Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 6/8: Akarsular 🌊
4. TÜRKİYE’NİN AKARSULARI
Tanım: Aşındırma sonucu oluşturdukları vadiler içinden, bir eğim doğrultusunda sürekli veya mevsimlik olarak akan sulara akarsu denir. Türkiye’deki yeryüzü şekillerinin oluşumunda en etkili dış kuvvet akarsulardır.
Türkiye’deki Akarsuları Etkileyen Faktörler ve Etkileri
🌄 Eğim Faktörü
Türkiye, dağlık ve eğimli bir ülkedir. Bu nedenle akarsuların özellikleri şu şekilde sıralanır:
- Yatak eğimleri fazladır.
- Akış hızları yüksektir.
- Aşındırma güçleri fazladır.
- Erozyon etkileri belirgindir.
- Derin vadilerden akarlar.
- Su tutma kapasiteleri yüksektir.
- Baraj yapımına elverişlidirler.
- Doğrudan tarımda sulama için kullanılamazlar.
- Sel ve taşkın yapma ihtimalleri düşüktür.
- Ulaşım ve taşımacılığa uygun değildirler.
- Rafting gibi sporlar için elverişlidirler.
- Kültür balıkçılığına uygunluğu azdır.
- Rejimleri düzensizdir. (İklim etkili)
- Boyları kısadır. (Türkiye’nin yarımada olması da etkilidir.)
🌧️ İklim Faktörü
Türkiye’de yağış rejimi düzensizdir. Bu nedenle akarsuların akış rejimi de düzensizdir. Karadeniz Bölgesi dışında kalan akarsuların rejimi genellikle düzensizdir.
- Yaz ayları sıcak ve kurak geçtiğinden, akarsuların taşıdığı su miktarı azalır.
- İlkbahar aylarında yağışlar ve kar erimeleriyle su miktarı artar.
- Yaz aylarında birçok akarsu kuruma seviyesine yaklaşır.
- Debileri (su seviyeleri) ilkbaharda en yüksek düzeydedir.
🧭 Türkiye’nin Akarsu Havzaları
Akarsuların sularını denizlere ulaştırdığı veya ulaştıramadığı alanlara havza denir.
- Açık havza: Sularını denizlere ulaştırabilen alanlardır.
- Kapalı havza: Sularını denizlere ulaştıramayan, iç kısımlarda kalan alanlardır.
📜 Yukarıdaki Türkiye haritasında: Sularını denizlere ulaştıran açık havzalar ve sularını denizlere ulaştıramayan kapalı havzalar gösterilmiştir.
🟦 Türkiye’deki Açık Havza Alanları
| Havza Adı | Denize Döküldüğü Yer / Özellik |
|---|---|
| Karadeniz Açık Havzası | Türkiye’nin en geniş açık havzasıdır. |
| Ege Denizi Açık Havzası | Ege kıyılarında yer alır. |
| Akdeniz Açık Havzası | Güney kıyılarında yer alır. |
| Basra Körfezi Açık Havzası | Fırat ve Dicle nehirleri aracılığıyla sularını Basra Körfezi’ne ulaştırır. |
🟤 Türkiye’deki Kapalı Havza Alanları
| Havza Adı | Konum / Özellik |
|---|---|
| Tuz Gölü – Konya Ovası ve Afyon–Akarçay Kapalı Havzası | İç Anadolu Bölgesi’nde, su denize ulaşmaz. |
| Göller Yöresi Kapalı Havzası | Antalya–Isparta çevresinde, karstik göllerin bulunduğu alandır. |
| Van Gölü Kapalı Havzası | Doğu Anadolu’da, Türkiye’nin en geniş kapalı havzalarından biridir. |
| Hazar Gölü Kapalı Havzası | Doğu Anadolu’nun doğusunda yer alır. |
| Aras–Kura Kapalı Havzası | Türkiye’nin en doğusundadır; sularını Hazar’a ulaştırır. |
❓ Soru Örneği
- Meriç
- Fırat
- Çoruh
- Kızılırmak
- Yeşilırmak
Doğru Cevap: A) Meriç
📍 Çünkü Meriç, Marmara Bölgesi’nde yer alır ve yatak eğimi çok az olan geniş tabanlı bir ovadan aktığı için taşkın riski fazladır. Diğer akarsular ise genellikle daha eğimli arazilerde ve derin vadilerde aktığı için taşkın riski daha düşüktür.Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 6/8: Akarsular 🌊
4. TÜRKİYE’NİN AKARSULARI
Tanım: Aşındırma sonucu oluşturdukları vadiler içinden, bir eğim doğrultusunda sürekli veya mevsimlik olarak akan sulara akarsu denir. Türkiye’deki yeryüzü şekillerinin oluşumunda en etkili dış kuvvet akarsulardır.
Türkiye’deki Akarsuları Etkileyen Faktörler ve Etkileri
🌄 Eğim Faktörü
Türkiye, dağlık ve eğimli bir ülkedir. Bu nedenle akarsuların özellikleri şu şekilde sıralanır:
- Yatak eğimleri fazladır.
- Akış hızları yüksektir.
- Aşındırma güçleri fazladır.
- Erozyon etkileri belirgindir.
- Derin vadilerden akarlar.
- Su tutma kapasiteleri yüksektir.
- Baraj yapımına elverişlidirler.
- Doğrudan tarımda sulama için kullanılamazlar.
- Sel ve taşkın yapma ihtimalleri düşüktür.
- Ulaşım ve taşımacılığa uygun değildirler.
- Rafting gibi sporlar için elverişlidirler.
- Kültür balıkçılığına uygunluğu azdır.
- Rejimleri düzensizdir. (İklim etkili)
- Boyları kısadır. (Türkiye’nin yarımada olması da etkilidir.)
🌧️ İklim Faktörü
Türkiye’de yağış rejimi düzensizdir. Bu nedenle akarsuların akış rejimi de düzensizdir. Karadeniz Bölgesi dışında kalan akarsuların rejimi genellikle düzensizdir.
- Yaz ayları sıcak ve kurak geçtiğinden, akarsuların taşıdığı su miktarı azalır.
- İlkbahar aylarında yağışlar ve kar erimeleriyle su miktarı artar.
- Yaz aylarında birçok akarsu kuruma seviyesine yaklaşır.
- Debileri (su seviyeleri) ilkbaharda en yüksek düzeydedir.
🧭 Türkiye’nin Akarsu Havzaları
Akarsuların sularını denizlere ulaştırdığı veya ulaştıramadığı alanlara havza denir.
- Açık havza: Sularını denizlere ulaştırabilen alanlardır.
- Kapalı havza: Sularını denizlere ulaştıramayan, iç kısımlarda kalan alanlardır.
📜 Yukarıdaki Türkiye haritasında: Sularını denizlere ulaştıran açık havzalar ve sularını denizlere ulaştıramayan kapalı havzalar gösterilmiştir.
🟦 Türkiye’deki Açık Havza Alanları
| Havza Adı | Denize Döküldüğü Yer / Özellik |
|---|---|
| Karadeniz Açık Havzası | Türkiye’nin en geniş açık havzasıdır. |
| Ege Denizi Açık Havzası | Ege kıyılarında yer alır. |
| Akdeniz Açık Havzası | Güney kıyılarında yer alır. |
| Basra Körfezi Açık Havzası | Fırat ve Dicle nehirleri aracılığıyla sularını Basra Körfezi’ne ulaştırır. |
🟤 Türkiye’deki Kapalı Havza Alanları
| Havza Adı | Konum / Özellik |
|---|---|
| Tuz Gölü – Konya Ovası ve Afyon–Akarçay Kapalı Havzası | İç Anadolu Bölgesi’nde, su denize ulaşmaz. |
| Göller Yöresi Kapalı Havzası | Antalya–Isparta çevresinde, karstik göllerin bulunduğu alandır. |
| Van Gölü Kapalı Havzası | Doğu Anadolu’da, Türkiye’nin en geniş kapalı havzalarından biridir. |
| Hazar Gölü Kapalı Havzası | Doğu Anadolu’nun doğusunda yer alır. |
| Aras–Kura Kapalı Havzası | Türkiye’nin en doğusundadır; sularını Hazar’a ulaştırır. |
❓ Soru Örneği
- Meriç
- Fırat
- Çoruh
- Kızılırmak
- Yeşilırmak
Doğru Cevap: A) Meriç
📍 Çünkü Meriç, Marmara Bölgesi’nde yer alır ve yatak eğimi çok az olan geniş tabanlı bir ovadan aktığı için taşkın riski fazladır. Diğer akarsular ise genellikle daha eğimli arazilerde ve derin vadilerde aktığı için taşkın riski daha düşüktür.