KPSS Tarih – 30 Öğretici Soru (Kilitli Cevaplar)

KPSS Tarih – 30 Öğretici Soru

Kilitli cevap, analiz odaklı anlatım ve net görsel vurgu.

İslamiyet Öncesi Osmanlı Devleti İnkılap Tarihi Kilitli Cevap

Soru: Göktürk (Orhun) Kitabeleri'nin Türk tarihi açısından "ilk" olma özelliklerini (siyasi ve edebi) ve önemini açıklayınız.

ÖNEM!

Öğretici Cevap

1. Edebi Önem: Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin ve Türk edebiyatının ilk yazılı örneğidir.
2. Siyasi Önem: Sadece bir anıt değil, bir siyasetnamedir. Devlet adamlarının (Bilge Kağan, Tonyukuk) millete hesap verdiği, devletin nasıl yönetilmesi gerektiğine dair öğütler (nasihat) içeren ilk siyasi beyannamedir.

Soru: Karahanlılar ve Gazneliler, her ikisi de Türk-İslam devleti olmasına rağmen, Karahanlıların "Türk" kimliğini (dil, yönetim) daha güçlü korumasının nedenlerini açıklayınız.

KARŞILAŞTIR

Öğretici Cevap

Temel fark coğrafya ve yönetilen halktır:
Karahanlılar: Türklerin yoğun yaşadığı bir coğrafyada (Orta Asya/Türkistan) kuruldu. Halkı ve ordusu çoğunlukla Türk'tü. Bu yüzden Türkçe'yi (Hakaniye Lehçesi) resmi dil ve edebiyat dili olarak kullandılar.
Gazneliler: Çok uluslu bir imparatorluk yapısındaydılar (Afganistan, Hindistan, İran). Saray ve ordu Türk olsa da, yönetilen halk Fars ve Hintlilerdi. Bu yüzden resmi dil ve edebiyat dili olarak Farsça'yı kullandılar. Bu durum Türk kimliğinin daha az belirgin olmasına yol açtı.

Soru: Osmanlı Devleti'nin uyguladığı "Millet Sistemi" nedir? Bu sistemin ırk (etnisite) yerine hangi temele dayandığını ve toplumsal yapıyı nasıl şekillendirdiğini açıklayınız.

TOPLUMSAL

Öğretici Cevap

Millet Sistemi, toplumsal ayrımı ırka (Türk, Rum, Ermeni, Sırp) göre değil, dine (inanca) göre yapan sistemdir.

Hakim Millet: Müslümanlar.
Diğer Milletler: Gayrimüslimler (Rum Ortodoks Milleti, Ermeni Gregoryen Milleti, Yahudi Milleti vb.).

Sonucu: Bu sistem, gayrimüslimlerin kendi dinî liderleri (Patrik, Hahambaşı) aracılığıyla yönetilmesine, kendi dillerini, dinlerini ve hukuklarını (evlenme, boşanma, miras) korumasına izin vermiştir. Bu durum (Fransız İhtilali'ne kadar) imparatorluğun çok uluslu yapısının barış içinde devam etmesini sağlamıştır.

Soru: İstanbul'un Fethi'nin (1453) Osmanlı Devleti açısından getirdiği siyasi ve jeopolitik sonuçlar nelerdir?

SONUÇ

Öğretici Cevap

Siyasi: Osmanlı Devleti "İmparatorluk" (Cihan Devleti) statüsüne yükseldi. Padişahın (Fatih) merkezi otoritesi arttı.
Jeopolitik (Toprak Bütünlüğü): Devletin Rumeli ve Anadolu toprakları arasındaki (Bizans'tan kaynaklı) engel kalktı ve toprak bütünlüğü sağlandı.
Jeopolitik (Ticaret): Karadeniz ile Akdeniz'i (İpek Yolu'nun Avrupa ucunu) birbirine bağlayan stratejik Boğazlar ve ticaret yolları tam olarak Osmanlı kontrolüne girdi.

Soru: XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nin duraklamasının iç nedenlerinden (yönetimsel/askeri) ve dış nedenlerinden (Avrupa'daki gelişmeler) birer örnek veriniz.

NEDEN-SONUÇ

Öğretici Cevap

İç Neden (Yönetimsel/Askeri): Padişahların "Sancağa Çıkma" usulünün kaldırılıp (Ekber ve Erşed) kafes sistemine geçilmesi, tecrübesiz padişahların tahta çıkmasına neden oldu. Ayrıca Tımar Sisteminin bozulması ve Yeniçeri Ocağı'nın disiplinini kaybetmesi (devlet ocak içindir anlayışı).

Dış Neden (Avrupa): Avrupa'nın Coğrafi Keşifler ile zenginleşmesi (Osmanlı gümrük gelirleri azaldı) ve Rönesans/Bilimsel Devrim ile askeri teknolojide (Ateşli Silahlar) Osmanlı'yı geçmesi.

Soru: Atatürk'ün "Halkçılık" ilkesi nedir? Bu ilkenin, "Cumhuriyetçilik" ve "Milliyetçilik" ilkeleriyle olan bütünleyici ilişkisini açıklayınız.

BÜTÜNLEYİCİ

Öğretici Cevap

Halkçılık: Kanun önünde herkesin eşit olması, hiçbir kişiye, aileye veya sınıfa imtiyaz (ayrıcalık) tanınmamasıdır. (Aşar Vergisinin kaldırılması, Soyadı Kanunu, Medeni Kanun).

Cumhuriyetçilik ile İlişkisi: Cumhuriyetçilik, "seçme ve seçilme" hakkıdır. Halkçılık, bu hakkın sınıf farkı gözetmeksizin herkese eşit olarak (imtiyazsız) verilmesini sağlar. Biri olmadan diğeri eksik kalır.

Milliyetçilik ile İlişkisi: Milliyetçilik, "ulus" bilincidir. Halkçılık, bu ulusu oluşturan bireyler arasında sosyal adalet ve eşitliği sağlayarak ulusal birliği (iç barışı) güçlendirir.

Soru: Amasya Genelgesi'nde yer alan hangi madde, Kurtuluş Savaşı'nın "amacı, gerekçesi ve yöntemi" olarak kabul edilir?

PAROLA

Öğretici Cevap

Madde: "Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir. (...) Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır."

Gerekçe (Neden?): "Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir."
Amaç (Ne yapılacak?): "Milletin bağımsızlığını... kurtarmak."
Yöntem (Nasıl?): "...milletin azim ve kararı ile." (Bu madde ilk kez üstü kapalı olarak "Milli Egemenlik" fikrini ortaya koymuştur.)

Soru: Tanzimat Fermanı'nın (1839) ilan edilmesinin dış (diplomatik) ve iç (toplumsal) amaçlarını ve "Osmanlıcılık" fikriyle bağlantısını açıklayınız.

AMAÇ

Öğretici Cevap

Dış Amaç: Mısır Sorunu ve Boğazlar Sorunu'nda Avrupa devletlerinin (İngiltere, Fransa) desteğini almak. Azınlık haklarını bahane ederek Avrupalıların iç işlerimize karışmasını engellemek.

İç Amaç (Osmanlıcılık): Fransız İhtilali'nin "milliyetçilik" akımının etkisini kırmak. Din, dil, ırk farkı gözetmeksizin tüm tebaayı (halkı) kanun önünde eşit (Müslim/Gayrimüslim) kabul ederek "Osmanlı Vatandaşlığı" (Osmanlıcılık) kimliği yaratmak ve böylece devletin dağılmasını önlemek.

Soru: Lale Devri'nde (1718-1730) yapılan yeniliklerden (matbaa, elçilikler) yola çıkarak bu dönemin "Batılılaşma" anlayışını ve Patrona Halil İsyanı ile son bulmasının nedenini yorumlayınız.

YORUM

Öğretici Cevap

Dönemin Anlayışı: Lale Devri, Avrupa'nın (askeri değil) kültürel, sosyal ve teknik üstünlüğünün ilk kez kabul edildiği ve Batı'nın örnek alındığı dönemdir (Örn: Paris'e geçici elçi gönderilmesi, İbrahim Müteferrika'nın matbaayı getirmesi, çiçek aşıları, itfaiye teşkilatı).

İsyanın Nedeni: Yeniliklere karşı bir tepkiden çok, Saray'ın (III. Ahmet ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa) girdiği lüks, şatafat ve israf harcamalarına karşı gelişen bir sosyal ve ekonomik (halk tepkisi) ayaklanmadır.

Soru: Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) ile ne amaçlanmıştır? Bu kanunun laikleşme ve ulusal kültür üzerindeki etkilerini belirtiniz.

EĞİTİMDE BİRLİK

Öğretici Cevap

Amaç: "Öğretim Birliği" demektir. Osmanlı'dan kalan (medrese, azınlık okulu, yabancı okul, modern okul) tüm farklı eğitim kurumlarını tek bir çatı altında (Milli Eğitim Bakanlığı) birleştirmektir.

Laikleşme Etkisi: Medreseler kapatılmış, eğitim sistemi "dini" temelden "bilimsel ve akılcı" (pozitivist) temele oturtulmuştur.
Ulusal Kültür Etkisi: Azınlık ve yabancı okulların müfredatı denetim altına alınmış; ortak, ulusal ve milli bir kültürün yeni nesillere aktarılması hedeflenmiştir.

Soru: Malazgirt Zaferi'nin (1071) "Anadolu'nun kapılarının Türklere açılması" dışındaki en önemli siyasi sonuçlarını (Anadolu'nun Türkleşmesi açısından) belirtiniz.

KIRILMA ANI

Öğretici Cevap

1. "Kılıç Hakkı" ve Beylikler: Alparslan'ın komutanlarına "Fethettiğiniz toprak sizindir" (Kılıç Hakkı) demesi, Anadolu'nun hızla fethini ve Türkleşmesini sağlamıştır. Bunun sonucunda Anadolu'da İlk Türk Beylikleri (Saltuklular, Mengücekliler, Danişmentliler, Artuklular, Çaka Beyliği) kurulmuştur.
2. Bizans'ın Savunmasının Kırılması: Bizans'ın direnişi kırılmış ve Türkler savunmadan taarruza geçmiştir.
3. Haçlı Seferleri: Bizans'ın Avrupa'dan yardım istemesi, Anadolu'ya yönelik Haçlı Seferleri'nin başlamasına neden olmuştur.

Soru: I. TBMM (1920-1923), neden "Güçler Birliği" ilkesini benimsemiştir ve neden bu meclise "Savaş Meclisi" denir?

YAPI

Öğretici Cevap

Güçler Birliği (Yasama, Yürütme, Yargı'nın Meclis'te toplanması):
Demokratik olmamasına rağmen bu ilke benimsenmiştir çünkü olağanüstü bir savaş durumu vardır. Amaç, işgale karşı hızlı karar alıp hemen uygulayabilmektir. (Normalde demokratik olan "Güçler Ayrılığı" yavaş işler).

Savaş Meclisi:
Tüm Kurtuluş Savaşı Muharebeleri (Doğu, Batı, Güney cepheleri) bu meclis tarafından yönetildiği, orduyu kurduğu ve finanse ettiği için "Savaş Meclisi" (veya Gazi Meclis) olarak anılır. Yaptığı tek inkılap "Saltanatın Kaldırılması"dır.

Soru: Osmanlı'daki Devşirme Sistemi ile Tımar Sistemi'nin devlete sağladığı temel faydaları (askeri ve yönetimsel) karşılaştırınız.

KARŞILAŞTIR

Öğretici Cevap

Devşirme Sistemi (Merkez):
Gayrimüslim çocukların alınıp yetiştirilmesidir. Temel amacı, padişaha doğrudan bağlı, maaşlı (ulufeli) Kapıkulu Ordusu'nu (Yeniçeriler) ve nitelikli devlet adamı (Vezir vb.) ihtiyacını karşılamaktır. Türk (Tımar) soylularına karşı bir denge unsurudur.

Tımar Sistemi (Taşra):
Devletin, toprağın vergi gelirini (maaş karşılığı) komutanlara (Sipahi) bırakmasıdır. Temel amacı, hazineden para çıkmadan (maaş ödemeden) büyük bir eyalet ordusu (Tımarlı Sipahiler) beslemek ve taşra (kırsal) bölgelerde devlet otoritesini (güvenlik) ve üretimin sürekliliğini sağlamaktır.

Soru: Sened-i İttifak (1808) neden "Osmanlı Magna Carta'sı" olarak anılır ve padişahın yetkilerini kısıtlayan ilk belge olmasının önemini açıklayınız.

İLK BELGE

Öğretici Cevap

Anlamı: Padişah II. Mahmut ile Ayanlar (bölgesel toprak ağaları) arasında imzalanan bir sözleşmedir.
Önemi: Padişah (II. Mahmut), Ayanların varlığını resmen tanımış ve devlete yardım etmeleri karşılığında onlara bazı yetkiler vermeyi kabul etmiştir. Bu belge, tarihte ilk kez bir Osmanlı padişahının, kendi mutlak otoritesinin (yetkilerinin) dışında bir gücün (Ayanlar) varlığını resmen tanıdığını gösterir. Bu yüzden padişah yetkilerini (kendi isteğiyle de olsa) kısıtlayan ilk anayasal belge adımı sayılır.

Soru: Trablusgarp Savaşı'nın (1911) temel önemi nedir? Mustafa Kemal'in rolü ve Uşi Antlaşması ile kaybettiğimiz bu toprağın özelliği nedir?

İLK VE SON

Öğretici Cevap

Mustafa Kemal'in Rolü: M. Kemal'in (Enver Paşa ile birlikte) gönüllü giderek yerel halkı örgütlediği ve emperyalizme (sömürgeciliğe) karşı ilk askeri mücadelesini verdiği savaştır (Derne, Tobruk).

Uşi Antlaşması ve Sonucu: Balkan Savaşları'nın patlak vermesi üzerine İtalya ile imzalandı. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika'daki son toprak parçasını (Trablusgarp ve Bingazi) kaybetmiştir.

Soru: Sakarya Meydan Muharebesi'nin (1921) Kurtuluş Savaşı'ndaki askeri kırılma noktasını ve getirdiği iki önemli siyasi (diplomatik) sonucu belirtiniz.

DÖNÜM NOKTASI

Öğretici Cevap

Askeri Kırılma: 1683 II. Viyana'dan beri süren Türk geri çekilişi (savunma) durmuş; Türk ordusu savunmadan taarruza geçmiştir. Yunan ordusunun taarruz gücü kırılmıştır.

Siyasi Sonuçlar:
1. Kars Antlaşması: Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan) ile imzalandı. Doğu sınırımız kesin olarak çizildi.
2. Ankara Antlaşması: Fransa ile imzalandı. Fransa, TBMM'yi ve Misak-ı Milli'yi tanıyan ilk İtilaf Devleti oldu. Güney cephesi kapandı.

Soru: Atatürk Dönemi Dış Politikasının temel ilkesi nedir? Bu ilke doğrultusunda Batı ve Doğu sınırlarını güvence altına almak için kurulan bölgesel paktlar (ittifaklar) hangileridir?

YURTTA SULH...

Öğretici Cevap

Temel İlke: "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh". Barışçıl, bağımsızlığa saygılı ve gerçekçi (yayılmacı olmayan) bir politikadır.

Bölgesel Paktlar (Sınır Güvenliği):
1. Batı Sınırı (Almanya/İtalya tehdidine karşı): Balkan Antantı (1934) (Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya - TAYYAR).
2. Doğu Sınırı (İtalya'nın Habeşistan'a saldırmasına karşı): Sadabat Paktı (1937) (Türkiye, İran, Irak, Afganistan - TİİA).

Soru: Kavimler Göçü'nün (375) Avrupa (Dünya) ve Türk Tarihi açısından en önemli sonuçlarını belirtiniz.

ETKİ

Öğretici Cevap

Avrupa (Dünya) Sonuçları:
1. Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı (Doğu/Batı), Batı Roma yıkıldı.
2. Avrupa'nın bugünkü etnik (millet) yapısı oluştu (Barbar kavimler yerleşti).
3. Avrupa'da Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıktı ve İlk Çağ kapandı, Orta Çağ başladı.

Türk Tarihi Sonuçları:
1. Avrupa Hun Devleti (Attila) kuruldu.
2. Türk kültürü Avrupa'ya taşındı.

Soru: Osmanlı Devleti'ndeki Divan-ı Hümayun üyelerini Seyfiye, İlmiye ve Kalemiye sınıflarına göre birer örnek vererek açıklayınız.

YÖNETİM

Öğretici Cevap

Seyfiye (Kılıç Sahipleri - Askeri/Yönetim):
Yönetim ve askerlik işlerinden sorumludur. Örn: Vezir-i Azam, Vezirler, Kaptan-ı Derya, Yeniçeri Ağası.

İlmiye (İlim Sahipleri - Eğitim/Hukuk/Din):
Medrese kökenlidirler. Eğitim, adalet ve din işlerinden sorumludur. Örn: Kazasker (Adalet/Eğitim Bakanı), Şeyhülislam (Fetva), Kadı (Yargıç).

Kalemiye (Kalem Sahipleri - Bürokrasi/Maliye):
Devletin yazışma, bürokrasi ve mali (ekonomik) kayıtlarından sorumludur. Örn: Nişancı (Tuğra çeken, toprak kayıtlarını tutan), Defterdar (Maliye Bakanı), Reisülküttap (Dış İşleri).

Soru: "Laiklik" ilkesi neden sadece din ve devlet işlerinin ayrılması değil, aynı zamanda "akılcılık ve bilimsellik" anlamına gelir? Bu yönüyle hangi ilkenin doğal tamamlayıcısıdır?

BÜTÜNLEYİCİ

Öğretici Cevap

Anlamı: Laiklik, sadece siyasi/hukuki (din-devlet ayrımı) bir ilke değildir. Aynı zamanda toplumsal hayatın (eğitim, hukuk, bilim) dini kurallara (dogmalara) göre değil, akla ve bilimin gereklerine göre düzenlenmesidir.

Tamamladığı İlke: Bu "akılcılık" ve "bilimsellik" yönüyle, sürekli yenileşmeyi ve çağdaşlaşmayı hedefleyen İnkılapçılık (Devrimcilik) ilkesinin doğal tamamlayıcısı ve ön koşuludur. Bilimsel düşünce olmadan inkılap yapılamaz.

Soru: Atatürk'ün isteğiyle 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın (SCF) kurulmasının iki temel amacı neydi ve bu partinin kendini feshetme (kapatma) kararı almasının nedeni nedir?

ÇOK PARTİLİ HAYAT

Öğretici Cevap

Kurulma Amaçları:
1. Cumhuriyet rejimini çok partili hayata (demokrasiye) geçirmek.
2. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkileri sürerken, hükümetin (CHF) ekonomi politikalarını denetleyecek muhalif bir partiye ihtiyaç duyulması.

Kapatılma Nedeni:
Parti, kısa sürede inkılap karşıtı ve rejim düşmanı (saltanat/hilafet yanlısı) grupların toplandığı bir merkez haline gelmiştir. Bu durumu gören kurucusu (Fethi Okyar), partinin amacından saptığını fark ederek (ve Menemen Olayı öncesi artan gerginlikle) partiyi feshetmiştir.

Soru: Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi (1516-1517) sonucunda Halifeliğin Osmanlı'ya geçmesinin siyasi ve dini açıdan önemini açıklayınız.

TEOKRASİ

Öğretici Cevap

Dini Önem: Kutsal Emanetler İstanbul'a getirilmiş ve Osmanlı padişahı tüm Sünni İslam dünyasının dini lideri (Halife) haline gelmiştir.
Siyasi Önem: Halifeliğin alınmasıyla, Osmanlı Devleti'nin "teokratik" (dine dayalı) yapısı zirveye ulaşmış ve güçlenmiştir. Padişah, sadece siyasi bir hükümdar değil, aynı zamanda dini bir lider olarak tüm Müslümanlar üzerinde (özellikle dağılma döneminde) hak iddia etme gücüne kavuşmuştur.

Soru: "Ekber ve Erşed" sistemine (I. Ahmet dönemi) geçilmesinin, "taht kavgaları" ve "sancağa çıkma usulü" üzerindeki etkileri ne olmuştur?

VERASET

Öğretici Cevap

Ekber ve Erşed: Tahta, hanedanın en yaşlı (Ekber) ve en akıllı (Erşed) üyesinin geçmesi kuralıdır.
Olumlu Etkisi: Kimin padişah olacağı (veraset) belli hale gelmiş, şehzadeler arasındaki taht kavgalarını ve kardeş katlini büyük ölçüde engellemiştir.
Olumsuz Etkisi: Şehzadelerin "Sancağa Çıkma" (valilik yaparak tecrübe kazanma) usulü kaldırılmış, yerine "Kafes Usulü" (sarayda gözetim altında tutulma) gelmiştir. Bu da şehzadelerin tecrübesiz, bilgisiz ve psikolojik olarak sorunlu bir şekilde tahta çıkmasına neden olmuştur.

Soru: II. Abdülhamit'in I. Meşrutiyet'i ve Kanun-i Esasi'yi (Anayasa) askıya alarak İstibdat Dönemi'ni (Baskı Dönemi) başlatmasının temel gerekçesi nedir?

GERİ ADIM

Öğretici Cevap

Temel gerekçe 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)'dir.
II. Abdülhamit, savaşın felaketle sonuçlanmasını ve Mebusan Meclisi'ndeki (özellikle azınlık milletvekillerinin) yıkıcı eleştirilerini/anlaşmazlıklarını bahane ederek, anayasanın (Kanun-i Esasi) kendisine verdiği "Meclisi kapatma" yetkisini kullanmış ve anayasal yönetime (Meşrutiyet) son vermiştir. Böylece 1908'e kadar sürecek olan monarşik (baskıcı) İstibdat Dönemi başlamıştır.

Soru: Erzurum Kongresi ile Sivas Kongresi'ni "toplanış amacı" ve "aldığı kararlar" bakımından karşılaştırınız. Hangisi ulusal niteliklidir?

BÖLGESEL vs ULUSAL

Öğretici Cevap

Erzurum Kongresi (Bölgesel Toplandı, Ulusal Karar Aldı):
Toplanış amacı Doğu Anadolu'daki Ermeni tehdidine karşı bölgesel bir kongre yapmaktı. Ancak M. Kemal'in katılımıyla, aldığı kararlar ("Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür...", "Manda ve himaye kabul edilemez") ulusal nitelikli hale gelmiştir.

Sivas Kongresi (Ulusal Toplandı, Ulusal Karar Aldı):
Hem toplanış amacı (ülkenin her yerinden delegeler çağrıldı) hem de aldığı kararlar bakımından tamamen ulusal bir kongredir. Erzurum Kongresi kararlarını onaylamış ve genişletmiştir. Tüm cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" (ARMHC) adıyla tek çatıda birleştirilmiştir.

Soru: İsviçre'den alınan Medeni Kanun'un (1926) kabul edilmesinin toplumsal (kadın hakları) ve hukuksal (laikleşme) açıdan en önemli sonuçları nelerdir?

HUKUK DEVRİMİ

Öğretici Cevap

Toplumsal (Kadın Hakları): Kadın ile erkek arasında sosyal ve ekonomik alanda eşitlik sağlandı. Kadınlara; boşanma hakkı, mirasta eşitlik, velayet hakkı ve istedikleri mesleğe girme hakkı tanındı. (NOT: Siyasi haklar (seçme/seçilme) Medeni Kanun'da yoktur, 1930'larda verilmiştir).

Hukuksal (Laikleşme): Osmanlı'nın dini temelli (Şer'i) hukuk sistemi olan "Mecelle" yürürlükten kaldırıldı. Hukuk sistemi akılcı ve laik bir temele oturtuldu. Patrikhanelerin ve konsoloslukların mahkeme kurma yetkileri sona erdirilerek hukuk birliği sağlandı.

Soru: Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin (1936) kazanılmasının Lozan'dan farkını ve Türkiye'nin egemenlik hakları açısından önemini açıklayınız.

TAM BAĞIMSIZLIK

Öğretici Cevap

Lozan'dan Farkı: Lozan Antlaşması'nda (1923) Boğazlar, "Uluslararası bir Komisyon" tarafından yönetiliyordu ve Boğazların her iki yakası "askerden arındırılmış" bölgeydi. Bu durum, Türkiye'nin egemenlik haklarına (Misak-ı Milli'ye) aykırıydı.

Montrö'nün Önemi: Türkiye, (Avrupa'daki II. Dünya Savaşı tehlikesini iyi kullanarak) diplomatik bir başarı elde etti. Montrö ile;

Uluslararası Boğazlar Komisyonu kaldırıldı.
Boğazların tüm yönetimi ve denetimi Türkiye'ye bırakıldı.
Türkiye'nin Boğazlarda asker bulundurma hakkı geri verildi.

Böylece Boğazlar üzerinde tam egemenlik sağlanmış oldu.

Soru: Hatay'ın Anavatana katılması (1939) süreci (Atatürk sonrası) nasıl işlemiştir? Mustafa Kemal'in bu konudaki rolü (şahsi meselem) nedir?

MİSAK-I MİLLİ

Öğretici Cevap

Süreç: Fransa'nın Suriye'deki mandasını kaldırması üzerine Hatay'ın statüsü sorunu çıktı. M. Kemal, "Hatay benim şahsi meselemdir" diyerek konunun üzerine diplomatik olarak (ve askeri baskı kurarak) gitti.
Aşamalar: 1. Önce "Hatay Bağımsız Cumhuriyeti" kuruldu (1938).
2. Atatürk'ün vefatından sonra (1939), Hatay Meclisi'nin aldığı kararla Anavatan'a katıldı.
Bu, Misak-ı Milli sınırlarına katılan son toprak parçasıdır.

Soru: Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nda savaştığı cephelerden Taarruz (Saldırı) amaçlı açtığı iki cepheyi ve en önemli Savunma cephesini belirtiniz.

CEPHELER

Öğretici Cevap

Taarruz Cepheleri ("K" harfleri):
1. Kafkas Cephesi: Ruslara karşı açıldı (Enver Paşa).
2. Kanal (Süveyş) Cephesi: İngilizlerin sömürge yolunu (Hindistan) kesmek için Mısır'a karşı açıldı.

En Önemli Savunma Cephesi:
Çanakkale Cephesi: İtilaf Devletleri'nin (İngiltere/Fransa) Boğazları geçip İstanbul'u alarak Osmanlı'yı saf dışı bırakmak ve Rusya'ya yardım götürmek için açtığı, ancak Osmanlı'nın zaferiyle sonuçlanan cephedir.

Soru: Mustafa Kemal'in "İleri Görüşlülük" ve "Teşkilatçılık (Örgütleyicilik)" özelliklerine Kurtuluş Savaşı ve öncesinden birer örnek veriniz.

LİDERLİK

Öğretici Cevap

İleri Görüşlülük: Çanakkale Savaşı'nda (Anafartalar) düşmanın nereden çıkarma yapacağını önceden sezmesi ("Ben size taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum"). Veya "Yolunda yürüyen bir yolcunun, yalnız ufku görmesi kafi değildir. Muhakkak ufkun ötesini de görmesi lazımdır" sözü.

Teşkilatçılık (Örgütleyicilik):
1. Trablusgarp'ta dağınık yerel halkı İtalyanlara karşı örgütlemesi.
2. Sivas Kongresi'nde tüm dağınık ve bölgesel cemiyetleri (ARMHC) adı altında tek bir çatıda birleştirmesi.