ÇIKMIŞ SORULAR
Türkiye'de Nüfus ve Yerleşme
Soru 1
Türkiye'nin kıyı bölgelerinde nüfus yoğunluğu iç bölgelere göre daha fazladır. Bu durumun oluşmasında aşağıdaki özelliklerden hangisinin etkisi en azdır?
Kıyı bölgelerinin yoğun nüfuslanmasında elverişli iklim, verimli tarım, gelişmiş ulaşım ve turizm gibi istihdam olanakları yaratan faktörler daha etkilidir. Su kaynaklarının bolluğu bir etken olsa da, örneğin İstanbul gibi çok yoğun nüfuslu bir şehrin su ihtiyacı başka havzalardan karşılanmaktadır. Bu nedenle, nüfusun dağılışında diğer faktörlere göre etkisi en az olan su kaynaklarıdır.
Soru 2
2010 yılında oluşturulan aşağıdaki tabloda, Türkiye'nin yaş gruplarına göre 2012 ve 2025 yıllarının yıl ortası nüfus projeksiyonu gösterilmiştir. Tablodaki verilere bakılarak elde edilecek aşağıdaki sonuçlardan hangisi yanlıştır?
| Nüfus (Bin kişi) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıllar | 0-14 | 15-64 | 65+ | Toplam |
| 2012 | 18.889 | 50.679 | 5.310 | 74.888 |
| 2025 | 18.708 | 58.264 | 8.485 | 85.457 |
| Oranlar (%) | ||||
| Yıllar | 0-14 | 15-64 | 65+ | Toplam |
| 2012 | 25,2 | 67,2 | 7,1 | 100 |
| 2025 | 21,9 | 68,2 | 9,9 | 100 |
İş gücüne dâhil olmayan nüfus, sadece 0-14 ve 65+ yaş gruplarından (bağımlı nüfus) oluşmaz. Çalışma çağında (15-64 yaş) olup da iş gücüne katılmayanlar (öğrenciler, ev kadınları, çalışmayanlar vb.) da bu gruba dahildir. 2025'te 0-14 yaş (%21,9) ve 65+ yaş (%9,9) gruplarının toplamı %31,8'dir. Ancak 15-64 yaş grubundakilerin de bir kısmı çalışmadığı için iş gücüne dahil olmayanların oranı %31,8'den kesinlikle daha yüksek olacaktır. Bu nedenle bu ifade yanlıştır.
Soru 3
İnsanların ekonomik, sosyal, siyasi veya doğal nedenlerle yer değiştirmesi olayına göç denir. Bu yer değiştirme hareketleri, bireylerin istekleriyle veya istekleri dışında gerçekleşir. Buna göre, Türkiye'de yaşanan aşağıdaki göçlerden hangisi, bireylerin istekleri dışında yapılan göçlere örnektir?
20. yüzyıl sonlarında Bulgaristan'da (Batı Trakya ve Balkanlar) yaşayan Türklere yönelik uygulanan baskı, zulüm ve asimilasyon politikaları nedeniyle yüz binlerce insan anavatanları olan Türkiye'ye sığınmak zorunda kalmıştır. Bu durum, siyasi nedenlerle gerçekleşen zorunlu bir göçtür.
Soru 5
Türkiye'de iç göçlerin yönüne bakıldığında genel olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Doğal nüfus artışının en fazla olduğu iller genellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki gelişmemiş illerdir. Göç bu illere doğru değil, tam aksine bu illerden ekonomik imkanları daha fazla olan gelişmiş batıdaki illere doğrudur.
Soru 6
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'nin 1927-2014 dönemine ait nüfus gelişim özelliklerinden biri değildir?
Türkiye'de nüfus artış hızı yıllar içinde sabit kalmamış, önemli dalgalanmalar göstermiştir. Örneğin 1940-45 döneminde II. Dünya Savaşı nedeniyle düşmüş, sonraki yıllarda yükselmiş, 1960'lardan sonra ise genel bir düşüş eğilimine girmiştir. Dolayısıyla artış hızı aynı oranda gerçekleşmemiştir.
Soru 7
Türkiye, geçici kırsal yerleşmeler bakımından çeşitlilik göstermektedir. Bu yerleşmelerdeki temel ekonomik faaliyet türü; hayvancılık, bazen de tarım olmaktadır. Aşağıdakilerden hangisi bu tür yerleşmelerden biri değildir?
Yayla, oba, kom ve ağıl genellikle hayvancılık amacıyla yaz aylarında kullanılan geçici köy altı yerleşmeleridir. Mahalle ise, bir köyden ayrılmış ancak henüz köy tüzel kişiliği kazanmamış, sürekli ve kalıcı bir yerleşme türüdür.
Soru 8
Türkiye'de 1960'tan günümüze kadar olan dönemde nüfus artışıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Nüfus artış hızı, belirtilen dönemde sürekli dalgalanmıştır. Devlet politikaları, sosyo-ekonomik gelişmeler ve yurt dışına işçi göçleri gibi faktörlerle bazı dönemler artmış, bazı dönemler azalmıştır. Hiçbir zaman aynı oranda kalmamıştır.
Soru 9
Türkiye'de 1950'li yıllardan günümüze kentsel nüfus oranında bir artış söz konusudur. Bu durumun oluşmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi daha azdır?
Sulu tarım alanlarının genişlemesi, kırsal alanda tarımsal verimi ve geliri artırarak insanları köyde tutmaya yönelik bir etki yapar. Diğer seçenekler (eğitim, iş, sanayi, tarımda makineleşme) ise kırdan kente göçü teşvik eden (itici ve çekici) faktörlerdir.
Soru 10
Türkiye'de, özellikle büyük kentlerde, son yıllarda kentsel dönüşüm ve değişim uygulamalarına önem verilmektedir. Türkiye için bu uygulamaların zorunlu hâle gelmesinin temelinde, aşağıdaki sorunlardan hangisinin daha etkili olduğu söylenebilir?
Kentsel dönüşümün temel amacı, hızlı iç göçler sonucu ortaya çıkan çarpık, plansız, altyapısı yetersiz ve doğal afetlere (özellikle depreme) karşı dayanıksız yapı stokunu yenilemektir. Bu durumun temelinde kentlerin hızlı ve plansız büyümesi yatmaktadır.
Soru 11
Türkiye'nin nüfus özellikleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Karadeniz Bölgesi'nde dağların kıyıya paralel uzanması ve iç kesimlerle ulaşımın zor olması nedeniyle, nüfusun büyük bir kısmı iklimin daha elverişli olduğu ve ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı dar kıyı kuşağında toplanmıştır. Diğer seçenekler yanlıştır.
Soru 12
Aşağıdaki alanların hangisi yaylacılık faaliyetleri bakımından daha az gelişmiştir?
Yaylacılık, yüksek ve serin alanlarda yapılır. Toroslar, Erzurum-Kars, Bozdağlar ve Zigana (Doğu Karadeniz) bu açıdan gelişmiştir. Ancak Marmara Bölgesi'ndeki Yıldız Dağları'nın yükseltisi diğerlerine göre oldukça az olduğu için geleneksel yaylacılık faaliyetleri burada yeterince gelişmemiştir.
Soru 13
Türkiye'de sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu yerlerde nüfus hızlı bir şekilde artmaktadır. Buna göre aşağıdakilerin hangisinde nüfus artışı demir-çelik sanayisine bağlı olarak gerçekleşmiştir?
İskenderun'un gelişmesindeki ve nüfuslanmasındaki en önemli etken, burada kurulan büyük demir-çelik fabrikasının yarattığı istihdam olanaklarıdır. Soma, Elbistan ve Tunçbilek linyit madenciliği, Seydişehir ise alüminyum işletmeleriyle gelişmiştir.
Soru 14
Nüfus politikalarıyla ilgili önemli bir değişimin yaşandığı bu dönem, aşağıdakilerden hangisidir?
Türkiye'de Cumhuriyet'in ilk yıllarından 1965'e kadar nüfus artışını teşvik edici politikalar izlenmiştir. 1965 yılında Nüfus Planlaması Kanunu ile bu politika terk edilmiş, aile planlaması ve nüfus artış hızının düşürülmesi hedeflenmiştir. Bu önemli değişim 1965-1980 döneminde yaşanmıştır.
Soru 15
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de kırdan kente yapılan göçlerde doğrudan etkili olan faktörlerden biri değildir?
Arazi toplulaştırması, miras yoluyla parçalanmış küçük ve verimsiz tarım arazilerini birleştirerek daha verimli ve modern tarım yapılmasını sağlayan bir uygulamadır. Bu durum, kırsalda geliri artırabileceği için göçü tetikleyen değil, aksine kısmen engelleyen bir faktördür.
Soru 16
Türkiye'nin yazları sıcak ve bunaltıcı geçen yörelerinde sayfiye veya dinlenme amaçlı yaylacılık faaliyeti giderek önem kazanmaktadır. Bu tür yaylalar aşağıdaki yörelerin hangisinde daha fazla bulunur?
Özellikle Akdeniz Bölgesi'nin sıcak ve nemli kıyı şeridinde yaşayan insanlar, yaz aylarında serinlemek amacıyla yakınlarındaki Toros Dağları'na çıkarlar. Bu nedenle sayfiye amaçlı yaylacılık faaliyeti Orta Toroslar'da çok gelişmiştir.
Soru 17
Türkiye'nin yıllık nüfus artış hızında önemli değişiklikler olmuştur. 1960 yılında binde 28 olan artış hızı, 2014 yılında binde 13'e gerilemiştir. Yıllık nüfus artış hızındaki bu değişime bağlı olarak Türkiye'nin nüfus özellikleriyle ilgili,
- I. Doğum oranları azalmıştır.
- II. Nüfusun cinsiyet oranı değişmiştir.
- III. Toplam nüfus miktarı giderek azalmıştır.
Nüfus artış hızının düşmesinin en temel nedeni doğum oranlarının azalmasıdır. Nüfus artış hızı pozitif olduğu sürece (binde 13 gibi), toplam nüfus miktarı azalmaz, sadece daha yavaş artar. Cinsiyet oranıyla ilgili ise bu verilerden doğrudan bir çıkarım yapılamaz.
Soru 18
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de yoğun iç göç alan kentlerde yaşanan sorunlardan biri değildir?
Yoğun göç alan kentlerde nüfusun artması, tüketimi de artırır. Bu durum, mal ve hizmetlere olan talebi yükselterek ticaret hacminin düşmesine değil, aksine artmasına neden olur. Diğer seçenekler ise göçün yarattığı tipik kentsel sorunlardır.
Soru 19
Türkiye'nin 1927-2017 yılları arasındaki nüfusu incelendiğinde yıllık nüfus artış hızının en düşük olduğu dönemin 1940-1945 yılları arasında olduğu görülür. Bu durum üzerinde aşağıdakilerden hangisinin etkisi daha fazla olmuştur?
1940-1945 yılları arasında II. Dünya Savaşı'na girme ihtimaline karşı Türkiye'de seferberlik ilan edilmiş ve genç erkek nüfusun büyük bir bölümü uzun süre silah altında tutulmuştur. Bu durum evliliklerin ve doğumların azalmasına neden olarak nüfus artış hızını tarihinin en düşük seviyesine indirmiştir.
Soru 20
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanlardan hangileri, diğerlerine göre daha fazla göç veren yerler durumundadır?
Haritada I (Batı Kıyı Ege), II (Güney Marmara) ve IV (Çukurova) sanayi, tarım ve turizm imkanları nedeniyle göç alan yerlerdir. III (Orta Anadolu'nun doğusu) ve V (Doğu Anadolu) ise ekonomik imkanların daha kısıtlı olması nedeniyle daha fazla göç veren alanlardır.
Soru 21
Türkiye'nin Karadeniz kıyı kuşağında, dağınık yerleşmeye neden olan faktörlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Dağınık yerleşmenin temel nedenleri arazinin engebeli olması ve su kaynaklarının bol olmasıdır. Karadeniz kıyı kuşağı bu özelliklere sahiptir. Ancak platolar, geniş düzlükler olduğu için dağınık yerleşmeyi değil, toplu yerleşmeyi teşvik eden bir unsurdur.
Soru 22
Türkiye'de 1927'deki ilk nüfus sayımından günümüze kadar nüfus miktarı sürekli bir artış göstermiştir. Bu durumun ortaya çıkmasında;
- I. eğitime büyük yatırımların yapılması,
- II. doğurganlık oranının yüksek olması,
- III. genç nüfus miktarının fazla olması,
- IV. şehirli nüfus miktarının devamlı artması
Nüfusun sürekli artmasının temel nedenleri, geçmişten günümüze yüksek seyreden doğurganlık oranı (II) ve bu yüksek doğurganlığın bir sonucu olan genç nüfus miktarının fazlalığıdır (III). Genç nüfus, evlilik çağına geldiğinde yeniden yüksek doğumlara yol açarak nüfus artışını sürdürmüştür.
Soru 23
Yukarıdakilerden hangileri, Türkiye'de kırsal kesimden kentlere olan göçün sonuçlarındandır?
- I. Nüfus artış hızının yüksek olması
- II. Nüfus dağılışının düzensiz olması
- III. Çarpık kentleşmenin yaygın olması
Kırdan kente göç, ülke içi bir yer değiştirme olduğu için ülkenin toplam nüfus artış hızını etkilemez. Ancak göç, nüfusun belirli kentlerde yığılmasına neden olarak ülke içindeki nüfus dağılışını daha da düzensiz hale getirir (II) ve bu kentlerde plansız yapılaşmaya, yani çarpık kentleşmeye yol açar (III).
Soru 24
Türkiye'nin bazı alanlarında kırsal yerleşmelerin dağınık dokulu olduğu görülür. Bu yerleşmelerin oluşumunda;
- I. arazinin engebeli olması,
- II. tarım topraklarının verimsiz olması,
- III. tarım alanlarının parçalı olması,
- IV. arazinin kıyıya yakın olması
Dağınık yerleşmelerin iki temel nedeni vardır: Arazinin engebeli olması (I) ve su kaynaklarının bol olması. Engebeli arazi, tarım alanlarının küçük ve birbirinden kopuk (parçalı) olmasına yol açar (III). İnsanlar da evlerini bu küçük tarlalarının yanına kurunca dağınık bir yerleşme dokusu ortaya çıkar.
Soru 25
Türkiye nüfusu, Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze kadar devamlı artış göstermiş olsa da özellikle 1985 yılından sonra nüfus artış hızında belirgin bir azalma görülmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında;
- I. kalkınma planlarının uygulanması,
- II. bebek ölümlerinin azalması,
- III. eğitim düzeyinin yükselmesi
Nüfus artış hızının düşmesindeki en temel sosyo-ekonomik faktörler eğitim seviyesinin yükselmesi, kadının iş hayatına katılımı ve kentleşmedir. Özellikle eğitim düzeyinin yükselmesi (III), aile planlaması bilincini artırarak ve evlenme yaşını yükselterek doğum oranlarını düşürmüştür. Bebek ölümlerinin azalması ise nüfus artışını artıran bir faktördür.
Soru 26
Türkiye'de bazı bölgelerdeki kırsal yerleşmelerde yaz mevsiminde hayvanların otlatılması amacıyla gerçekleşen mevsimlik göçlere yayla göçü adı verilir. Günümüzde, aşağıdaki illerin hangisinde bu göçlerin gerçekleşmesi daha azdır?
Yayla göçleri, genellikle dağlık ve yüksek arazilere sahip yerlerde yapılır. Kayseri (Toroslar), Gümüşhane, Giresun ve Rize (Doğu Karadeniz Dağları) bu açıdan yaylacılığın yaygın olduğu illerdir. İzmir'de ise yer şekilleri daha sade olduğu ve ekonomik faaliyetler tarım, sanayi ve turizmde yoğunlaştığı için yaylacılık diğer illere göre çok daha azdır.
Soru 27
Yerleşim birimlerinin gelişmesinde, ana ulaşım güzergâhlarının üzerinde veya yakınında bulunmasının önemli etkileri vardır. Aşağıdaki şehirlerin hangisinin gelişmesinde böyle bir ilişkiden söz edilemez?
Afyonkarahisar, Eskişehir, Aksaray ve Kayseri, Türkiye'nin önemli kara ve demir yolu güzergahlarının kesişim noktalarında yer alan "kavşak şehirler"dir. Bartın ise Batı Karadeniz'de ana ulaşım yollarının sapağında kalan, bu nedenle gelişmesinde ulaşım konumunun etkisi daha az olan bir şehirdir.
Soru 28
Bir yerin göç almasını etkileyen faktörler çekici faktörler olarak adlandırılır. İstanbul, Türkiye'de çekici faktörlerin çeşitliliği nedeniyle en fazla göç alan illerdendir. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin belirleyiciliği daha fazladır?
İnsanların göç etmesindeki temel neden ekonomiktir. İstanbul'un en önemli çekici faktörü, sanayi, ticaret, finans, hizmet gibi çok çeşitli sektörlerde sunduğu iş ve istihdam fırsatlarının diğer tüm şehirlerden katbekat fazla olmasıdır.
Soru 29
Aşağıdakilerden hangisi 1965 yılında Nüfus Plânlaması Kanunu ile birlikte uygulanan nüfus politikalarının hedeflerinden biri değildir?
1965 yılındaki Nüfus Planlaması Kanunu, nüfus artış hızını düşürmeyi ve niteliğini artırmayı hedeflemiştir. Bu dönemde özellikle kırsal kesimde nüfus artışını destekleyici bir politika izlenmemiş, aksine aile planlaması hizmetleri yaygınlaştırılmıştır.
Soru 30
Madencilik faaliyeti, küçük bir kırsal yerleşmenin zaman içinde şehir yerleşmesine dönüşmesine neden olabilir. Türkiye'de bu duruma örnek oluşturacak yerleşmeler mevcuttur. Haritada numaralandırılan yerlerden hangisi bu duruma örnek gösterilebilir?
V numara ile gösterilen Batman, 1940'larda Raman Dağı'nda petrol bulunmasıyla küçük bir köy iken hızla gelişerek il merkezi haline gelmiştir. Bu durum, madenciliğin bir yerleşmeyi şehre dönüştürmesinin en tipik örneğidir.
Soru 31
Türkiye'de, 1927 yılında kilometrekareye 18 kişi olan nüfus yoğunluğunun 2022 yılında 111 kişiye çıkmasında yukarıdaki faktörlerden hangileri etkilidir?
- I. Yurt içinde iller arasında yaşanan göçler
- II. Dönemler arasındaki nüfus artışları
- III. Şehirsel nüfus oranının yükselmesi
- IV. Yurt dışından Türkiye'ye olan göçler
Aritmetik nüfus yoğunluğu, toplam nüfusun yüz ölçümüne bölünmesiyle bulunur. Yüz ölçümü sabit olduğuna göre yoğunluğun artması için toplam nüfusun artması gerekir. Toplam nüfusu ise doğumlar (doğal nüfus artışı) ve dış göçler artırır. Bu nedenle dönemler arasındaki nüfus artışları (II) ve yurt dışından Türkiye'ye olan göçler (IV) etkili olmuştur.
Soru 32
Türkiye'de, 1935 yılında 21 olan ortanca yaşın 2022 yılında 33,5 olması;
- I. nüfusun eğitim durumunun yükselmesi,
- II. nüfusun yaşlanması,
- III. nüfusun evlilik yaşının yükselmesi
Ortanca yaş, bir nüfusu yaşa göre sıraladığımızda tam ortada kalan kişinin yaşıdır. Ortanca yaşın yükselmesi, doğum oranlarının azalması ve ortalama yaşam süresinin uzaması sonucu toplumdaki yaşlı nüfus oranının artmasıyla, yani doğrudan nüfusun yaşlanmasıyla ilgilidir. Eğitim ve evlilik yaşı dolaylı nedenlerdir.
ÇIKMIŞ SORULAR
Türkiye'de Nüfus ve Yerleşme
Soru 1
Türkiye'nin kıyı bölgelerinde nüfus yoğunluğu iç bölgelere göre daha fazladır. Bu durumun oluşmasında aşağıdaki özelliklerden hangisinin etkisi en azdır?
Kıyı bölgelerinin yoğun nüfuslanmasında elverişli iklim, verimli tarım, gelişmiş ulaşım ve turizm gibi istihdam olanakları yaratan faktörler daha etkilidir. Su kaynaklarının bolluğu bir etken olsa da, örneğin İstanbul gibi çok yoğun nüfuslu bir şehrin su ihtiyacı başka havzalardan karşılanmaktadır. Bu nedenle, nüfusun dağılışında diğer faktörlere göre etkisi en az olan su kaynaklarıdır.
Soru 2
2010 yılında oluşturulan aşağıdaki tabloda, Türkiye'nin yaş gruplarına göre 2012 ve 2025 yıllarının yıl ortası nüfus projeksiyonu gösterilmiştir. Tablodaki verilere bakılarak elde edilecek aşağıdaki sonuçlardan hangisi yanlıştır?
| Nüfus (Bin kişi) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıllar | 0-14 | 15-64 | 65+ | Toplam |
| 2012 | 18.889 | 50.679 | 5.310 | 74.888 |
| 2025 | 18.708 | 58.264 | 8.485 | 85.457 |
| Oranlar (%) | ||||
| Yıllar | 0-14 | 15-64 | 65+ | Toplam |
| 2012 | 25,2 | 67,2 | 7,1 | 100 |
| 2025 | 21,9 | 68,2 | 9,9 | 100 |
İş gücüne dâhil olmayan nüfus, sadece 0-14 ve 65+ yaş gruplarından (bağımlı nüfus) oluşmaz. Çalışma çağında (15-64 yaş) olup da iş gücüne katılmayanlar (öğrenciler, ev kadınları, çalışmayanlar vb.) da bu gruba dahildir. 2025'te 0-14 yaş (%21,9) ve 65+ yaş (%9,9) gruplarının toplamı %31,8'dir. Ancak 15-64 yaş grubundakilerin de bir kısmı çalışmadığı için iş gücüne dahil olmayanların oranı %31,8'den kesinlikle daha yüksek olacaktır. Bu nedenle bu ifade yanlıştır.
Soru 3
İnsanların ekonomik, sosyal, siyasi veya doğal nedenlerle yer değiştirmesi olayına göç denir. Bu yer değiştirme hareketleri, bireylerin istekleriyle veya istekleri dışında gerçekleşir. Buna göre, Türkiye'de yaşanan aşağıdaki göçlerden hangisi, bireylerin istekleri dışında yapılan göçlere örnektir?
20. yüzyıl sonlarında Bulgaristan'da (Batı Trakya ve Balkanlar) yaşayan Türklere yönelik uygulanan baskı, zulüm ve asimilasyon politikaları nedeniyle yüz binlerce insan anavatanları olan Türkiye'ye sığınmak zorunda kalmıştır. Bu durum, siyasi nedenlerle gerçekleşen zorunlu bir göçtür.
Soru 5
Türkiye'de iç göçlerin yönüne bakıldığında genel olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Doğal nüfus artışının en fazla olduğu iller genellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki gelişmemiş illerdir. Göç bu illere doğru değil, tam aksine bu illerden ekonomik imkanları daha fazla olan gelişmiş batıdaki illere doğrudur.
Soru 6
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'nin 1927-2014 dönemine ait nüfus gelişim özelliklerinden biri değildir?
Türkiye'de nüfus artış hızı yıllar içinde sabit kalmamış, önemli dalgalanmalar göstermiştir. Örneğin 1940-45 döneminde II. Dünya Savaşı nedeniyle düşmüş, sonraki yıllarda yükselmiş, 1960'lardan sonra ise genel bir düşüş eğilimine girmiştir. Dolayısıyla artış hızı aynı oranda gerçekleşmemiştir.
Soru 7
Türkiye, geçici kırsal yerleşmeler bakımından çeşitlilik göstermektedir. Bu yerleşmelerdeki temel ekonomik faaliyet türü; hayvancılık, bazen de tarım olmaktadır. Aşağıdakilerden hangisi bu tür yerleşmelerden biri değildir?
Yayla, oba, kom ve ağıl genellikle hayvancılık amacıyla yaz aylarında kullanılan geçici köy altı yerleşmeleridir. Mahalle ise, bir köyden ayrılmış ancak henüz köy tüzel kişiliği kazanmamış, sürekli ve kalıcı bir yerleşme türüdür.
Soru 8
Türkiye'de 1960'tan günümüze kadar olan dönemde nüfus artışıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Nüfus artış hızı, belirtilen dönemde sürekli dalgalanmıştır. Devlet politikaları, sosyo-ekonomik gelişmeler ve yurt dışına işçi göçleri gibi faktörlerle bazı dönemler artmış, bazı dönemler azalmıştır. Hiçbir zaman aynı oranda kalmamıştır.
Soru 9
Türkiye'de 1950'li yıllardan günümüze kentsel nüfus oranında bir artış söz konusudur. Bu durumun oluşmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi daha azdır?
Sulu tarım alanlarının genişlemesi, kırsal alanda tarımsal verimi ve geliri artırarak insanları köyde tutmaya yönelik bir etki yapar. Diğer seçenekler (eğitim, iş, sanayi, tarımda makineleşme) ise kırdan kente göçü teşvik eden (itici ve çekici) faktörlerdir.
Soru 10
Türkiye'de, özellikle büyük kentlerde, son yıllarda kentsel dönüşüm ve değişim uygulamalarına önem verilmektedir. Türkiye için bu uygulamaların zorunlu hâle gelmesinin temelinde, aşağıdaki sorunlardan hangisinin daha etkili olduğu söylenebilir?
Kentsel dönüşümün temel amacı, hızlı iç göçler sonucu ortaya çıkan çarpık, plansız, altyapısı yetersiz ve doğal afetlere (özellikle depreme) karşı dayanıksız yapı stokunu yenilemektir. Bu durumun temelinde kentlerin hızlı ve plansız büyümesi yatmaktadır.
Soru 11
Türkiye'nin nüfus özellikleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Karadeniz Bölgesi'nde dağların kıyıya paralel uzanması ve iç kesimlerle ulaşımın zor olması nedeniyle, nüfusun büyük bir kısmı iklimin daha elverişli olduğu ve ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı dar kıyı kuşağında toplanmıştır. Diğer seçenekler yanlıştır.
Soru 12
Aşağıdaki alanların hangisi yaylacılık faaliyetleri bakımından daha az gelişmiştir?
Yaylacılık, yüksek ve serin alanlarda yapılır. Toroslar, Erzurum-Kars, Bozdağlar ve Zigana (Doğu Karadeniz) bu açıdan gelişmiştir. Ancak Marmara Bölgesi'ndeki Yıldız Dağları'nın yükseltisi diğerlerine göre oldukça az olduğu için geleneksel yaylacılık faaliyetleri burada yeterince gelişmemiştir.
Soru 13
Türkiye'de sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu yerlerde nüfus hızlı bir şekilde artmaktadır. Buna göre aşağıdakilerin hangisinde nüfus artışı demir-çelik sanayisine bağlı olarak gerçekleşmiştir?
İskenderun'un gelişmesindeki ve nüfuslanmasındaki en önemli etken, burada kurulan büyük demir-çelik fabrikasının yarattığı istihdam olanaklarıdır. Soma, Elbistan ve Tunçbilek linyit madenciliği, Seydişehir ise alüminyum işletmeleriyle gelişmiştir.
Soru 14
Nüfus politikalarıyla ilgili önemli bir değişimin yaşandığı bu dönem, aşağıdakilerden hangisidir?
Türkiye'de Cumhuriyet'in ilk yıllarından 1965'e kadar nüfus artışını teşvik edici politikalar izlenmiştir. 1965 yılında Nüfus Planlaması Kanunu ile bu politika terk edilmiş, aile planlaması ve nüfus artış hızının düşürülmesi hedeflenmiştir. Bu önemli değişim 1965-1980 döneminde yaşanmıştır.
Soru 15
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de kırdan kente yapılan göçlerde doğrudan etkili olan faktörlerden biri değildir?
Arazi toplulaştırması, miras yoluyla parçalanmış küçük ve verimsiz tarım arazilerini birleştirerek daha verimli ve modern tarım yapılmasını sağlayan bir uygulamadır. Bu durum, kırsalda geliri artırabileceği için göçü tetikleyen değil, aksine kısmen engelleyen bir faktördür.
Soru 16
Türkiye'nin yazları sıcak ve bunaltıcı geçen yörelerinde sayfiye veya dinlenme amaçlı yaylacılık faaliyeti giderek önem kazanmaktadır. Bu tür yaylalar aşağıdaki yörelerin hangisinde daha fazla bulunur?
Özellikle Akdeniz Bölgesi'nin sıcak ve nemli kıyı şeridinde yaşayan insanlar, yaz aylarında serinlemek amacıyla yakınlarındaki Toros Dağları'na çıkarlar. Bu nedenle sayfiye amaçlı yaylacılık faaliyeti Orta Toroslar'da çok gelişmiştir.
Soru 17
Türkiye'nin yıllık nüfus artış hızında önemli değişiklikler olmuştur. 1960 yılında binde 28 olan artış hızı, 2014 yılında binde 13'e gerilemiştir. Yıllık nüfus artış hızındaki bu değişime bağlı olarak Türkiye'nin nüfus özellikleriyle ilgili,
- I. Doğum oranları azalmıştır.
- II. Nüfusun cinsiyet oranı değişmiştir.
- III. Toplam nüfus miktarı giderek azalmıştır.
Nüfus artış hızının düşmesinin en temel nedeni doğum oranlarının azalmasıdır. Nüfus artış hızı pozitif olduğu sürece (binde 13 gibi), toplam nüfus miktarı azalmaz, sadece daha yavaş artar. Cinsiyet oranıyla ilgili ise bu verilerden doğrudan bir çıkarım yapılamaz.
Soru 18
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de yoğun iç göç alan kentlerde yaşanan sorunlardan biri değildir?
Yoğun göç alan kentlerde nüfusun artması, tüketimi de artırır. Bu durum, mal ve hizmetlere olan talebi yükselterek ticaret hacminin düşmesine değil, aksine artmasına neden olur. Diğer seçenekler ise göçün yarattığı tipik kentsel sorunlardır.
Soru 19
Türkiye'nin 1927-2017 yılları arasındaki nüfusu incelendiğinde yıllık nüfus artış hızının en düşük olduğu dönemin 1940-1945 yılları arasında olduğu görülür. Bu durum üzerinde aşağıdakilerden hangisinin etkisi daha fazla olmuştur?
1940-1945 yılları arasında II. Dünya Savaşı'na girme ihtimaline karşı Türkiye'de seferberlik ilan edilmiş ve genç erkek nüfusun büyük bir bölümü uzun süre silah altında tutulmuştur. Bu durum evliliklerin ve doğumların azalmasına neden olarak nüfus artış hızını tarihinin en düşük seviyesine indirmiştir.
Soru 20
Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Bu alanlardan hangileri, diğerlerine göre daha fazla göç veren yerler durumundadır?
Haritada I (Batı Kıyı Ege), II (Güney Marmara) ve IV (Çukurova) sanayi, tarım ve turizm imkanları nedeniyle göç alan yerlerdir. III (Orta Anadolu'nun doğusu) ve V (Doğu Anadolu) ise ekonomik imkanların daha kısıtlı olması nedeniyle daha fazla göç veren alanlardır.
Soru 21
Türkiye'nin Karadeniz kıyı kuşağında, dağınık yerleşmeye neden olan faktörlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Dağınık yerleşmenin temel nedenleri arazinin engebeli olması ve su kaynaklarının bol olmasıdır. Karadeniz kıyı kuşağı bu özelliklere sahiptir. Ancak platolar, geniş düzlükler olduğu için dağınık yerleşmeyi değil, toplu yerleşmeyi teşvik eden bir unsurdur.
Soru 22
Türkiye'de 1927'deki ilk nüfus sayımından günümüze kadar nüfus miktarı sürekli bir artış göstermiştir. Bu durumun ortaya çıkmasında;
- I. eğitime büyük yatırımların yapılması,
- II. doğurganlık oranının yüksek olması,
- III. genç nüfus miktarının fazla olması,
- IV. şehirli nüfus miktarının devamlı artması
Nüfusun sürekli artmasının temel nedenleri, geçmişten günümüze yüksek seyreden doğurganlık oranı (II) ve bu yüksek doğurganlığın bir sonucu olan genç nüfus miktarının fazlalığıdır (III). Genç nüfus, evlilik çağına geldiğinde yeniden yüksek doğumlara yol açarak nüfus artışını sürdürmüştür.
Soru 23
Yukarıdakilerden hangileri, Türkiye'de kırsal kesimden kentlere olan göçün sonuçlarındandır?
- I. Nüfus artış hızının yüksek olması
- II. Nüfus dağılışının düzensiz olması
- III. Çarpık kentleşmenin yaygın olması
Kırdan kente göç, ülke içi bir yer değiştirme olduğu için ülkenin toplam nüfus artış hızını etkilemez. Ancak göç, nüfusun belirli kentlerde yığılmasına neden olarak ülke içindeki nüfus dağılışını daha da düzensiz hale getirir (II) ve bu kentlerde plansız yapılaşmaya, yani çarpık kentleşmeye yol açar (III).
Soru 24
Türkiye'nin bazı alanlarında kırsal yerleşmelerin dağınık dokulu olduğu görülür. Bu yerleşmelerin oluşumunda;
- I. arazinin engebeli olması,
- II. tarım topraklarının verimsiz olması,
- III. tarım alanlarının parçalı olması,
- IV. arazinin kıyıya yakın olması
Dağınık yerleşmelerin iki temel nedeni vardır: Arazinin engebeli olması (I) ve su kaynaklarının bol olması. Engebeli arazi, tarım alanlarının küçük ve birbirinden kopuk (parçalı) olmasına yol açar (III). İnsanlar da evlerini bu küçük tarlalarının yanına kurunca dağınık bir yerleşme dokusu ortaya çıkar.
Soru 25
Türkiye nüfusu, Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze kadar devamlı artış göstermiş olsa da özellikle 1985 yılından sonra nüfus artış hızında belirgin bir azalma görülmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında;
- I. kalkınma planlarının uygulanması,
- II. bebek ölümlerinin azalması,
- III. eğitim düzeyinin yükselmesi
Nüfus artış hızının düşmesindeki en temel sosyo-ekonomik faktörler eğitim seviyesinin yükselmesi, kadının iş hayatına katılımı ve kentleşmedir. Özellikle eğitim düzeyinin yükselmesi (III), aile planlaması bilincini artırarak ve evlenme yaşını yükselterek doğum oranlarını düşürmüştür. Bebek ölümlerinin azalması ise nüfus artışını artıran bir faktördür.
Soru 26
Türkiye'de bazı bölgelerdeki kırsal yerleşmelerde yaz mevsiminde hayvanların otlatılması amacıyla gerçekleşen mevsimlik göçlere yayla göçü adı verilir. Günümüzde, aşağıdaki illerin hangisinde bu göçlerin gerçekleşmesi daha azdır?
Yayla göçleri, genellikle dağlık ve yüksek arazilere sahip yerlerde yapılır. Kayseri (Toroslar), Gümüşhane, Giresun ve Rize (Doğu Karadeniz Dağları) bu açıdan yaylacılığın yaygın olduğu illerdir. İzmir'de ise yer şekilleri daha sade olduğu ve ekonomik faaliyetler tarım, sanayi ve turizmde yoğunlaştığı için yaylacılık diğer illere göre çok daha azdır.
Soru 27
Yerleşim birimlerinin gelişmesinde, ana ulaşım güzergâhlarının üzerinde veya yakınında bulunmasının önemli etkileri vardır. Aşağıdaki şehirlerin hangisinin gelişmesinde böyle bir ilişkiden söz edilemez?
Afyonkarahisar, Eskişehir, Aksaray ve Kayseri, Türkiye'nin önemli kara ve demir yolu güzergahlarının kesişim noktalarında yer alan "kavşak şehirler"dir. Bartın ise Batı Karadeniz'de ana ulaşım yollarının sapağında kalan, bu nedenle gelişmesinde ulaşım konumunun etkisi daha az olan bir şehirdir.
Soru 28
Bir yerin göç almasını etkileyen faktörler çekici faktörler olarak adlandırılır. İstanbul, Türkiye'de çekici faktörlerin çeşitliliği nedeniyle en fazla göç alan illerdendir. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin belirleyiciliği daha fazladır?
İnsanların göç etmesindeki temel neden ekonomiktir. İstanbul'un en önemli çekici faktörü, sanayi, ticaret, finans, hizmet gibi çok çeşitli sektörlerde sunduğu iş ve istihdam fırsatlarının diğer tüm şehirlerden katbekat fazla olmasıdır.
Soru 29
Aşağıdakilerden hangisi 1965 yılında Nüfus Plânlaması Kanunu ile birlikte uygulanan nüfus politikalarının hedeflerinden biri değildir?
1965 yılındaki Nüfus Planlaması Kanunu, nüfus artış hızını düşürmeyi ve niteliğini artırmayı hedeflemiştir. Bu dönemde özellikle kırsal kesimde nüfus artışını destekleyici bir politika izlenmemiş, aksine aile planlaması hizmetleri yaygınlaştırılmıştır.
Soru 30
Madencilik faaliyeti, küçük bir kırsal yerleşmenin zaman içinde şehir yerleşmesine dönüşmesine neden olabilir. Türkiye'de bu duruma örnek oluşturacak yerleşmeler mevcuttur. Haritada numaralandırılan yerlerden hangisi bu duruma örnek gösterilebilir?
V numara ile gösterilen Batman, 1940'larda Raman Dağı'nda petrol bulunmasıyla küçük bir köy iken hızla gelişerek il merkezi haline gelmiştir. Bu durum, madenciliğin bir yerleşmeyi şehre dönüştürmesinin en tipik örneğidir.
Soru 31
Türkiye'de, 1927 yılında kilometrekareye 18 kişi olan nüfus yoğunluğunun 2022 yılında 111 kişiye çıkmasında yukarıdaki faktörlerden hangileri etkilidir?
- I. Yurt içinde iller arasında yaşanan göçler
- II. Dönemler arasındaki nüfus artışları
- III. Şehirsel nüfus oranının yükselmesi
- IV. Yurt dışından Türkiye'ye olan göçler
Aritmetik nüfus yoğunluğu, toplam nüfusun yüz ölçümüne bölünmesiyle bulunur. Yüz ölçümü sabit olduğuna göre yoğunluğun artması için toplam nüfusun artması gerekir. Toplam nüfusu ise doğumlar (doğal nüfus artışı) ve dış göçler artırır. Bu nedenle dönemler arasındaki nüfus artışları (II) ve yurt dışından Türkiye'ye olan göçler (IV) etkili olmuştur.
Soru 32
Türkiye'de, 1935 yılında 21 olan ortanca yaşın 2022 yılında 33,5 olması;
- I. nüfusun eğitim durumunun yükselmesi,
- II. nüfusun yaşlanması,
- III. nüfusun evlilik yaşının yükselmesi
Ortanca yaş, bir nüfusu yaşa göre sıraladığımızda tam ortada kalan kişinin yaşıdır. Ortanca yaşın yükselmesi, doğum oranlarının azalması ve ortalama yaşam süresinin uzaması sonucu toplumdaki yaşlı nüfus oranının artmasıyla, yani doğrudan nüfusun yaşlanmasıyla ilgilidir. Eğitim ve evlilik yaşı dolaylı nedenlerdir.