Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 8/8: Göller 💧
5. TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ
1) Tanım ve Genel Dağılış
Karalar üzerinde çeşitli nedenlerle oluşan çanaklarda biriken sulara göl denir. Türkiye göl bakımından zengindir. Göller özellikle:
- Güney Marmara,
- Göller Yöresi,
- Tuz Gölü ve çevresi,
- Van Gölü ve çevresi
alanlarında toplanmıştır.
2) Göllerin Beslenmesi ve Suların Kimyası
Göller; yağmur, kar, kaynak suları ve akarsularla beslenir. Göl suları; iklim kuşaklarına, göl tabanı (zemin) yapısına, beslendiği su kaynağına ve gideğen (tahliye) olup olmamasına bağlı olarak tatlı, acı, sodalı, tuzlu olabilir.
Özel Örnekler
- Tuzlu göller: En tuzlu göl Tuz Gölü (ülke tuz üretiminin büyük kısmını sağlar).
- Sodalı göller: En büyük göl Van Gölü (soda üretimi, Van–Tatvan arasında feribot).
- Acı göller: Acıgöl tipik örnektir.
- Akşehir ve Burdur göllerinin suları tuzludur.
3) Türkiye’deki Göllerin Genel Özellikleri
- Yüzölçümleri genellikle küçüktür.
- Su miktarı ilkbaharda artar, yazın azalır.
- Yükselti genel olarak fazladır; batıdan doğuya yükselti artar.
- Ekonomiye balıkçılık, sulama, tuz/soda üretimi, turizm gibi alanlarda katkı sağlar.
- Güneydoğu Anadolu’da doğal göl yoktur (buharlaşma çok yüksek).
- En büyük göl: Van • En büyük baraj gölü: Atatürk • En büyük tatlı su gölü: Beyşehir
- En büyük kapalı havza: Tuz Gölü
- Enerji üretimi yapılan doğal göller: Tortum, Hazar, Çıldır, Eğirdir
- Eğirdir’de tatlı su ıstakozu (kerevit) yetiştirilir.
- En fazla göl: Göller Yöresi (Akdeniz Bölgesi).
4) Oluşumlarına Göre Göl Türleri
A) Tektonik Göller
Yer kabuğu hareketleriyle oluşan çöküntü çanaklarına suların dolmasıyla oluşur. Türkiye’de en yaygın görülen göl tipidir.
Örnekler: Kuş (Manyas), Ulubat, İznik, Sapanca, Tuz, Eber, Akşehir, Burdur, Eğirdir, Beyşehir, Hazar.
B) Karstik Göller
Kalkerli arazilerde erime ile oluşan çukurların suyla dolması sonucu meydana gelir. En fazla Akdeniz Bölgesi’ndedir. Taban erimesi sürdüğü için derinleşme eğilimi vardır.
C) Buzul Gölleri
Buzullaşmış dağlarda sirklere/tekne vadilere suların dolmasıyla oluşur. Türkiye orta kuşakta olduğu için azdır; en fazla Doğu Anadolu – Hakkâri bölümünde. Güneydoğu Anadolu ve Ege’de buzul gölleri yok denecek kadar azdır.
Örnek dağlar: Kaçkarlar (D. Karadeniz), Ağrı, Bingöl, Erciyes, Uludağ, Bolkar–Aladağlar.
D) Volkanik Göller
Krater/maar çukurlarına yağmur-kar sularının dolmasıyla oluşur.
Örnekler: Meke (Konya) Tuzlası, Nemrut (Bitlis), Gölcük (Isparta) tipik örneklerdir.
E) Set (Sedd) Gölleri
- Heyelan Set Gölleri – en fazla Karadeniz’de: Tortum, Sera, Abant, Yedigöller
- Volkanik Set Gölleri – en fazla Doğu Anadolu’da: Balık, Bulanık, Haçlı, Çıldır, Erçek, Van, Nazik
- Alüvyon Set Gölleri – en fazla Ege’de: Marmara, Bafa (Çamiçi), Köyceğiz, Eymir, Mogan (Gölbaşı), Uzungöl
- Kıyı Set Gölleri – Marmara/Çatalca çevresi: Büyükçekmece, Küçükçekmece, Terkos (Durusu)
- Suni (Baraj) Göller – özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu: Atatürk, Keban, Karakaya vb.
5) “Dikkat Edilmeli” Kutuları
- Türkiye’de akarsu ve göllerden en çok içme-sulama-enerji üretimi alanlarında yararlanılır.
- Göller Yöresi göl sayısı bakımından birincidir.
- Van Gölü hem sodalı, hem ulaşım yapılan tek büyük göldür (feribot hattı).
- Tuz Gölü: kapalı havzanın çekirdeği ve tuz üretim merkezi.
6) Türkiye’de Göllerden ve Akarsulardan Yararlanma
| A) Göllerden Yararlanma | B) Akarsulardan Yararlanma |
|---|---|
|
|
Pekiştirme Soruları 📝
- Tuz Gölü
- Sapanca Gölü
- Beyşehir Gölü
- Burdur Gölü
- Van Gölü
Doğru Cevap: E
- Nemrut
- Abant
- Bafa
- Salda
- Çıldır
Doğru Cevap: D
Ünite 3: Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Özellikleri
Bölüm 8/8: Göller 💧
5. TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ
1) Tanım ve Genel Dağılış
Karalar üzerinde çeşitli nedenlerle oluşan çanaklarda biriken sulara göl denir. Türkiye göl bakımından zengindir. Göller özellikle:
- Güney Marmara,
- Göller Yöresi,
- Tuz Gölü ve çevresi,
- Van Gölü ve çevresi
alanlarında toplanmıştır.
2) Göllerin Beslenmesi ve Suların Kimyası
Göller; yağmur, kar, kaynak suları ve akarsularla beslenir. Göl suları; iklim kuşaklarına, göl tabanı (zemin) yapısına, beslendiği su kaynağına ve gideğen (tahliye) olup olmamasına bağlı olarak tatlı, acı, sodalı, tuzlu olabilir.
Özel Örnekler
- Tuzlu göller: En tuzlu göl Tuz Gölü (ülke tuz üretiminin büyük kısmını sağlar).
- Sodalı göller: En büyük göl Van Gölü (soda üretimi, Van–Tatvan arasında feribot).
- Acı göller: Acıgöl tipik örnektir.
- Akşehir ve Burdur göllerinin suları tuzludur.
3) Türkiye’deki Göllerin Genel Özellikleri
- Yüzölçümleri genellikle küçüktür.
- Su miktarı ilkbaharda artar, yazın azalır.
- Yükselti genel olarak fazladır; batıdan doğuya yükselti artar.
- Ekonomiye balıkçılık, sulama, tuz/soda üretimi, turizm gibi alanlarda katkı sağlar.
- Güneydoğu Anadolu’da doğal göl yoktur (buharlaşma çok yüksek).
- En büyük göl: Van • En büyük baraj gölü: Atatürk • En büyük tatlı su gölü: Beyşehir
- En büyük kapalı havza: Tuz Gölü
- Enerji üretimi yapılan doğal göller: Tortum, Hazar, Çıldır, Eğirdir
- Eğirdir’de tatlı su ıstakozu (kerevit) yetiştirilir.
- En fazla göl: Göller Yöresi (Akdeniz Bölgesi).
4) Oluşumlarına Göre Göl Türleri
A) Tektonik Göller
Yer kabuğu hareketleriyle oluşan çöküntü çanaklarına suların dolmasıyla oluşur. Türkiye’de en yaygın görülen göl tipidir.
Örnekler: Kuş (Manyas), Ulubat, İznik, Sapanca, Tuz, Eber, Akşehir, Burdur, Eğirdir, Beyşehir, Hazar.
B) Karstik Göller
Kalkerli arazilerde erime ile oluşan çukurların suyla dolması sonucu meydana gelir. En fazla Akdeniz Bölgesi’ndedir. Taban erimesi sürdüğü için derinleşme eğilimi vardır.
C) Buzul Gölleri
Buzullaşmış dağlarda sirklere/tekne vadilere suların dolmasıyla oluşur. Türkiye orta kuşakta olduğu için azdır; en fazla Doğu Anadolu – Hakkâri bölümünde. Güneydoğu Anadolu ve Ege’de buzul gölleri yok denecek kadar azdır.
Örnek dağlar: Kaçkarlar (D. Karadeniz), Ağrı, Bingöl, Erciyes, Uludağ, Bolkar–Aladağlar.
D) Volkanik Göller
Krater/maar çukurlarına yağmur-kar sularının dolmasıyla oluşur.
Örnekler: Meke (Konya) Tuzlası, Nemrut (Bitlis), Gölcük (Isparta) tipik örneklerdir.
E) Set (Sedd) Gölleri
- Heyelan Set Gölleri – en fazla Karadeniz’de: Tortum, Sera, Abant, Yedigöller
- Volkanik Set Gölleri – en fazla Doğu Anadolu’da: Balık, Bulanık, Haçlı, Çıldır, Erçek, Van, Nazik
- Alüvyon Set Gölleri – en fazla Ege’de: Marmara, Bafa (Çamiçi), Köyceğiz, Eymir, Mogan (Gölbaşı), Uzungöl
- Kıyı Set Gölleri – Marmara/Çatalca çevresi: Büyükçekmece, Küçükçekmece, Terkos (Durusu)
- Suni (Baraj) Göller – özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu: Atatürk, Keban, Karakaya vb.
5) “Dikkat Edilmeli” Kutuları
- Türkiye’de akarsu ve göllerden en çok içme-sulama-enerji üretimi alanlarında yararlanılır.
- Göller Yöresi göl sayısı bakımından birincidir.
- Van Gölü hem sodalı, hem ulaşım yapılan tek büyük göldür (feribot hattı).
- Tuz Gölü: kapalı havzanın çekirdeği ve tuz üretim merkezi.
6) Türkiye’de Göllerden ve Akarsulardan Yararlanma
| A) Göllerden Yararlanma | B) Akarsulardan Yararlanma |
|---|---|
|
|
Pekiştirme Soruları 📝
- Tuz Gölü
- Sapanca Gölü
- Beyşehir Gölü
- Burdur Gölü
- Van Gölü
Doğru Cevap: E
- Nemrut
- Abant
- Bafa
- Salda
- Çıldır
Doğru Cevap: D