Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 5/8: İç Ovalar ve Platolar 🌄
B. TÜRKİYE’NİN İÇ OVALARI
B1. Karstik Ovalar
- Kalker, jips ve kaya tuzu gibi suda kolay çözünebilen kayaçların bulunduğu yerlerde oluşurlar.
- Türkiye’de karstik araziler en fazla Akdeniz Bölgesi’nde yer alır.
- Bu ovalarda Terra Rossa (Kırmızı Toprak) tipi yaygındır.
- Verimlilik düşüktür.
- Geçirgen arazi yapısına sahip olduklarından: Yerüstü suları bakımından fakir, yeraltı suları bakımından zengindir.
🧠 Kodlama İpucu: Bu ovalar “TAKKE” şeklinde kodlanabilir. (Tefenni, Acıpayam, Kestel, Korkuteli, Elmalı)
Haritada özellikle Antalya Bölümü çevresinde yaygın olan karstik şekiller ve ovalar gösterilmiştir.
B2. Volkanik Ovalar
- Volkanik arazilerde oluşurlar.
- Genellikle mineralce zengin tüflü topraklar yaygındır.
- Türkiye’deki en güzel örnek: Develi Ovası (Kayseri)
- Doğu Anadolu Bölgesi’nde de benzer volkanik ovalar bulunur.
🗺️ Haritada Develi Ovası ve Doğu Anadolu'daki benzer ovalar, Türkiye’deki volkanik ovalara ve tüflü toprakların yaygın olduğu alanlara örnek olarak gösterilmiştir.
B3. Tektonik Ovalar
- Kırıklı yapı (fay hattı) boyunca, iç kuvvetlerin etkisiyle çökme sonucunda oluşurlar.
- Türkiye’deki ovaların büyük kısmı tektonik kökenlidir.
- Bu ovalar genellikle kırık hatlar boyunca uzanır, bu yüzden deprem kuşağı üzerinde yer alırlar.
📌 Dikkat Edilmeli: Türkiye’de en fazla tektonik oluşumlu ovalar bulunur.
| Bölge | Tektonik Ovalar |
|---|---|
| Güneydoğu Anadolu | Altınbaşak, Harran, Ceylanpınar |
| İç Anadolu | Polatlı, Çubuk, Konya |
| Doğu Anadolu | Malatya, Iğdır |
| Karadeniz | Tosya, Zile |
🏔️ 3. TÜRKİYE’NİN PLATOLARI
Tanım: Akarsular tarafından derinlemesine yarılmış, yüksek ve geniş düzlük alanlara plato denir.
⚠️ Dikkat Edilmeli: Plato ve yayla kavramları birbirine karıştırılmamalıdır.
- Yayla: İnsanların yaz mevsiminde hayvancılık, dinlenme veya serinleme amacıyla geçici olarak yerleştikleri yerdir.
- Plato: Yer şeklidir. Akarsuların aşındırmasıyla oluşur.
➡️ Bu nedenle: Platolar → Yer şekilleri konusuna girer. Yaylalar → Nüfus ve yerleşme konusuna girer.
Örnek: Karadeniz Bölgesi yaylacılıkta ilk sırada yer alır ancak platolar bakımından zengindir denilemez.
Platoların Türkiye Ekonomisine Katkısı
1. Hayvancılık
Türkiye’deki platoların en önemli ekonomik katkısı hayvancılıktır. Hangi hayvan türünün yetiştirileceğini, platonun iklimi ve bitki örtüsü belirler.
- Koyun yetiştiriciliği: Yazılıkaya, Haymana, Bozok, Uzunyayla, Obruk, Cihanbeyli, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır platolarında yaygındır.
- Büyükbaş hayvancılık: Erzurum-Kars Platosu’nda gelişmiştir.
- Kıl keçisi yetiştiriciliği: Teke ve Taşeli platolarında yaygındır.
2. Tarım
Hayvancılıktan sonra ikinci önemli ekonomik faaliyet tahıl tarımıdır. Türkiye’deki platoların büyük kısmında buğday, arpa gibi ürünler yetiştirilir.
⚠️ Dikkat Edilmeli: Erzurum-Kars Platosu
- Yazlar kısa ve serindir.
- Sıcaklık düşük olduğundan tarım imkânı sınırlıdır.
Türkiye’de en fazla plato alanı → İç Anadolu Bölgesi
Türkiye’de en az plato alanı → Karadeniz Bölgesi
Türkiye’de en az plato alanı → Karadeniz Bölgesi
🌿 Bölgelere Göre Plato Özellikleri
1. Karadeniz Platoları (Örn: Perşembe Platosu)
- Karadeniz iklimi etkilidir. Bitki örtüsü ormandır.
- Türkiye’nin yükseltisi en az olan platolarıdır.
- Ahır, besi ve kümes hayvancılığı gelişmiştir.
2. Akdeniz Platoları (Teke ve Taşeli)
- Karstik arazilerin en yaygın olduğu platolardır.
- Kıl keçisi yetiştiriciliği en fazladır.
- Akdeniz iklimi etkilidir. Maki bitki örtüsü hâkimdir.
- Karstik şekiller (mağara, düden, sarkıt, dikit, sütun vb.) yaygındır.
- Turizm açısından önemlidir.
- Teke ve Taşeli’nden sonra en fazla karstik arazi Obruk Platosu’ndadır.
3. Doğu Anadolu Platoları (Erzurum–Kars)
- Sert karasal iklim görülür. Yazlar kısa, kışlar uzun ve soğuktur.
- Tarımsal faaliyetler sınırlıdır.
- Çernozyom (kara toprak) yaygındır — dünyanın en verimli toprağıdır.
- En fazla kar yağışı alan platodur.
- Büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.
- Türkiye’nin en yüksek platosudur. Yaz yağışları fazladır.
4. İç Anadolu Platoları (Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok, Uzunyayla)
- Karasal (step) iklim görülür. Bozkırlar geniş yer kaplar.
- Koyun yetiştiriciliği yaygındır. Tahıl tarımı ön plandadır.
- Kış ılıklığı isteyen ürünler yetişmez.
- Kestane renkli step toprakları hâkimdir. Toplu yerleşme yaygındır.
⚠️ Sonuç ve Hatırlatma
Platolar arasında iklim, toprak tipi, bitki örtüsü ve ekonomik faaliyet bakımından benzerlikler bulunur. Bu nedenle Türkiye’nin platoları yorumlanırken coğrafi bölge özellikleriyle birlikte değerlendirilmelidir.
Pekiştirme Soruları 📝
1. "TAKKE" olarak kodlanan Tefenni, Acıpayam, Kestel, Korkuteli ve Elmalı ovalarının ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
- Fay hatları üzerinde yer almaları
- Verimli alüvyal topraklara sahip olmaları
- Karstik süreçlerle oluşmuş polyeler olmaları
- Volkanik arazilerde yer almaları
- Türkiye'nin en büyük ovaları olmaları
Çözüm: "TAKKE" şifresi, Akdeniz Bölgesi'nde yer alan ve kireç taşının çözünmesiyle oluşan karstik ovaları (polyeleri) ifade etmek için kullanılır. Bu ovalar geçirgen yapıları ve Terra Rossa toprakları ile karakterizedir.
Doğru Cevap: C
Doğru Cevap: C
2. Yazların kısa ve serin olması nedeniyle tarım faaliyetlerinin sınırlı olduğu, ancak verimli çernozyom toprakları ve gür çayırları sayesinde büyükbaş hayvancılığın geliştiği plato aşağıdakilerden hangisidir?
- Obruk Platosu
- Bozok Platosu
- Teke Platosu
- Erzurum-Kars Platosu
- Gaziantep Platosu
Çözüm: Soruda belirtilen özellikler; sert karasal iklim, kısa ve serin yazlar, tarımın sınırlı olması, dünyanın en verimli toprağı olan çernozyom ve buna bağlı olarak gelişen büyükbaş hayvancılık, Türkiye'nin en yüksek platosu olan Erzurum-Kars Platosu'na aittir.
Doğru Cevap: D
Doğru Cevap: D
Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 5/8: İç Ovalar ve Platolar 🌄
B. TÜRKİYE’NİN İÇ OVALARI
B1. Karstik Ovalar
- Kalker, jips ve kaya tuzu gibi suda kolay çözünebilen kayaçların bulunduğu yerlerde oluşurlar.
- Türkiye’de karstik araziler en fazla Akdeniz Bölgesi’nde yer alır.
- Bu ovalarda Terra Rossa (Kırmızı Toprak) tipi yaygındır.
- Verimlilik düşüktür.
- Geçirgen arazi yapısına sahip olduklarından: Yerüstü suları bakımından fakir, yeraltı suları bakımından zengindir.
🧠 Kodlama İpucu: Bu ovalar “TAKKE” şeklinde kodlanabilir. (Tefenni, Acıpayam, Kestel, Korkuteli, Elmalı)
Haritada özellikle Antalya Bölümü çevresinde yaygın olan karstik şekiller ve ovalar gösterilmiştir.
B2. Volkanik Ovalar
- Volkanik arazilerde oluşurlar.
- Genellikle mineralce zengin tüflü topraklar yaygındır.
- Türkiye’deki en güzel örnek: Develi Ovası (Kayseri)
- Doğu Anadolu Bölgesi’nde de benzer volkanik ovalar bulunur.
🗺️ Haritada Develi Ovası ve Doğu Anadolu'daki benzer ovalar, Türkiye’deki volkanik ovalara ve tüflü toprakların yaygın olduğu alanlara örnek olarak gösterilmiştir.
B3. Tektonik Ovalar
- Kırıklı yapı (fay hattı) boyunca, iç kuvvetlerin etkisiyle çökme sonucunda oluşurlar.
- Türkiye’deki ovaların büyük kısmı tektonik kökenlidir.
- Bu ovalar genellikle kırık hatlar boyunca uzanır, bu yüzden deprem kuşağı üzerinde yer alırlar.
📌 Dikkat Edilmeli: Türkiye’de en fazla tektonik oluşumlu ovalar bulunur.
| Bölge | Tektonik Ovalar |
|---|---|
| Güneydoğu Anadolu | Altınbaşak, Harran, Ceylanpınar |
| İç Anadolu | Polatlı, Çubuk, Konya |
| Doğu Anadolu | Malatya, Iğdır |
| Karadeniz | Tosya, Zile |
🏔️ 3. TÜRKİYE’NİN PLATOLARI
Tanım: Akarsular tarafından derinlemesine yarılmış, yüksek ve geniş düzlük alanlara plato denir.
⚠️ Dikkat Edilmeli: Plato ve yayla kavramları birbirine karıştırılmamalıdır.
- Yayla: İnsanların yaz mevsiminde hayvancılık, dinlenme veya serinleme amacıyla geçici olarak yerleştikleri yerdir.
- Plato: Yer şeklidir. Akarsuların aşındırmasıyla oluşur.
➡️ Bu nedenle: Platolar → Yer şekilleri konusuna girer. Yaylalar → Nüfus ve yerleşme konusuna girer.
Örnek: Karadeniz Bölgesi yaylacılıkta ilk sırada yer alır ancak platolar bakımından zengindir denilemez.
Platoların Türkiye Ekonomisine Katkısı
1. Hayvancılık
Türkiye’deki platoların en önemli ekonomik katkısı hayvancılıktır. Hangi hayvan türünün yetiştirileceğini, platonun iklimi ve bitki örtüsü belirler.
- Koyun yetiştiriciliği: Yazılıkaya, Haymana, Bozok, Uzunyayla, Obruk, Cihanbeyli, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır platolarında yaygındır.
- Büyükbaş hayvancılık: Erzurum-Kars Platosu’nda gelişmiştir.
- Kıl keçisi yetiştiriciliği: Teke ve Taşeli platolarında yaygındır.
2. Tarım
Hayvancılıktan sonra ikinci önemli ekonomik faaliyet tahıl tarımıdır. Türkiye’deki platoların büyük kısmında buğday, arpa gibi ürünler yetiştirilir.
⚠️ Dikkat Edilmeli: Erzurum-Kars Platosu
- Yazlar kısa ve serindir.
- Sıcaklık düşük olduğundan tarım imkânı sınırlıdır.
Türkiye’de en fazla plato alanı → İç Anadolu Bölgesi
Türkiye’de en az plato alanı → Karadeniz Bölgesi
Türkiye’de en az plato alanı → Karadeniz Bölgesi
🌿 Bölgelere Göre Plato Özellikleri
1. Karadeniz Platoları (Örn: Perşembe Platosu)
- Karadeniz iklimi etkilidir. Bitki örtüsü ormandır.
- Türkiye’nin yükseltisi en az olan platolarıdır.
- Ahır, besi ve kümes hayvancılığı gelişmiştir.
2. Akdeniz Platoları (Teke ve Taşeli)
- Karstik arazilerin en yaygın olduğu platolardır.
- Kıl keçisi yetiştiriciliği en fazladır.
- Akdeniz iklimi etkilidir. Maki bitki örtüsü hâkimdir.
- Karstik şekiller (mağara, düden, sarkıt, dikit, sütun vb.) yaygındır.
- Turizm açısından önemlidir.
- Teke ve Taşeli’nden sonra en fazla karstik arazi Obruk Platosu’ndadır.
3. Doğu Anadolu Platoları (Erzurum–Kars)
- Sert karasal iklim görülür. Yazlar kısa, kışlar uzun ve soğuktur.
- Tarımsal faaliyetler sınırlıdır.
- Çernozyom (kara toprak) yaygındır — dünyanın en verimli toprağıdır.
- En fazla kar yağışı alan platodur.
- Büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.
- Türkiye’nin en yüksek platosudur. Yaz yağışları fazladır.
4. İç Anadolu Platoları (Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok, Uzunyayla)
- Karasal (step) iklim görülür. Bozkırlar geniş yer kaplar.
- Koyun yetiştiriciliği yaygındır. Tahıl tarımı ön plandadır.
- Kış ılıklığı isteyen ürünler yetişmez.
- Kestane renkli step toprakları hâkimdir. Toplu yerleşme yaygındır.
⚠️ Sonuç ve Hatırlatma
Platolar arasında iklim, toprak tipi, bitki örtüsü ve ekonomik faaliyet bakımından benzerlikler bulunur. Bu nedenle Türkiye’nin platoları yorumlanırken coğrafi bölge özellikleriyle birlikte değerlendirilmelidir.
Pekiştirme Soruları 📝
1. "TAKKE" olarak kodlanan Tefenni, Acıpayam, Kestel, Korkuteli ve Elmalı ovalarının ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
- Fay hatları üzerinde yer almaları
- Verimli alüvyal topraklara sahip olmaları
- Karstik süreçlerle oluşmuş polyeler olmaları
- Volkanik arazilerde yer almaları
- Türkiye'nin en büyük ovaları olmaları
Çözüm: "TAKKE" şifresi, Akdeniz Bölgesi'nde yer alan ve kireç taşının çözünmesiyle oluşan karstik ovaları (polyeleri) ifade etmek için kullanılır. Bu ovalar geçirgen yapıları ve Terra Rossa toprakları ile karakterizedir.
Doğru Cevap: C
Doğru Cevap: C
2. Yazların kısa ve serin olması nedeniyle tarım faaliyetlerinin sınırlı olduğu, ancak verimli çernozyom toprakları ve gür çayırları sayesinde büyükbaş hayvancılığın geliştiği plato aşağıdakilerden hangisidir?
- Obruk Platosu
- Bozok Platosu
- Teke Platosu
- Erzurum-Kars Platosu
- Gaziantep Platosu
Çözüm: Soruda belirtilen özellikler; sert karasal iklim, kısa ve serin yazlar, tarımın sınırlı olması, dünyanın en verimli toprağı olan çernozyom ve buna bağlı olarak gelişen büyükbaş hayvancılık, Türkiye'nin en yüksek platosu olan Erzurum-Kars Platosu'na aittir.
Doğru Cevap: D
Doğru Cevap: D