Anadolu Kâşifi

Türkiye'de sıcaklık dağılışını etkileyen çeşitli faktörler yer alır. Genel olarak batıdan doğuya doğru gidildikçe yıllık ortalama sıcaklıklar düşer.

Türkiye'nin yıllık yağış miktarının dağılışı, dağların uzanışı ve hakim rüzgar yönleri gibi faktörlerden büyük ölçüde etkilenir. Nemli hava kütlelerini karşılayan dağ yamaçları bol yağış alır.

Akdeniz iklimi, yazların sıcak ve kurak, kışların ise ılık ve yağışlı geçtiği bir iklim tipidir. Bu iklimin karakteristik bitki örtüsü, kuraklığa dayanıklı, bodur ağaç ve çalılardan oluşur.

Türkiye'nin iç kesimlerinde deniz etkisinden uzak, etrafı dağlarla çevrili alanlarda karasal iklim görülür. Bu iklimde yıllık ve günlük sıcaklık farkları fazla, yağışlar az ve düzensizdir.

Donlu gün sayısı, sıcaklığın 0°C'nin altına düştüğü günlerin toplamını ifade eder. Bu sayı, bir yerin iklimi hakkında önemli bilgiler verir ve tarımsal faaliyetleri doğrudan etkiler. Yükselti ve karasallık, donlu gün sayısını artıran faktörlerdir.

Bazen bir bölge, çevresindeki geniş iklim kuşağından farklı, kendine özgü küçük iklim özellikleri gösterebilir. Bu alanlara "mikroklima" denir. Yer şekilleri bu alanların oluşumunda kilit rol oynar.

Türkiye'de üç temel yağış oluşum şekli görülür. Bunlar; ısınan havanın yükselmesiyle oluşan konveksiyonel (yükselim), bir dağ yamacı boyunca yükselen havanın soğumasıyla oluşan orografik (yamaç) ve farklı hava kütlelerinin karşılaşmasıyla oluşan cephesel (frontal) yağışlardır.

Türkiye'nin iklimi, yıl içinde etkili olan farklı basınç merkezlerinden etkilenir. Bu basınç merkezleri, mevsime göre sıcaklık, yağış ve rüzgar yönleri üzerinde belirleyici olur.

Yüksek bir dağ yamacı boyunca yükseldikçe, sıcaklık ve yağış koşulları değişir. Bu değişime bağlı olarak bitki örtüsü de kuşaklar oluşturur. Bu duruma "bitki örtüsü kademelenmesi" denir.

İç Anadolu gibi yarı kurak iklim bölgelerinde, doğal bitki örtüsü aslında ormandır. Ancak binlerce yıllık insan tahribatı (tarla açma, aşırı otlatma, yangınlar) sonucu bu ormanlar yok edilmiş ve yerini bozkır (step) bitki örtüsü almıştır. Bu şekilde oluşan bozkırlara "antropojen bozkır" denir.

Yıllık toplam güneşlenme süresi, bir yerin bulutluluk oranı ile ilgilidir ve enlem faktöründen de etkilenir. Bu süre, tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi ve güneş enerjisi potansiyeli açısından önemlidir.

Türkiye'de coğrafi konumuna bağlı olarak farklı yönlerden esen ve estikleri yerin havasını etkileyen yerel rüzgarlar bulunur. Bu rüzgarlar genellikle estikleri yöndeki coğrafi alanların isimleriyle anılırlar.

Belirli tarım ürünlerinin yetişme alanları, o ürünün iklim istekleriyle doğrudan ilişkilidir. Özellikle sıcaklık ve yağış koşulları, bir ürünün ekonomik olarak nerede yetiştirilebileceğini belirler.

Bağıl nem, havadaki mevcut su buharının, o sıcaklıkta havanın taşıyabileceği maksimum su buharına oranıdır. Bağıl nem oranı yüksek olan yerlerde buharlaşma azdır, nemlilik hissi ve bulutluluk fazladır.

Türkiye'de en yüksek ve en düşük sıcaklıkların ölçüldüğü yerlerin coğrafi dağılımı, enlem, karasallık, yükselti ve bakı gibi faktörlerin birleşik etkisiyle açıklanır.

Orman üst sınırı, ağaçların yetişebildiği en son yükselti basamağını ifade eder ve bu sınır sıcaklık koşulları tarafından kontrol edilir. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe orman üst sınırı alçalır.

Karadeniz kıyılarında, nemli ormanların tahrip edildiği yerlerde, Akdeniz'deki makilere benzeyen ancak nem istekleri daha fazla olan ve kışın yaprağını döken bazı çalı türleri ortaya çıkar. Bu bitki topluluğuna "yalancı maki" veya "psödomaki" denir.

Yıllık sıcaklık farkı, en sıcak ay ile en soğuk ayın ortalama sıcaklıkları arasındaki farktır. Bu fark, denizden uzaklaştıkça ve karasallık arttıkça belirgin şekilde artar.

İklim koşulları, doğal bitki örtüsünü belirleyerek hayvancılık türleri üzerinde de etkili olur. Özellikle yaz yağışlarının görüldüğü yerlerde boyu bir metreyi aşan gür otlaklar (alpin çayırlar) oluşur.

Endemik bitki, dünyada yalnızca belirli bir bölgede yetişen, yayılış alanı sınırlı olan bitki türüdür. Türkiye, iklim çeşitliliği ve karmaşık yer şekilleri sayesinde endemik bitki türleri açısından çok zengindir.