2. BÖLÜM — BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040–1157)
- Kuruluş yeri İran, kurucusu Tuğrul Bey’dir. Ancak devlet ismini dedesi Selçuk Bey’den alır.
- Selçukluların atası, Demir Yaylı unvanına sahip olan Dukak Bey’dir.
- Devletin başkentleri; Rey, Cend, İsfahan, Nişabur ve Bağdat’tır.
- Devletin doğusunu Tuğrul Bey; batısını kardeşi Çağrı Bey yönetmiştir.
- Resmî dil Farsça’dır. Türkçe sarayda kullanılmıştır.
- Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri yenilgiye uğratan Tuğrul Bey, adına hutbe okutarak bağımsızlığını ilan etti.
- 1040 Dandanakan ile Gazneliler yenildi; Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşu resmileşti.
- Doğudaki Moğol tehlikesinden kaçan Türkmenlere yurt bulabilme isteği, fetih yönünün Anadolu’ya dönmesine sebep oldu.
- Çağrı Bey Anadolu’ya ilk keşif ve yıpratma amaçlı akınları düzenlemiştir. İlk planlı Türk akınları Tuğrul Bey ile yapıldı.
- 1048 Pasinler savaşında Bizans mağlup edilince Anadolu’nun fethedilebileceği anlaşılmıştır.
Tuğrul Bey — Bağdat Seferi (1055)
Şiî Büveyhoğulları yıkıldı, Abbasi halifesi kurtarıldı. Bu nedenle Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının Sultanı” unvanı verildi. Böylece din–siyaset ayrıldı, İslam dünyasının siyasi liderliği Türklere geçti.
- Çağrı Bey’in oğlu olan Alparslan, Anadolu fethine önem vermiştir.
- Vezirlik makamına Nizamülmülk’ü getirmiştir.
- Nizamülmülk Bağdat’ta Nizamiye Medreselerini açmıştır. (İlk üniversite kabul edilir. Dini eğitim dışında pozitif bilimler de okutulmuştur.) (Selçukluların ilk medresesi Tuğrul Bey tarafından Nişabur’da açılmıştır.)
- Nizamülmülk’ün Siyasetname adlı eseri bu döneme aittir.
- 1064 Ani fethedilince Abbasi halifesi tarafından Alparslan’a “Ebu’l Feth” (fetihler babası) unvanı verilmiştir.
1071 — Malazgirt Savaşı
- Bizans’a karşı yapıldı; Peçenekler ve Uz’lar taraf değiştirdi.
Sonuçlar
- Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
- Türkiye tarihi başladı. (Anadolu için Türkiye ifadesi kullanılmaya başlandı.)
- Bizans İmparatoru Romanos Diogenes esir alındı.
- Alparslan’ın komutanlarına verdiği “Fethedilen yer fethedenin malıdır” emriyle Anadolu’da ilk Türk-İslâm devletleri kuruldu. (İlk beylikler.)
- Bizans’ın yardım istemesi ile Haçlı Seferleri başladı.
- Devlet imparatorluk özelliğine sahip oldu ve en parlak dönemini yaşadı.
- Melikşah ile hükümdarlar “Sultan-ı Azam” unvanını kullanmaya başladılar.
- Kutalmışoğlu Süleyman Şah İznik’i alarak BSD’ne bağlı Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurdu.
- Ömer Hayyam güneş yılı esaslı Celali Takvimini yapıp Melikşah’a sundu.
- Hasan Sabbah önderliğindeki Batınîlik hareketi hızlandı.
- Sultan Sencer döneminde Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı (1141) ile yıkılma süreci başlar.
N
Nizamiye Medresesi
İlk üniversite örnekleri; din + aklî ilimler.
A
Atabeylik Sistemi
Meliklerin eğitim–idare stajı; bölgesel otorite.
C
Celali Takvim
Ömer Hayyam başkanlığında, güneş yılı esaslı.
İ
İkta Sistemi
Maaş yerine toprak geliri; ordu ve üretim döngüsü.
- Resmî dil Farsçadır. Türkçe sarayda kullanılmıştır.
- BSD’nin Anadolu’da başkenti yoktur. (Rey, Cend, İsfahan, Nişabur, Bağdat.)
- İkta sistemi ile hazineye yük olmadan maaşlar karşılanır; hazineye yük olmadan güçlü ordu kurulur; üretimde süreklilik ve güvenlik sağlanır. Sistemin temeli tarımdır.
- İkta; askerlik, toprak, üretim, yönetim alanlarını ilgilendirir. Ticaret ve hukuk bu alanın dışındadır.
- Atabeylik sistemi ile meliklerin; askeri, idari, yönetim ve siyasi alanlarda yetiştirilmesi öngörülmüştür.
1) Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının Sultanı” unvanı hangi olay sonrasında verilmiştir?
Doğru: B — Şiî Büveyhoğulları yıkılıp halife kurtarıldı; siyasi liderlik Türklere geçti.
2) Aşağıdakilerden hangisi Nizamiye Medreseleri için DOĞRU değildir?
Doğru: C — Medreseler sivil yükseköğretim kurumlarıdır; sadece askeri eğitim vermezler.
3) “Fethedilen yer fethedenin malıdır” emri hangi sonuçlardan birine doğrudan ortam hazırlamıştır?
Doğru: A — Malazgirt sonrası komutanların bölgelerde beylikler kurmasına imkân verdi.
4) Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi YANLIŞTIR?
Doğru: D — Malazgirt Alparslan dönemindedir.
5) İkta sistemi aşağıdaki alanlardan hangisini DOĞRUDAN düzenlemez?
Doğru: D — Metinde özellikle “Ticaret ve hukuk bu alanın dışındadır” denmektedir.
© Konsept uyumlu akordeon sayfa — Bölüm 2: Büyük Selçuklu Devleti (1040–1157). Çözümler butonla açılır, her soru 5 şıklıdır. Turuncu başlık değerlendirme bölümüdür.
2. BÖLÜM — BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040–1157)
- Kuruluş yeri İran, kurucusu Tuğrul Bey’dir. Ancak devlet ismini dedesi Selçuk Bey’den alır.
- Selçukluların atası, Demir Yaylı unvanına sahip olan Dukak Bey’dir.
- Devletin başkentleri; Rey, Cend, İsfahan, Nişabur ve Bağdat’tır.
- Devletin doğusunu Tuğrul Bey; batısını kardeşi Çağrı Bey yönetmiştir.
- Resmî dil Farsça’dır. Türkçe sarayda kullanılmıştır.
- Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri yenilgiye uğratan Tuğrul Bey, adına hutbe okutarak bağımsızlığını ilan etti.
- 1040 Dandanakan ile Gazneliler yenildi; Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşu resmileşti.
- Doğudaki Moğol tehlikesinden kaçan Türkmenlere yurt bulabilme isteği, fetih yönünün Anadolu’ya dönmesine sebep oldu.
- Çağrı Bey Anadolu’ya ilk keşif ve yıpratma amaçlı akınları düzenlemiştir. İlk planlı Türk akınları Tuğrul Bey ile yapıldı.
- 1048 Pasinler savaşında Bizans mağlup edilince Anadolu’nun fethedilebileceği anlaşılmıştır.
Tuğrul Bey — Bağdat Seferi (1055)
Şiî Büveyhoğulları yıkıldı, Abbasi halifesi kurtarıldı. Bu nedenle Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının Sultanı” unvanı verildi. Böylece din–siyaset ayrıldı, İslam dünyasının siyasi liderliği Türklere geçti.
- Çağrı Bey’in oğlu olan Alparslan, Anadolu fethine önem vermiştir.
- Vezirlik makamına Nizamülmülk’ü getirmiştir.
- Nizamülmülk Bağdat’ta Nizamiye Medreselerini açmıştır. (İlk üniversite kabul edilir. Dini eğitim dışında pozitif bilimler de okutulmuştur.) (Selçukluların ilk medresesi Tuğrul Bey tarafından Nişabur’da açılmıştır.)
- Nizamülmülk’ün Siyasetname adlı eseri bu döneme aittir.
- 1064 Ani fethedilince Abbasi halifesi tarafından Alparslan’a “Ebu’l Feth” (fetihler babası) unvanı verilmiştir.
1071 — Malazgirt Savaşı
- Bizans’a karşı yapıldı; Peçenekler ve Uz’lar taraf değiştirdi.
Sonuçlar
- Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
- Türkiye tarihi başladı. (Anadolu için Türkiye ifadesi kullanılmaya başlandı.)
- Bizans İmparatoru Romanos Diogenes esir alındı.
- Alparslan’ın komutanlarına verdiği “Fethedilen yer fethedenin malıdır” emriyle Anadolu’da ilk Türk-İslâm devletleri kuruldu. (İlk beylikler.)
- Bizans’ın yardım istemesi ile Haçlı Seferleri başladı.
- Devlet imparatorluk özelliğine sahip oldu ve en parlak dönemini yaşadı.
- Melikşah ile hükümdarlar “Sultan-ı Azam” unvanını kullanmaya başladılar.
- Kutalmışoğlu Süleyman Şah İznik’i alarak BSD’ne bağlı Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurdu.
- Ömer Hayyam güneş yılı esaslı Celali Takvimini yapıp Melikşah’a sundu.
- Hasan Sabbah önderliğindeki Batınîlik hareketi hızlandı.
- Sultan Sencer döneminde Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı (1141) ile yıkılma süreci başlar.
N
Nizamiye Medresesi
İlk üniversite örnekleri; din + aklî ilimler.
A
Atabeylik Sistemi
Meliklerin eğitim–idare stajı; bölgesel otorite.
C
Celali Takvim
Ömer Hayyam başkanlığında, güneş yılı esaslı.
İ
İkta Sistemi
Maaş yerine toprak geliri; ordu ve üretim döngüsü.
- Resmî dil Farsçadır. Türkçe sarayda kullanılmıştır.
- BSD’nin Anadolu’da başkenti yoktur. (Rey, Cend, İsfahan, Nişabur, Bağdat.)
- İkta sistemi ile hazineye yük olmadan maaşlar karşılanır; hazineye yük olmadan güçlü ordu kurulur; üretimde süreklilik ve güvenlik sağlanır. Sistemin temeli tarımdır.
- İkta; askerlik, toprak, üretim, yönetim alanlarını ilgilendirir. Ticaret ve hukuk bu alanın dışındadır.
- Atabeylik sistemi ile meliklerin; askeri, idari, yönetim ve siyasi alanlarda yetiştirilmesi öngörülmüştür.
1) Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının Sultanı” unvanı hangi olay sonrasında verilmiştir?
Doğru: B — Şiî Büveyhoğulları yıkılıp halife kurtarıldı; siyasi liderlik Türklere geçti.
2) Aşağıdakilerden hangisi Nizamiye Medreseleri için DOĞRU değildir?
Doğru: C — Medreseler sivil yükseköğretim kurumlarıdır; sadece askeri eğitim vermezler.
3) “Fethedilen yer fethedenin malıdır” emri hangi sonuçlardan birine doğrudan ortam hazırlamıştır?
Doğru: A — Malazgirt sonrası komutanların bölgelerde beylikler kurmasına imkân verdi.
4) Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi YANLIŞTIR?
Doğru: D — Malazgirt Alparslan dönemindedir.
5) İkta sistemi aşağıdaki alanlardan hangisini DOĞRUDAN düzenlemez?
Doğru: D — Metinde özellikle “Ticaret ve hukuk bu alanın dışındadır” denmektedir.
© Konsept uyumlu akordeon sayfa — Bölüm 2: Büyük Selçuklu Devleti (1040–1157). Çözümler butonla açılır, her soru 5 şıklıdır. Turuncu başlık değerlendirme bölümüdür.