Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 4/8: Ovalar 🏞️
1. Genel Tanım
Çevresine göre alçakta kalan düzlük alanlara ova denir. Türkiye, dağlık ve engebeli bir ülke olduğundan ovalar genellikle küçük ve parçalı yapıdadır.
2. Kıyı ve İç Ovaların Karşılaştırılması
Türkiye'deki ovalar, bulundukları konuma ve iklim özelliklerine göre Kıyı Ovaları ve İç Ovalar olarak iki ana grupta incelenir. Bu iki ova tipinin özellikleri tablodaki gibidir:
| Kıyı Ovalarının Özellikleri | İç Ovaların Özellikleri |
|---|---|
| Denizel iklim etkisindedir. | Karasal iklimin etkisindedir. |
| Kış ılıklığı isteyen tarım ürünleri yetişir. | Kış ılıklığı isteyen ürünler yetişmez. |
| Yağış fazladır, bu nedenle sulama sorunu azdır. | Yağış azdır, bu nedenle sulama sorunu fazladır. |
| Nadas uygulaması az yapılır. | Nadas uygulaması yaygındır. |
| Sebze ve meyve yetiştiriciliği yaygındır. | Tahıl tarımı ön plandadır. |
| Taşınmış (alüvyal) topraklar geniş yer kaplar. | Genellikle yerli ana kaya toprağı bulunur. |
| Bu topraklar çok verimlidir. | Toprak verimi, bulundukları yerin iklimi, bitki örtüsü ve kayaç yapısına göre değişir. |
| Taşınmış toprak oldukları için bulundukları yerin iklimi, bitki örtüsü ve kayaç yapısı hakkında bilgi vermezler. | Yerli ana kaya olduğu için bu faktörler hakkında bilgi verir. |
| Aynı tarladan yılda en az iki ürün alınabilir. | Yılda bir ürün alınır. |
| Tarım ürünü çeşitliliği fazladır. | Tarım ürünü çeşidi azdır. |
| Genellikle Türkiye’nin kıyı kesimlerinde bulunurlar. | Türkiye’nin iç kesimlerinde yer alır. |
Dikkat Edilmeli
Sorularda “Türkiye’nin kıyı ovaları ile iç ovaları arasındaki farklar” ya da “Çukurova ile Konya Ovası arasındaki fark nedir?” gibi ifadelerle karşılaşıldığında, yukarıdaki tabloda belirtilen farklar dikkate alınmalıdır.
3. Türkiye’nin Ova Türleri
A. Kıyı Ovaları
A1. Alüvyal Tabanlı (Taban Seviyesi) Ovalar
Akarsuların deniz seviyesine yaklaştığı yerlerde eğim azalır ve taşıdıkları alüvyonları yatak çevresine biriktirirler. Böylece alüvyal tabanlı ovalar oluşur. Delta ovalarıyla karıştırılmamalıdır. Her ikisi de akarsu biriktirmesi sonucu oluşur, ancak:
- Delta ovaları: Akarsuların deniz içine doğru biriktirmesiyle,
- Alüvyal tabanlı ovalar: Akarsuların kara üzerinde, yatak çevresinde biriktirmesiyle oluşur.
Türkiye’deki Önemli Alüvyal Tabanlı Ovalar:
- Ege Bölgesi: Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay ovaları
- Marmara Bölgesi: Adapazarı, Susurluk, Balıkesir ovaları
- Akdeniz Bölgesi: Antalya Ovası
- Hatay: Amik Ovası
A2. Delta Ovaları
Akarsuların taşıdıkları alüvyonları denize döküldükleri yerde biriktirmesiyle oluşan ovalardır.
- Döküldüğü deniz sığ olmalıdır (kıta sahanlığı geniş olmalı).
- Gel-git olayı zayıf olmalıdır (okyanus kıyısı olmamalı).
- Akarsu bol miktarda alüvyon taşımalıdır.
B. İç Ovalar
Genellikle akarsu aşındırması, tektonik çöküntüler veya karstik süreçlerle oluşurlar. Örnek: Konya, Kayseri (Develi), Muş, Erzurum ovaları vb.
4. Türkiye’nin Kıyı Ovalarında Yaygın Toprak Türü
- Alüvyal topraklar
- Kırmızı topraklar
- Tüflü topraklar
- Kahverengi topraklar
- Lösler
Doğru Cevap: A) Alüvyal topraklar
Açıklamalar:- Alüvyal topraklar: Akarsuların biriktirmesiyle oluşur, verimlidir ve kıyı ovalarında yaygındır.
- Kırmızı topraklar (Terra Rossa): Karstik ovalarda görülür. (Örnek: Akdeniz Bölgesi – Tefenni, Elmalı, Kestel, Korkuteli, Acıpayam ovaları)
- Tüflü topraklar: Volkanik arazilerde görülür. (Örnek: Kayseri – Develi Ovası)
- Kahverengi topraklar: Orman altı topraklarıdır, Karadeniz iklim bölgesinde yaygındır.
- Lösler: Rüzgâr biriktirmesiyle oluşur, çöl bölgelerinde yaygındır. (Türkiye’de az da olsa Konya Karapınar çevresinde görülür.)
Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 4/8: Ovalar 🏞️
1. Genel Tanım
Çevresine göre alçakta kalan düzlük alanlara ova denir. Türkiye, dağlık ve engebeli bir ülke olduğundan ovalar genellikle küçük ve parçalı yapıdadır.
2. Kıyı ve İç Ovaların Karşılaştırılması
Türkiye'deki ovalar, bulundukları konuma ve iklim özelliklerine göre Kıyı Ovaları ve İç Ovalar olarak iki ana grupta incelenir. Bu iki ova tipinin özellikleri tablodaki gibidir:
| Kıyı Ovalarının Özellikleri | İç Ovaların Özellikleri |
|---|---|
| Denizel iklim etkisindedir. | Karasal iklimin etkisindedir. |
| Kış ılıklığı isteyen tarım ürünleri yetişir. | Kış ılıklığı isteyen ürünler yetişmez. |
| Yağış fazladır, bu nedenle sulama sorunu azdır. | Yağış azdır, bu nedenle sulama sorunu fazladır. |
| Nadas uygulaması az yapılır. | Nadas uygulaması yaygındır. |
| Sebze ve meyve yetiştiriciliği yaygındır. | Tahıl tarımı ön plandadır. |
| Taşınmış (alüvyal) topraklar geniş yer kaplar. | Genellikle yerli ana kaya toprağı bulunur. |
| Bu topraklar çok verimlidir. | Toprak verimi, bulundukları yerin iklimi, bitki örtüsü ve kayaç yapısına göre değişir. |
| Taşınmış toprak oldukları için bulundukları yerin iklimi, bitki örtüsü ve kayaç yapısı hakkında bilgi vermezler. | Yerli ana kaya olduğu için bu faktörler hakkında bilgi verir. |
| Aynı tarladan yılda en az iki ürün alınabilir. | Yılda bir ürün alınır. |
| Tarım ürünü çeşitliliği fazladır. | Tarım ürünü çeşidi azdır. |
| Genellikle Türkiye’nin kıyı kesimlerinde bulunurlar. | Türkiye’nin iç kesimlerinde yer alır. |
Dikkat Edilmeli
Sorularda “Türkiye’nin kıyı ovaları ile iç ovaları arasındaki farklar” ya da “Çukurova ile Konya Ovası arasındaki fark nedir?” gibi ifadelerle karşılaşıldığında, yukarıdaki tabloda belirtilen farklar dikkate alınmalıdır.
3. Türkiye’nin Ova Türleri
A. Kıyı Ovaları
A1. Alüvyal Tabanlı (Taban Seviyesi) Ovalar
Akarsuların deniz seviyesine yaklaştığı yerlerde eğim azalır ve taşıdıkları alüvyonları yatak çevresine biriktirirler. Böylece alüvyal tabanlı ovalar oluşur. Delta ovalarıyla karıştırılmamalıdır. Her ikisi de akarsu biriktirmesi sonucu oluşur, ancak:
- Delta ovaları: Akarsuların deniz içine doğru biriktirmesiyle,
- Alüvyal tabanlı ovalar: Akarsuların kara üzerinde, yatak çevresinde biriktirmesiyle oluşur.
Türkiye’deki Önemli Alüvyal Tabanlı Ovalar:
- Ege Bölgesi: Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay ovaları
- Marmara Bölgesi: Adapazarı, Susurluk, Balıkesir ovaları
- Akdeniz Bölgesi: Antalya Ovası
- Hatay: Amik Ovası
A2. Delta Ovaları
Akarsuların taşıdıkları alüvyonları denize döküldükleri yerde biriktirmesiyle oluşan ovalardır.
- Döküldüğü deniz sığ olmalıdır (kıta sahanlığı geniş olmalı).
- Gel-git olayı zayıf olmalıdır (okyanus kıyısı olmamalı).
- Akarsu bol miktarda alüvyon taşımalıdır.
B. İç Ovalar
Genellikle akarsu aşındırması, tektonik çöküntüler veya karstik süreçlerle oluşurlar. Örnek: Konya, Kayseri (Develi), Muş, Erzurum ovaları vb.
4. Türkiye’nin Kıyı Ovalarında Yaygın Toprak Türü
- Alüvyal topraklar
- Kırmızı topraklar
- Tüflü topraklar
- Kahverengi topraklar
- Lösler
Doğru Cevap: A) Alüvyal topraklar
Açıklamalar:- Alüvyal topraklar: Akarsuların biriktirmesiyle oluşur, verimlidir ve kıyı ovalarında yaygındır.
- Kırmızı topraklar (Terra Rossa): Karstik ovalarda görülür. (Örnek: Akdeniz Bölgesi – Tefenni, Elmalı, Kestel, Korkuteli, Acıpayam ovaları)
- Tüflü topraklar: Volkanik arazilerde görülür. (Örnek: Kayseri – Develi Ovası)
- Kahverengi topraklar: Orman altı topraklarıdır, Karadeniz iklim bölgesinde yaygındır.
- Lösler: Rüzgâr biriktirmesiyle oluşur, çöl bölgelerinde yaygındır. (Türkiye’de az da olsa Konya Karapınar çevresinde görülür.)