İçereği Atla
KPSS Coğrafya - Bölüm 4: Basınç, Rüzgarlar, Nem ve Yağış (Haritalar Aktif)

Bölüm 4: Basınç, Rüzgarlar, Nem ve Yağış

TÜRKİYE'NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ

Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri

İzlanda Dinamik Alçak Basıncı

Dinamik kökenli basınç merkezidir. Sürekli basınç merkezidir. Yani yıl boyunca etkilidir. Kış aylarında havayı ılıtır ve yağış getirir.

Sibirya Termik Yüksek Basıncı

Termik basınç merkezidir. Kış mevsiminde etkilidir. Türkiye'de sıcaklığı çok fazla düşürür ve yoğun kar yağışlarına sebep olur.

Asor Dinamik Yüksek Basıncı

Dinamik kökenli basınç merkezidir. Sürekli basınç merkezidir. Kış mevsiminde havayı soğutur ve kar yağışlarına sebep olur.

Basra Termik Alçak Basıncı

Termik basınç merkezidir. Yaz mevsiminde etkilidir. Türkiye'de sıcaklığı ve kuraklığı artırır. Küresel ısınmaya bağlı olarak Türkiye'deki etki alanı artmaktadır.

TÜRKİYE'DE YEREL RÜZGÂRLAR

Yerel Rüzgarların Etki Alanları ve Yönleri

Rüzgar Özellikleri

KARAYEL

  • Kuzeybatı yönünden eser.
  • Balkanlar üzerinden gelir.
  • Sıcaklığı düşürür, kışın kar yağışlarına sebep olur.
  • En fazla Marmara ve Karadeniz (Batı) etkili.

YILDIZ

  • Kuzey yönünden eser.
  • Sıcaklığı düşürür, Karayel ve Poyraz kadar soğuk değildir.
  • En fazla Karadeniz Bölgesi'nde etkilidir.
  • Karadeniz'de yağmur, yükseklerde kar ve iç kısımlarda fön yapar.

POYRAZ

  • Kuzeydoğudan eser.
  • Türkiye'nin en soğuk rüzgârıdır.
  • Kışın Anadolu'da yoğun kar ve ayaz yapar.
  • En fazla Doğu Anadolu (Erzurum-Kars) etkili, Sibirya soğuğunu getirir.

LODOS

  • Güneybatı yönünden gelir.
  • Yazın sıcaklığı azaltır, kışın artırır. Bol yağış getirir, sel ve taşkın yapar.
  • Baca zehirlenmelerine sebep olur, deniz trafiğini aksatır.
  • Seracılığa zarar verebilir.

KIBLE

  • Güney yönünden eser.
  • Sıcaklığı artırır.
  • En fazla Akdeniz Bölgesi'nde etkili olur.
  • Akdeniz kıyılarına yağmur, iç kısımlarda fön etkisi yapar.

SAMYELİ (KEŞİŞLEME)

  • Güneydoğu yönünden eser, çöller üzerinden gelir.
  • Sıcaklığı, buharlaşmayı ve sulama ihtiyacını artırır.
  • Yağış getirme ihtimali en azdır.
  • En fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde etkilidir.

Fön Rüzgârı

Yüksekten aşağıya doğru havanın sürtünmeye bağlı olarak ısınmasıyla oluşan kuru ve sıcak rüzgardır.

Fön Etkisi Mekanizması

Bir dağın yamacı boyunca yükselen hava kütlesi her 200 metrede 1°C soğur, içindeki nem yoğuşarak yağış bırakır. Dağın diğer yamacına alçalırken ise kuru hale gelir ve sürtünmenin etkisiyle her 100 metrede 1°C ısınır. Bu durum, alçalan yamacın sıcak ve kuru olmasına neden olur.

  • Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi'nin denize bakan yamaçları ormanlarla kaplıyken, iç kısımlara bakan yamaçlarda bitki örtüsünün fakir olmasında fön rüzgârları etkilidir.
  • Fön rüzgârları, dağların denize paralel uzandığı Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi'nde daha sık görülür. Dağların denize dik uzandığı Ege Bölgesi'nde görülmesi beklenemez.
  • Fön rüzgârının şiddeti, havanın alçaldığı yükselti ile doğru orantılıdır. Hava ne kadar yüksekten aşağı inerse, havanın sıcaklığı o kadar fazla artar ve fönün şiddeti de artar. Türkiye'de fön rüzgârının şiddeti en fazla Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'ndedir.

3. NEMLİLİK VE YAĞIŞ

Havadaki su buharına nem denir. Nem üç temel kategoriye ayrılır:

1. Mutlak Nem

1 m³ havanın içinde, o anda bulunan gerçek su buharı miktarıdır.

  • **Tanım:** Birim hacimdeki havanın içerdiği su buharı gram cinsinden ifade edilir.
  • **İlişki:** Genellikle sıcaklık ve buharlaşma kaynakları (deniz, göl) ile doğru orantılıdır.
  • **Türkiye'de:** En fazla kıyı kesimlerde (özellikle Doğu Karadeniz'de, Rize gibi) görülür. Yazın Akdeniz Bölgesi'nde daha fazladır.

2. Maksimum Nem

1 m³ havanın, belirli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla su buharı miktarıdır.

  • **Tanım:** Havanın "nem kapasitesi" olarak da adlandırılır.
  • **İlişki:** Sıcaklık ile doğru orantılıdır. Sıcak hava genleştiği için daha fazla nem taşıyabilir.
  • **Türkiye'de:** Yazın Güneydoğu Anadolu'da, kışın Akdeniz'de en fazladır.
  • **Sonuç:** Maksimum nem arttıkça, hava yağıştan uzaklaşır.

3. Bağıl Nem (Nispi Nem)

Havadaki mutlak nemin, o havanın taşıyabileceği maksimum neme oranıdır (yüzde cinsinden).

  • **Tanım:** Havanın neme doyma oranı ve yağış ihtimalini gösterir.
  • **İlişki:** %100 olduğunda hava neme doyar ve yağış başlar.
  • **Türkiye'de:** Genellikle yağış ile doğru orantılıdır (en fazla Doğu Karadeniz). Sıcaklık ile ters orantılıdır (yazın en az Güneydoğu Anadolu).

Pekiştirme Soruları