GİRİŞ: TÜRKİYE'NİN İKLİM ÇEŞİTLİLİĞİ
Türkiye, coğrafi konumu ve yeryüzü şekilleri nedeniyle aynı anda farklı iklim özelliklerinin görülebildiği ender ülkelerden biridir. Bir yanda denizlerin ılımanlaştırıcı etkisi görülürken, diğer yanda iç kesimlerde sert karasal iklim koşulları hakimdir. Bu bölümde, Türkiye'nin bu zengin iklim çeşitliliğini ortaya çıkaran temel faktörleri inceleyeceğiz. Bu faktörler Matematik Konum ve Özel Konum olarak iki ana başlıkta ele alınır.
1. MATEMATİK (MUTLAK) KONUMUN ETKİSİ
Bir yerin Ekvator'a ve başlangıç meridyenine göre konumudur. Türkiye'nin iklimi üzerindeki etkileri şunlardır:
- Türkiye, orta kuşakta yer alır. Bu nedenle dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
- Kuzey Yarım Küre'de olduğu için güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı daralır ve sıcaklıklar düşer.
- Dağların güneşe dönük olan güney yamaçları (bakı), kuzey yamaçlarına göre daha sıcaktır.
- Akdeniz iklim kuşağında yer alır.
2. ÖZEL (GÖRECELİ) KONUMUN ETKİSİ
Türkiye'nin iklimini asıl çeşitlendiren ve farklılaştıran faktörler özel konum ile ilgilidir.
a) Etrafındaki Denizler (Denizellik) ve Karasallık
Türkiye'nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, kıyı bölgelerinin iklimini ılımanlaştırır. Denizel bölgelerde yıllık ve günlük sıcaklık farkları daha azdır, kışlar daha ılık geçer ve nem oranı daha yüksektir. İç kesimler ise deniz etkisinden uzak olduğu için karasal iklim özellikleri gösterir. Karasal bölgelerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
| Özellik | Denizel İklim (Kıyı Bölgeler) | Karasal İklim (İç Bölgeler) |
|---|---|---|
| Nem Oranı | Yüksek | Düşük |
| Sıcaklık Farkı | Az | Fazla |
| Isınma ve Soğuma | Yavaş | Hızlı |
| Yağış Miktarı | Fazla | Az |
b) Yeryüzü Şekilleri (Yükselti ve Dağların Uzanışı)
Yükselti: Türkiye'de batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar. Bu durum, sıcaklıkların doğu bölgelerinde daha düşük olmasına neden olur. Unutmayın, her 200 metrede sıcaklık yaklaşık 1°C düşer.
Dağların Uzanış Yönü: Türkiye'de dağlar genellikle doğu-batı yönünde uzanır. Karadeniz'de Kuzey Anadolu Dağları, Akdeniz'de ise Toros Dağları kıyıya paralel uzanır. Bu durum, denizden gelen nemli havanın iç kesimlere ulaşmasını engeller. Bu nedenle kıyı bölgeler bol yağış alırken, dağların hemen ardında kalan iç kesimler daha kurak bir iklime sahip olur (Yağış Gölgesi).
c) Etrafındaki Basınç Merkezleri ve Rüzgarlar
Türkiye, yıl içinde çeşitli basınç merkezlerinin etkisi altına girer. Kışın Sibirya Termik Yüksek Basıncı soğuk ve kar yağışlı havaya, yazın ise Basra Termik Alçak Basıncı sıcak ve kurak havaya neden olur. Ayrıca İzlanda Dinamik Alçak Basıncı ve Asor Dinamik Yüksek Basıncı da ülkemizi etkileyen diğer önemli merkezlerdir. Bu konu, ilerleyen bölümlerde detaylıca işlenecektir.
GİRİŞ: TÜRKİYE'NİN İKLİM ÇEŞİTLİLİĞİ
Türkiye, coğrafi konumu ve yeryüzü şekilleri nedeniyle aynı anda farklı iklim özelliklerinin görülebildiği ender ülkelerden biridir. Bir yanda denizlerin ılımanlaştırıcı etkisi görülürken, diğer yanda iç kesimlerde sert karasal iklim koşulları hakimdir. Bu bölümde, Türkiye'nin bu zengin iklim çeşitliliğini ortaya çıkaran temel faktörleri inceleyeceğiz. Bu faktörler Matematik Konum ve Özel Konum olarak iki ana başlıkta ele alınır.
1. MATEMATİK (MUTLAK) KONUMUN ETKİSİ
Bir yerin Ekvator'a ve başlangıç meridyenine göre konumudur. Türkiye'nin iklimi üzerindeki etkileri şunlardır:
- Türkiye, orta kuşakta yer alır. Bu nedenle dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
- Kuzey Yarım Küre'de olduğu için güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı daralır ve sıcaklıklar düşer.
- Dağların güneşe dönük olan güney yamaçları (bakı), kuzey yamaçlarına göre daha sıcaktır.
- Akdeniz iklim kuşağında yer alır.
2. ÖZEL (GÖRECELİ) KONUMUN ETKİSİ
Türkiye'nin iklimini asıl çeşitlendiren ve farklılaştıran faktörler özel konum ile ilgilidir.
a) Etrafındaki Denizler (Denizellik) ve Karasallık
Türkiye'nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, kıyı bölgelerinin iklimini ılımanlaştırır. Denizel bölgelerde yıllık ve günlük sıcaklık farkları daha azdır, kışlar daha ılık geçer ve nem oranı daha yüksektir. İç kesimler ise deniz etkisinden uzak olduğu için karasal iklim özellikleri gösterir. Karasal bölgelerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
| Özellik | Denizel İklim (Kıyı Bölgeler) | Karasal İklim (İç Bölgeler) |
|---|---|---|
| Nem Oranı | Yüksek | Düşük |
| Sıcaklık Farkı | Az | Fazla |
| Isınma ve Soğuma | Yavaş | Hızlı |
| Yağış Miktarı | Fazla | Az |
b) Yeryüzü Şekilleri (Yükselti ve Dağların Uzanışı)
Yükselti: Türkiye'de batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar. Bu durum, sıcaklıkların doğu bölgelerinde daha düşük olmasına neden olur. Unutmayın, her 200 metrede sıcaklık yaklaşık 1°C düşer.
Dağların Uzanış Yönü: Türkiye'de dağlar genellikle doğu-batı yönünde uzanır. Karadeniz'de Kuzey Anadolu Dağları, Akdeniz'de ise Toros Dağları kıyıya paralel uzanır. Bu durum, denizden gelen nemli havanın iç kesimlere ulaşmasını engeller. Bu nedenle kıyı bölgeler bol yağış alırken, dağların hemen ardında kalan iç kesimler daha kurak bir iklime sahip olur (Yağış Gölgesi).
c) Etrafındaki Basınç Merkezleri ve Rüzgarlar
Türkiye, yıl içinde çeşitli basınç merkezlerinin etkisi altına girer. Kışın Sibirya Termik Yüksek Basıncı soğuk ve kar yağışlı havaya, yazın ise Basra Termik Alçak Basıncı sıcak ve kurak havaya neden olur. Ayrıca İzlanda Dinamik Alçak Basıncı ve Asor Dinamik Yüksek Basıncı da ülkemizi etkileyen diğer önemli merkezlerdir. Bu konu, ilerleyen bölümlerde detaylıca işlenecektir.