ÇIKMIŞ SORULAR
Türkiye'nin İklimi ve Bitki Örtüsü
Soru 1
Türkiye'deki bir meteoroloji istasyonundan alınan yağış rejim grafiği aşağıda verilmiştir. Buna göre, bu grafik hangi yağış rejim tipine aittir?
Grafikte en fazla yağışın yaz aylarında (Haziran, Temmuz), en az yağışın ise kış aylarında düştüğü görülmektedir. Bu yağış rejimi, yükseltiye bağlı olarak ısınmanın gecikmesiyle konveksiyonel (yükselim) yağışların yaza kaydığı Doğu Anadolu karasal yağış rejimine (özellikle Erzurum-Kars Bölümü) aittir.
Soru 2
Türkiye'yi etkileyen aşağıdaki basınç merkezlerinden hangisi muson sisteminin bir parçasıdır?
Basra Alçak Basınç Merkezi, yaz aylarında Asya kıtasının güneyindeki aşırı ısınma sonucu oluşur ve Muson sisteminin bir uzantısı olarak kabul edilir. Türkiye'de yaz aylarında güneydoğudan etkili olarak sıcak ve kuru hava koşullarına neden olur.
Soru 3
Türkiye kışın genellikle kuzey sektörlü soğuk ve nemli hava kütlelerinin, yazın ise güney sektörlü sıcak ve kuru hava kütlelerinin etkisinde kalır. Bu durum Türkiye'nin başlıca hangi özelliğinden kaynaklanmaktadır?
Türkiye'nin Kuzey Yarım Küre'de ve orta kuşakta yer alması (mutlak konumu), kuzeyindeki kutupsal soğuk hava kütleleri ile güneyindeki tropikal sıcak hava kütlelerinin etki alanında kalmasına neden olur. Bu durum, mevsimlere göre farklı hava kütlelerinin ülkeyi etkilemesinin temel sebebidir.
Soru 4
Yaz ile kış sıcaklıkları arasındaki fark bir bölgenin karasallığını gösterir. Bu fark ne kadar fazla ise karasallık da o kadar fazladır. Buna göre yukarıdaki haritada numaralarla gösterilen alanların hangisinde karasallık daha fazladır?
Karasallık, deniz etkisinden uzaklık ve yükselti ile artar. Haritada V numara ile gösterilen Erzurum-Kars yöresi, hem denizden en uzak hem de en yüksek alandır. Bu nedenle Türkiye'de yıllık sıcaklık farkının ve karasallık şiddetinin en fazla olduğu yerdir.
Soru 5
Türkiye'nin coğrafi özellikleri dikkate alındığında, yukarıdaki ağaç türleri ile yaygın olarak görüldüğü iklim tipi eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?
- I. Kızılçam - Akdeniz İklimi
- II. Sedir - Karasal İklim
- III. Kayın - Karadeniz İklimi
Kızılçam Akdeniz ikliminin, Kayın ise Karadeniz ikliminin karakteristik ağaçlarındandır. Sedir ağacı ise karasal iklimde değil, özellikle Akdeniz ikliminin etkili olduğu Toros Dağları'nın yüksek kesimlerinde yayılış gösterir. Dolayısıyla II numaralı eşleştirme yanlıştır.
Soru 6
Türkiye'nin endemik bitki türleri bakımından zengin olmasında;
- I. geçmiş küresel iklim değişimleri,
- II. Kuzey Yarım Küre'de yer alması,
- III. yeryüzü şekilleri,
- IV. doğu boylamlarında yer alması
Türkiye'de endemik (yere özgü) bitki çeşitliliğinin fazla olmasının temel nedenleri; Buzul Çağları gibi geçmiş küresel iklim değişimlerinden az etkilenerek birçok bitki için sığınak (refüj) alanı olması ve dağlık, engebeli yeryüzü şekillerinin farklı yaşam alanları (mikroklima) oluşturmasıdır.
Soru 7
Yaklaşık olarak aynı enlemlerde yer almasına karşın yaz mevsiminde Şanlıurfa'nın Mersin'e göre daha sıcak olmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi yoktur?
Şanlıurfa, Mersin'e göre denizden uzak olduğu için karasallık ve düşük nem nedeniyle daha fazla ısınır. Ayrıca Basra Alçak Basıncı ve güneyden esen sıcak rüzgârların etkisi altındadır. Yükselti faktörü ise bu durumda etkili değildir; çünkü Şanlıurfa'nın yükseltisi (yaklaşık 500m) Mersin'den (deniz kıyısı) daha fazladır ve bu durum normalde sıcaklığı düşürücü bir etki yapar.
Soru 8
Aşağıdaki ağaç türlerinden hangisi Türkiye ormanları içerisinde daha sınırlı bir yayılım gösterir?
Sığla (Günlük) ağacı, endemik bir tür olup dünyada doğal olarak sadece Türkiye'nin güneybatısında, özellikle Köyceğiz ve Fethiye çevresindeki sulak alanlarda çok sınırlı bir yayılış gösterir. Diğer ağaç türleri ise Türkiye'nin farklı bölgelerinde geniş alanlarda bulunur.
Soru 9
Karadeniz'de tuzluluk oranının Akdeniz'den daha az olmasında;
- I. büyük akarsularla beslenmesi,
- II. buharlaşmanın daha az olması,
- III. derinliğin fazla olması,
- IV. kirliliğin yüksek olması
Bir denizin tuzluluğunu etkileyen iki ana faktör vardır: Buharlaşma ve tatlı su girdisi. Karadeniz, Akdeniz'e göre daha kuzeyde olduğu için daha serindir ve buharlaşma daha azdır (II). Ayrıca Tuna, Dinyeper gibi büyük akarsularla bol miktarda tatlı su aldığı için tuzluluk oranı düşüktür (I).
Soru 10
Açıklanan süreçler (organik asitler, fazla yağış, yıkanma) sonucu oluşan asit reaksiyonlu, organik maddece zengin koyu renkli toprakların yaygın olarak görülmesi en çok nerede beklenir?
Paragrafta anlatılan süreç, bol yağış alan, gür orman örtüsü altında toprağın sürekli yıkandığı ve asidik karakter kazandığı Kahverengi Orman Toprakları'nın oluşumunu tarif etmektedir. Bu koşullar Türkiye'de en belirgin olarak Kuzey Anadolu Dağları'nın denize (kuzeye) bakan yamaçlarında bulunur.
Soru 11
Buna göre;
- I. Iğdır Ovası'nda pamuk yetiştirilmesi,
- II. Çukurova'da mısır yetiştirilmesi,
- III. Çoruh Vadisi'nde zeytin yetiştirilmesi,
- IV. Meriç Vadisi'nde çeltik yetiştirilmesi
Mikroklima, bir bölgenin genel ikliminden farklı, küçük ve özel iklim alanlarıdır. Soğuk Doğu Anadolu'da yer alan Iğdır Ovası'nın alçak ve çevresine göre korunaklı olması pamuk gibi sıcak iklim bitkisinin yetişmesine olanak tanır. Benzer şekilde, Karadeniz iklim kuşağındaki Çoruh Vadisi'nin fön rüzgarları sayesinde ılımanlaşması, Akdeniz bitkisi olan zeytinin yetişmesini sağlar. Mısır ve çeltik ise kendi bölgelerinin doğal tarım ürünleridir.
Soru 12
Aşağıda, bir il merkezine ait aylık ortalama yağış ve sıcaklık grafiği verilmiştir. Grafikteki bilgiler dikkate alındığında bu il merkezinin aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?
Grafik, tipik bir karasal iklimi göstermektedir: Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. En fazla yağış ilkbahar (Nisan-Mayıs) aylarında düşmektedir. Kış sıcaklıkları 0°C'nin altına düşmektedir. Bu özellikler, verilen şehirler arasında en belirgin olarak İç Anadolu'da yer alan Konya'ya aittir.
Soru 13
Bir araştırmacı gözlem yaptığı sahada zakkum, defne, sandal, funda, menengiç, keçiboynuzu, pırnal meşesi gibi bitkilere rastlamıştır. Buna göre araştırmacının gözlem yaptığı saha haritada numaralandırılan alanların hangisinde yer alır?
Soruda sayılan bitki türlerinin tamamı, Akdeniz ikliminin karakteristik bitki örtüsü olan makinin elemanlarıdır. Haritada numaralandırılan alanlar içinde Akdeniz ikliminin en belirgin yaşandığı yer, III numara ile gösterilen Torosların güney yamaçlarıdır (Alanya-Anamur hattı).
Soru 14
Vejetasyon dönemi, bitkilerin yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdikleri dönemdir. Sıcaklıklar belli bir eşiği aştığında başlar, bu eşiğin altına düştüğünde sona erer. Aşağıdaki platoların hangisinde bu dönem daha kısadır?
Vejetasyon döneminin uzunluğu sıcaklık koşullarına bağlıdır. Yükseltinin en fazla ve kışların en uzun, en sert geçtiği Erzurum-Kars Platosu'nda sıcaklıkların bitki yaşamına uygun olduğu dönem (yaz mevsimi) çok kısadır. Bu nedenle vejetasyon dönemi diğer platolara göre en kısa olan yer burasıdır.
Soru 15
Türkiye ormanlarında;
- I. kayın,
- II. ladin,
- III. karaçam,
- IV. sedir
Kayın ve karaçam, Türkiye'nin farklı bölgelerine uyum sağlamış ve geniş alanlarda yayılış gösteren ağaçlardır. Ancak ladin sadece Doğu Karadeniz'in yüksek ve nemli yamaçlarında, sedir ise ağırlıklı olarak Toros Dağları'nın belirli yükselti basamaklarında bulunur. Bu nedenle ladin ve sedir diğerlerine göre çok daha dar ve spesifik alanlarda görülür.
Soru 16
Bitki coğrafyası üzerine araştırma yapan bir grup, farklı bitki türlerini görmek amacıyla yükseltinin kısa mesafede değiştiği bir güzergâh belirlemek istemektedir. Aşağıdaki güzergâhlardan hangisi bu grubun çalışmalarına daha uygundur?
Kısa mesafede yükseltinin en fazla değiştiği yerler, dağların kıyıdan hemen başladığı alanlardır. Ordu (kıyı, 0 metre) ile Tokat (iç kesim, ~600 metre) arasında Canik Dağları aşılır ve bu sırada hem yükselti hem de iklim koşulları hızla değişir. Bu durum, bitki örtüsünün de kısa mesafede geniş yapraklı ormanlardan karasal step bitkilerine doğru farklılaşmasını sağlar.
ÇIKMIŞ SORULAR
Türkiye'nin İklimi ve Bitki Örtüsü
Soru 1
Türkiye'deki bir meteoroloji istasyonundan alınan yağış rejim grafiği aşağıda verilmiştir. Buna göre, bu grafik hangi yağış rejim tipine aittir?
Grafikte en fazla yağışın yaz aylarında (Haziran, Temmuz), en az yağışın ise kış aylarında düştüğü görülmektedir. Bu yağış rejimi, yükseltiye bağlı olarak ısınmanın gecikmesiyle konveksiyonel (yükselim) yağışların yaza kaydığı Doğu Anadolu karasal yağış rejimine (özellikle Erzurum-Kars Bölümü) aittir.
Soru 2
Türkiye'yi etkileyen aşağıdaki basınç merkezlerinden hangisi muson sisteminin bir parçasıdır?
Basra Alçak Basınç Merkezi, yaz aylarında Asya kıtasının güneyindeki aşırı ısınma sonucu oluşur ve Muson sisteminin bir uzantısı olarak kabul edilir. Türkiye'de yaz aylarında güneydoğudan etkili olarak sıcak ve kuru hava koşullarına neden olur.
Soru 3
Türkiye kışın genellikle kuzey sektörlü soğuk ve nemli hava kütlelerinin, yazın ise güney sektörlü sıcak ve kuru hava kütlelerinin etkisinde kalır. Bu durum Türkiye'nin başlıca hangi özelliğinden kaynaklanmaktadır?
Türkiye'nin Kuzey Yarım Küre'de ve orta kuşakta yer alması (mutlak konumu), kuzeyindeki kutupsal soğuk hava kütleleri ile güneyindeki tropikal sıcak hava kütlelerinin etki alanında kalmasına neden olur. Bu durum, mevsimlere göre farklı hava kütlelerinin ülkeyi etkilemesinin temel sebebidir.
Soru 4
Yaz ile kış sıcaklıkları arasındaki fark bir bölgenin karasallığını gösterir. Bu fark ne kadar fazla ise karasallık da o kadar fazladır. Buna göre yukarıdaki haritada numaralarla gösterilen alanların hangisinde karasallık daha fazladır?
Karasallık, deniz etkisinden uzaklık ve yükselti ile artar. Haritada V numara ile gösterilen Erzurum-Kars yöresi, hem denizden en uzak hem de en yüksek alandır. Bu nedenle Türkiye'de yıllık sıcaklık farkının ve karasallık şiddetinin en fazla olduğu yerdir.
Soru 5
Türkiye'nin coğrafi özellikleri dikkate alındığında, yukarıdaki ağaç türleri ile yaygın olarak görüldüğü iklim tipi eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?
- I. Kızılçam - Akdeniz İklimi
- II. Sedir - Karasal İklim
- III. Kayın - Karadeniz İklimi
Kızılçam Akdeniz ikliminin, Kayın ise Karadeniz ikliminin karakteristik ağaçlarındandır. Sedir ağacı ise karasal iklimde değil, özellikle Akdeniz ikliminin etkili olduğu Toros Dağları'nın yüksek kesimlerinde yayılış gösterir. Dolayısıyla II numaralı eşleştirme yanlıştır.
Soru 6
Türkiye'nin endemik bitki türleri bakımından zengin olmasında;
- I. geçmiş küresel iklim değişimleri,
- II. Kuzey Yarım Küre'de yer alması,
- III. yeryüzü şekilleri,
- IV. doğu boylamlarında yer alması
Türkiye'de endemik (yere özgü) bitki çeşitliliğinin fazla olmasının temel nedenleri; Buzul Çağları gibi geçmiş küresel iklim değişimlerinden az etkilenerek birçok bitki için sığınak (refüj) alanı olması ve dağlık, engebeli yeryüzü şekillerinin farklı yaşam alanları (mikroklima) oluşturmasıdır.
Soru 7
Yaklaşık olarak aynı enlemlerde yer almasına karşın yaz mevsiminde Şanlıurfa'nın Mersin'e göre daha sıcak olmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi yoktur?
Şanlıurfa, Mersin'e göre denizden uzak olduğu için karasallık ve düşük nem nedeniyle daha fazla ısınır. Ayrıca Basra Alçak Basıncı ve güneyden esen sıcak rüzgârların etkisi altındadır. Yükselti faktörü ise bu durumda etkili değildir; çünkü Şanlıurfa'nın yükseltisi (yaklaşık 500m) Mersin'den (deniz kıyısı) daha fazladır ve bu durum normalde sıcaklığı düşürücü bir etki yapar.
Soru 8
Aşağıdaki ağaç türlerinden hangisi Türkiye ormanları içerisinde daha sınırlı bir yayılım gösterir?
Sığla (Günlük) ağacı, endemik bir tür olup dünyada doğal olarak sadece Türkiye'nin güneybatısında, özellikle Köyceğiz ve Fethiye çevresindeki sulak alanlarda çok sınırlı bir yayılış gösterir. Diğer ağaç türleri ise Türkiye'nin farklı bölgelerinde geniş alanlarda bulunur.
Soru 9
Karadeniz'de tuzluluk oranının Akdeniz'den daha az olmasında;
- I. büyük akarsularla beslenmesi,
- II. buharlaşmanın daha az olması,
- III. derinliğin fazla olması,
- IV. kirliliğin yüksek olması
Bir denizin tuzluluğunu etkileyen iki ana faktör vardır: Buharlaşma ve tatlı su girdisi. Karadeniz, Akdeniz'e göre daha kuzeyde olduğu için daha serindir ve buharlaşma daha azdır (II). Ayrıca Tuna, Dinyeper gibi büyük akarsularla bol miktarda tatlı su aldığı için tuzluluk oranı düşüktür (I).
Soru 10
Açıklanan süreçler (organik asitler, fazla yağış, yıkanma) sonucu oluşan asit reaksiyonlu, organik maddece zengin koyu renkli toprakların yaygın olarak görülmesi en çok nerede beklenir?
Paragrafta anlatılan süreç, bol yağış alan, gür orman örtüsü altında toprağın sürekli yıkandığı ve asidik karakter kazandığı Kahverengi Orman Toprakları'nın oluşumunu tarif etmektedir. Bu koşullar Türkiye'de en belirgin olarak Kuzey Anadolu Dağları'nın denize (kuzeye) bakan yamaçlarında bulunur.
Soru 11
Buna göre;
- I. Iğdır Ovası'nda pamuk yetiştirilmesi,
- II. Çukurova'da mısır yetiştirilmesi,
- III. Çoruh Vadisi'nde zeytin yetiştirilmesi,
- IV. Meriç Vadisi'nde çeltik yetiştirilmesi
Mikroklima, bir bölgenin genel ikliminden farklı, küçük ve özel iklim alanlarıdır. Soğuk Doğu Anadolu'da yer alan Iğdır Ovası'nın alçak ve çevresine göre korunaklı olması pamuk gibi sıcak iklim bitkisinin yetişmesine olanak tanır. Benzer şekilde, Karadeniz iklim kuşağındaki Çoruh Vadisi'nin fön rüzgarları sayesinde ılımanlaşması, Akdeniz bitkisi olan zeytinin yetişmesini sağlar. Mısır ve çeltik ise kendi bölgelerinin doğal tarım ürünleridir.
Soru 12
Aşağıda, bir il merkezine ait aylık ortalama yağış ve sıcaklık grafiği verilmiştir. Grafikteki bilgiler dikkate alındığında bu il merkezinin aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?
Grafik, tipik bir karasal iklimi göstermektedir: Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. En fazla yağış ilkbahar (Nisan-Mayıs) aylarında düşmektedir. Kış sıcaklıkları 0°C'nin altına düşmektedir. Bu özellikler, verilen şehirler arasında en belirgin olarak İç Anadolu'da yer alan Konya'ya aittir.
Soru 13
Bir araştırmacı gözlem yaptığı sahada zakkum, defne, sandal, funda, menengiç, keçiboynuzu, pırnal meşesi gibi bitkilere rastlamıştır. Buna göre araştırmacının gözlem yaptığı saha haritada numaralandırılan alanların hangisinde yer alır?
Soruda sayılan bitki türlerinin tamamı, Akdeniz ikliminin karakteristik bitki örtüsü olan makinin elemanlarıdır. Haritada numaralandırılan alanlar içinde Akdeniz ikliminin en belirgin yaşandığı yer, III numara ile gösterilen Torosların güney yamaçlarıdır (Alanya-Anamur hattı).
Soru 14
Vejetasyon dönemi, bitkilerin yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdikleri dönemdir. Sıcaklıklar belli bir eşiği aştığında başlar, bu eşiğin altına düştüğünde sona erer. Aşağıdaki platoların hangisinde bu dönem daha kısadır?
Vejetasyon döneminin uzunluğu sıcaklık koşullarına bağlıdır. Yükseltinin en fazla ve kışların en uzun, en sert geçtiği Erzurum-Kars Platosu'nda sıcaklıkların bitki yaşamına uygun olduğu dönem (yaz mevsimi) çok kısadır. Bu nedenle vejetasyon dönemi diğer platolara göre en kısa olan yer burasıdır.
Soru 15
Türkiye ormanlarında;
- I. kayın,
- II. ladin,
- III. karaçam,
- IV. sedir
Kayın ve karaçam, Türkiye'nin farklı bölgelerine uyum sağlamış ve geniş alanlarda yayılış gösteren ağaçlardır. Ancak ladin sadece Doğu Karadeniz'in yüksek ve nemli yamaçlarında, sedir ise ağırlıklı olarak Toros Dağları'nın belirli yükselti basamaklarında bulunur. Bu nedenle ladin ve sedir diğerlerine göre çok daha dar ve spesifik alanlarda görülür.
Soru 16
Bitki coğrafyası üzerine araştırma yapan bir grup, farklı bitki türlerini görmek amacıyla yükseltinin kısa mesafede değiştiği bir güzergâh belirlemek istemektedir. Aşağıdaki güzergâhlardan hangisi bu grubun çalışmalarına daha uygundur?
Kısa mesafede yükseltinin en fazla değiştiği yerler, dağların kıyıdan hemen başladığı alanlardır. Ordu (kıyı, 0 metre) ile Tokat (iç kesim, ~600 metre) arasında Canik Dağları aşılır ve bu sırada hem yükselti hem de iklim koşulları hızla değişir. Bu durum, bitki örtüsünün de kısa mesafede geniş yapraklı ormanlardan karasal step bitkilerine doğru farklılaşmasını sağlar.