, arazinin eğimli ve bitki örtüsünün zayıf olduğu yerlerde görülür. Bu koşullar Türkiye'de en belirgin olarak Doğu Karadeniz Dağları (IV numaralı alan) ve Hakkâri Yöresi'nde (V numaralı alan) bulunur.
Soru 35
Bazı göl çanaklarının oluşumunda karstik süreçler etkilidir. Aşağıdakilerden hangisi bu süreçle oluşmuş göllerden biridir?
Karstik göller, kalker, jips gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu arazilerde oluşur. Sivas'ta bulunan Hafik Gölü, jips karstı arazisinde oluşmuş tipik bir karstik göldür. Diğer göllerin oluşum kökenleri farklıdır.
Soru 36
Jeolojik yapı, arazinin eğimli olması, toprağın suya doygun olması ve yamaç dengesinin bozulması gibi faktörlerin neden olduğu doğal afet, haritada numaralandırılan alanların hangisinde daha sık yaşanır?
Sıralanan faktörler heyelan (toprak kayması) olayının nedenleridir. Türkiye'de bu şartların en belirgin olduğu ve heyelanların en sık yaşandığı yer, bol yağışlı ve eğimli araziye sahip olan Doğu Karadeniz Bölgesi'dir (V numaralı alan).
Soru 37
Türkiye'deki toprak türleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
- I. Denizden uzak iç bölgelerde step bitki örtüsü altında kahverengi ve kestane renkli topraklar yaygın olarak görülür.
- II. Podzol topraklar, özellikle Toros Dağları'nın denize bakan yamaçlarında yaygın olarak görülür.
- III. Kuzeydoğu Anadolu'da yer alan platolardaki çayırlar altında humus bakımından zengin olan çernezyom topraklar oluşmuştur.
- IV. Anadolu'da kepir veya taş doğuran olarak da bilinen vertisoller Karadeniz kıyı kesimlerinde yaygındır.
I ve III numaralı ifadeler doğrudur. İç bölgelerde step toprakları, Erzurum-Kars'ta çernezyomlar yaygındır. Ancak Podzol topraklar Toroslar'da değil Batı Karadeniz'de, Vertisoller ise Karadeniz kıyısında değil Trakya'da yaygındır. Dolayısıyla II ve IV yanlıştır.
Soru 38
Türkiye'de küçükbaş hayvan sayısı, büyükbaş hayvan sayısından daha fazladır. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin daha fazla etkili olduğu söylenebilir?
Küçükbaş hayvancılık, genellikle kısa boylu otların oluşturduğu bozkır (step) bitki örtüsüne uyum sağlamıştır. Türkiye'de karasal iklimin ve dolayısıyla step formasyonunun geniş alanlar kaplaması, küçükbaş hayvancılığın ülke genelinde yaygın olmasının temel nedenidir.
Soru 39
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılmıştır. Bu alanların hangisinde sarıçam ormanlarının varlığına bağlı olarak yapılan ormancılık faaliyetlerinin daha yaygın olması beklenir?
Sarıçam ormanları, Türkiye'de özellikle Batı Karadeniz Dağları'nın yüksek kesimlerinde ve Kuzeydoğu Anadolu'da yaygındır. Haritada II numara ile gösterilen alan (Kastamonu-Bolu çevresi), sarıçam ormanlarının yoğun olduğu ve ormancılık faaliyetlerinin geliştiği önemli bir sahadır.
Soru 40
Türkiye'deki ovalarda ana ekonomik faaliyet tarımsal etkinliklerdir. Bununla birlikte büyük şehirlere yakın olan bazı ovalarda ulaşım ve sanayi gibi diğer faaliyetler de önemli oranda yapılmaktadır. Aşağıdaki ovalardan hangisinin belirtilen tarım dışı faaliyetlerde yoğun bir kullanımı söz konusudur?
İnegöl Ovası, Bursa gibi Türkiye'nin en büyük sanayi şehirlerinden birinin yanında yer alır. Bu konumu nedeniyle verimli tarım arazileri, aynı zamanda sanayi tesisleri, organize sanayi bölgeleri ve ulaşım ağları tarafından yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.