🇹🇷 1982 ANAYASASI VE TEMEL İLKELERİ 🇹🇷
1. 1982 ANAYASASI'NIN HAZIRLANIŞI VE KABULÜ
Tarihsel Bağlam: 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonucunda hazırlanmıştır. 1961 Anayasası'nın getirdiği geniş özgürlük ortamının siyasi istikrarsızlığa yol açtığı düşüncesiyle, devlet otoritesini güçlendirmeyi amaçlayan bir tepki anayasasıdır.
Hazırlayan İktidar (Kurucu Meclis): İki kanattan oluşuyordu:
- Milli Güvenlik Konseyi (MGK): Askeri kanattır (Darbe yapan komutanlar). Son sözü söyleyen iradedir.
- Danışma Meclisi: Sivil kanattır (Üyeleri MGK tarafından atanmıştır). Taslağı hazırlayan ancak karar yetkisi olmayan organdır.
Kabul Süreci: Anayasa, 7 Kasım 1982'de yapılan halkoylaması (referandum) ile %91,37 gibi yüksek bir "Evet" oyuyla kabul edilmiştir.
2. 1982 ANAYASASI'NIN TEMEL ÖZELLİKLERİ
A. Genel Nitelikleri
- Türk tarihinin en katı (sert) anayasasıdır. Değiştirilmesi zor usullere bağlanmış ve değiştirilemez maddeler (ilk 3 madde) korunmuştur.
- Kazuistik (ayrıntıcı) bir anayasadır. Çok detaylı düzenlemeler içerir.
- Otorite-hürriyet dengesinde, otoritenin ağırlığı artırılmıştır (Özellikle ilk halinde).
- Yürütme organı güçlendirilmiştir.
- Siyasal karar alma mekanizmalarındaki tıkanıklıkları giderici çözümler üretilmiştir (Rasyonalize edilmiş parlamentarizm).
B. İlk Halindeki (1982-2017 Arası) Önemli Düzenlemeler
- Hükümet Sistemi: Parlamenter Sistem benimsenmiştir.
- Yasama Organı: 1961'deki çift meclisli yapı terk edilerek Tek Meclisli (TBMM) yapıya dönülmüştür.
- Cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı. (2007'ye kadar Meclis tarafından seçiliyordu).
3. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ VE YENİ SİSTEM
1982 Anayasası, kabul edildiği tarihten itibaren birçok kez değişikliğe uğramıştır (Özellikle 1995, 2001, 2007 ve 2010 önemlidir). Ancak en köklü değişiklik 16 Nisan 2017 referandumu ile gerçekleşmiştir.
Türkiye'nin hükümet sistemi değiştirilmiştir. Parlamenter Sistem terk edilerek Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (CHS)'ne geçilmiştir.
2017 Değişiklikleri ile Gelen Başlıca Yenilikler
A. Yürütme Alanındaki Değişiklikler
- Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kaldırıldı.
- Yürütme yetkisi tamamen Cumhurbaşkanına verildi (Monist/Tek Başlı Yürütme).
- Cumhurbaşkanının partisi ile ilişiğinin kesilmesi kuralı kaldırıldı (Partili Cumhurbaşkanı).
- Bakanlar, Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Meclise karşı değil, Cumhurbaşkanına karşı sorumludurlar (Güvenoyu kalktı).
- Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uygulaması kaldırıldı (Olağan dönem için), yerine Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) getirildi.
B. Yasama Alanındaki Değişiklikler
- Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarıldı.
- Seçilme yaşı 25'ten 18'e indirildi.
- TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı gün yapılır hale geldi.
- Meclisin hükümeti denetleme araçlarından Gensoru kaldırıldı.
C. Yargı Alanındaki Değişiklikler
- Askeri mahkemeler (Askeri Yargıtay, AYİM) kaldırıldı. (Disiplin mahkemeleri hariç).
- Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) yapısı değiştirilerek Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) adını aldı. Üye sayısı 22'den 13'e düşürüldü.
- Anayasa Mahkemesi üye sayısı 17'den 15'e düşürüldü.
4. TÜRK TARİHİNDEKİ REFERANDUMLAR (HALKOYLAMALARI)
Türkiye tarihinde bugüne kadar toplam 7 kez referandum yapılmıştır.
| Yıl | Konu | Sonuç |
|---|---|---|
| 1961 | 1961 Anayasası'nın kabulü. | Evet (%61,7) |
| 1982 | 1982 Anayasası'nın kabulü (ve Kenan Evren'in Cumhurbaşkanlığı). | Evet (%91,37) |
| 1987 | 1980 öncesi siyasi liderlere konulan siyasi yasakların kaldırılması. | Evet (%50,16 - Kıl payı) |
| 1988 | Yerel seçimlerin 1 yıl öne çekilmesi teklifi. | Hayır (%65) - Reddedilen tek referandumdur. |
| 2007 | Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi, görev süresinin 5 yıla inmesi. | Evet (%68,95) |
| 2010 | Yargı reformu paketi (AYM ve HSYK yapısı değişikliği, bireysel başvuru hakkı vb.). | Evet (%57,88) |
| 2017 | Hükümet sistemi değişikliği (Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçiş). | Evet (%51,41) |
5. 1982 ANAYASASI'NIN TEMEL İLKELERİ (Değiştirilemez Maddeler)
1982 Anayasası'nın ilk üç maddesi devletin temel niteliklerini belirler. 4. Madde ise bu ilk üç maddenin değiştirilemeyeceğini ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceğini hükme bağlar.
MADDE 1: Devletin Şekli
"Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir."
Egemenliğin halka ait olduğunu ve yöneticilerin seçimle iş başına geldiğini ifade eder.
MADDE 2: Cumhuriyetin Nitelikleri
"Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir."
Bu madde devletin taşıması gereken temel vasıfları sıralar:
Detaylı İncelenmesi Gereken İlkeler:
➡️ Atatürk Milliyetçiliği (Sübjektif Milliyetçilik): Irk veya din birliğini değil; dil, kültür ve ortak yaşama iradesini esas alan milliyetçilik anlayışıdır. "Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür." (Madde 66).
➡️ Demokratik Devlet: Egemenliğin halka ait olduğu, serbest ve düzenli seçimlerin yapıldığı, çoğulculuğun (farklı fikirlere saygı ve çok partili hayat) esas olduğu devlettir.
➡️ Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin ayrılığıdır. Devletin resmi bir dininin olmaması, tüm inançlara eşit mesafede durması ve ibadet özgürlüğünü güvence altına almasıdır.
➡️ Sosyal Devlet: Devletin, vatandaşlarına asgari bir yaşam standardı sağlamayı amaçladığı, fırsat eşitliğini gözettiği, ekonomik ve sosyal hayata müdahale ettiği anlayıştır. (Araçları: Vergi adaleti, kamulaştırma, sosyal yardımlar).
➡️ Hukuk Devleti: Devletin tüm eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olduğu ve yargı denetimine tabi olduğu devlettir. Vatandaşlara hukuki güvenlik sağlar. (Şartları: Yargı bağımsızlığı, Anayasanın üstünlüğü, idarenin yargısal denetimi).
MADDE 3: Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti
- "Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür." (Üniter Devlet yapısını vurgular).
- Dili Türkçedir.
- Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
- Millî marşı İstiklal Marşı'dır.
- Başkenti Ankara'dır.
MADDE 4: Değiştirilemeyecek Hükümler
İlk üç maddenin koruyucu kalkanıdır.
🇹🇷 1982 ANAYASASI VE TEMEL İLKELERİ 🇹🇷
1. 1982 ANAYASASI'NIN HAZIRLANIŞI VE KABULÜ
Tarihsel Bağlam: 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonucunda hazırlanmıştır. 1961 Anayasası'nın getirdiği geniş özgürlük ortamının siyasi istikrarsızlığa yol açtığı düşüncesiyle, devlet otoritesini güçlendirmeyi amaçlayan bir tepki anayasasıdır.
Hazırlayan İktidar (Kurucu Meclis): İki kanattan oluşuyordu:
- Milli Güvenlik Konseyi (MGK): Askeri kanattır (Darbe yapan komutanlar). Son sözü söyleyen iradedir.
- Danışma Meclisi: Sivil kanattır (Üyeleri MGK tarafından atanmıştır). Taslağı hazırlayan ancak karar yetkisi olmayan organdır.
Kabul Süreci: Anayasa, 7 Kasım 1982'de yapılan halkoylaması (referandum) ile %91,37 gibi yüksek bir "Evet" oyuyla kabul edilmiştir.
2. 1982 ANAYASASI'NIN TEMEL ÖZELLİKLERİ
A. Genel Nitelikleri
- Türk tarihinin en katı (sert) anayasasıdır. Değiştirilmesi zor usullere bağlanmış ve değiştirilemez maddeler (ilk 3 madde) korunmuştur.
- Kazuistik (ayrıntıcı) bir anayasadır. Çok detaylı düzenlemeler içerir.
- Otorite-hürriyet dengesinde, otoritenin ağırlığı artırılmıştır (Özellikle ilk halinde).
- Yürütme organı güçlendirilmiştir.
- Siyasal karar alma mekanizmalarındaki tıkanıklıkları giderici çözümler üretilmiştir (Rasyonalize edilmiş parlamentarizm).
B. İlk Halindeki (1982-2017 Arası) Önemli Düzenlemeler
- Hükümet Sistemi: Parlamenter Sistem benimsenmiştir.
- Yasama Organı: 1961'deki çift meclisli yapı terk edilerek Tek Meclisli (TBMM) yapıya dönülmüştür.
- Cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı. (2007'ye kadar Meclis tarafından seçiliyordu).
3. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ VE YENİ SİSTEM
1982 Anayasası, kabul edildiği tarihten itibaren birçok kez değişikliğe uğramıştır (Özellikle 1995, 2001, 2007 ve 2010 önemlidir). Ancak en köklü değişiklik 16 Nisan 2017 referandumu ile gerçekleşmiştir.
Türkiye'nin hükümet sistemi değiştirilmiştir. Parlamenter Sistem terk edilerek Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (CHS)'ne geçilmiştir.
2017 Değişiklikleri ile Gelen Başlıca Yenilikler
A. Yürütme Alanındaki Değişiklikler
- Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kaldırıldı.
- Yürütme yetkisi tamamen Cumhurbaşkanına verildi (Monist/Tek Başlı Yürütme).
- Cumhurbaşkanının partisi ile ilişiğinin kesilmesi kuralı kaldırıldı (Partili Cumhurbaşkanı).
- Bakanlar, Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Meclise karşı değil, Cumhurbaşkanına karşı sorumludurlar (Güvenoyu kalktı).
- Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uygulaması kaldırıldı (Olağan dönem için), yerine Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) getirildi.
B. Yasama Alanındaki Değişiklikler
- Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarıldı.
- Seçilme yaşı 25'ten 18'e indirildi.
- TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı gün yapılır hale geldi.
- Meclisin hükümeti denetleme araçlarından Gensoru kaldırıldı.
C. Yargı Alanındaki Değişiklikler
- Askeri mahkemeler (Askeri Yargıtay, AYİM) kaldırıldı. (Disiplin mahkemeleri hariç).
- Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) yapısı değiştirilerek Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) adını aldı. Üye sayısı 22'den 13'e düşürüldü.
- Anayasa Mahkemesi üye sayısı 17'den 15'e düşürüldü.
4. TÜRK TARİHİNDEKİ REFERANDUMLAR (HALKOYLAMALARI)
Türkiye tarihinde bugüne kadar toplam 7 kez referandum yapılmıştır.
| Yıl | Konu | Sonuç |
|---|---|---|
| 1961 | 1961 Anayasası'nın kabulü. | Evet (%61,7) |
| 1982 | 1982 Anayasası'nın kabulü (ve Kenan Evren'in Cumhurbaşkanlığı). | Evet (%91,37) |
| 1987 | 1980 öncesi siyasi liderlere konulan siyasi yasakların kaldırılması. | Evet (%50,16 - Kıl payı) |
| 1988 | Yerel seçimlerin 1 yıl öne çekilmesi teklifi. | Hayır (%65) - Reddedilen tek referandumdur. |
| 2007 | Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi, görev süresinin 5 yıla inmesi. | Evet (%68,95) |
| 2010 | Yargı reformu paketi (AYM ve HSYK yapısı değişikliği, bireysel başvuru hakkı vb.). | Evet (%57,88) |
| 2017 | Hükümet sistemi değişikliği (Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçiş). | Evet (%51,41) |
5. 1982 ANAYASASI'NIN TEMEL İLKELERİ (Değiştirilemez Maddeler)
1982 Anayasası'nın ilk üç maddesi devletin temel niteliklerini belirler. 4. Madde ise bu ilk üç maddenin değiştirilemeyeceğini ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceğini hükme bağlar.
MADDE 1: Devletin Şekli
"Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir."
Egemenliğin halka ait olduğunu ve yöneticilerin seçimle iş başına geldiğini ifade eder.
MADDE 2: Cumhuriyetin Nitelikleri
"Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir."
Bu madde devletin taşıması gereken temel vasıfları sıralar:
Detaylı İncelenmesi Gereken İlkeler:
➡️ Atatürk Milliyetçiliği (Sübjektif Milliyetçilik): Irk veya din birliğini değil; dil, kültür ve ortak yaşama iradesini esas alan milliyetçilik anlayışıdır. "Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür." (Madde 66).
➡️ Demokratik Devlet: Egemenliğin halka ait olduğu, serbest ve düzenli seçimlerin yapıldığı, çoğulculuğun (farklı fikirlere saygı ve çok partili hayat) esas olduğu devlettir.
➡️ Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin ayrılığıdır. Devletin resmi bir dininin olmaması, tüm inançlara eşit mesafede durması ve ibadet özgürlüğünü güvence altına almasıdır.
➡️ Sosyal Devlet: Devletin, vatandaşlarına asgari bir yaşam standardı sağlamayı amaçladığı, fırsat eşitliğini gözettiği, ekonomik ve sosyal hayata müdahale ettiği anlayıştır. (Araçları: Vergi adaleti, kamulaştırma, sosyal yardımlar).
➡️ Hukuk Devleti: Devletin tüm eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olduğu ve yargı denetimine tabi olduğu devlettir. Vatandaşlara hukuki güvenlik sağlar. (Şartları: Yargı bağımsızlığı, Anayasanın üstünlüğü, idarenin yargısal denetimi).
MADDE 3: Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti
- "Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür." (Üniter Devlet yapısını vurgular).
- Dili Türkçedir.
- Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
- Millî marşı İstiklal Marşı'dır.
- Başkenti Ankara'dır.
MADDE 4: Değiştirilemeyecek Hükümler
İlk üç maddenin koruyucu kalkanıdır.