🏛 YASAMA ORGANI (TBMM) 🏛️
1. YASAMA ORGANI VE TEMEL İLKELER
Yasama Yetkisinin Özellikleri
1. Genelliği (Sınırsızlığı)
TBMM'nin Anayasaya aykırı olmamak şartıyla her konuyu, dilediği kadar ayrıntılı olarak düzenleyebilmesidir.
2. Asliliği (İlk Elliği)
TBMM'nin bir konuyu doğrudan, araya başka bir işlem girmeden düzenleyebilmesidir. Yetkisini doğrudan Anayasadan alır.
3. Devredilmezliği
Kanun yapma yetkisi sadece TBMM'ye aittir, başka bir organa devredilemez.
4. Sürekliliği
Yasama yetkisi kesintiye uğramaz.
2. TBMM'NİN YAPISI VE SEÇİMLER
A. TBMM'nin Oluşumu ve Seçimler
- TBMM, genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşur (2017 değişikliği).
- TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı gün yapılır (2017 değişikliği).
- Seçimlerin yönetimi ve denetimi Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından yapılır. YSK kararları kesindir.
- Ülke genelindeki seçim barajı %7'dir (2022 kanun değişikliği).
B. Milletvekili Seçilme Yeterliliği
- Türk vatandaşı olmak.
- 18 yaşını doldurmuş olmak (2017 değişikliği).
- En az ilkokul mezunu olmak.
- Kısıtlı olmamak.
- Kamu hizmetinden yasaklı olmamak.
- Askerlikle ilişiği bulunmamak (Yapmış olmak şart değil, tecilli olabilir - 2017 değişikliği).
- Taksirli suçlar hariç, toplam 1 yıldan fazla hapis cezası almamış olmak.
- Belirli ağır suçlardan (zimmet, rüşvet, terör vb.) hüküm giymemiş olmak (Affa uğrasalar bile aday olamazlar).
C. Seçimlerin Yenilenmesi (Erken Seçim) ve Ertelenmesi
1. Seçimlerin Yenilenmesi (Erken Seçim)
5 yıllık süre dolmadan seçimlerin yenilenmesidir. İki şekilde olabilir:
- TBMM Kararı ile: TBMM, üye tam sayısının beşte üç (3/5) çoğunluğu (en az 360 milletvekili) ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
- Cumhurbaşkanı Kararı ile: Cumhurbaşkanı herhangi bir gerekçe göstermeksizin seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
2. Seçimlerin Ertelenmesi (Geriye Bırakılması)
Sadece SAVAŞ sebebiyle, TBMM kararıyla seçimler 1 yıl geriye bırakılabilir.
3. MİLLETVEKİLLİĞİ STATÜSÜ VE SONA ERMESİ
A. Yasama Bağışıklıkları
1. Yasama Sorumsuzluğu (Mutlak Koruma)
Milletvekillerinin Meclis çalışmaları sırasındaki oy, söz ve düşüncelerinden dolayı sorumlu tutulamamasıdır. Mutlaktır (kaldırılamaz) ve süreklidir (ömür boyu devam eder).
2. Yasama Dokunulmazlığı (Nispi Koruma)
Milletvekillerinin suç işledikleri iddiasıyla Meclis kararı olmadan tutulamaması, sorgulanamaması, tutuklanamaması ve yargılanamamasıdır. Geçicidir, Meclis kararıyla (Basit çoğunlukla) kaldırılabilir.
B. Milletvekilliğinin Sona Ermesi
1. Kendiliğinden Sona Eren Haller (Meclis Kararı Gerekmez)
- Seçim döneminin sona ermesi.
- Ölüm veya Gaiplik kararı.
- Cumhurbaşkanı seçilme.
- Bakan veya Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak atanma.
2. Mahkeme Kararı ile Sona Erme (Bildirim ile)
Nihai mahkeme kararının TBMM Genel Kuruluna bildirilmesiyle vekillik düşer (Oylama yapılmaz).
- Seçilmeye engel bir suçtan kesin hüküm giyme.
- Kısıtlanma.
3. TBMM Kararı ile Sona Erme (Oylama ile)
- İstifa: Basit çoğunlukla kabul edilirse düşer.
- Devamsızlık: Bir ay içinde toplam 5 birleşim gününe mazeretsiz katılmama durumunda (Üye tamsayısının Salt Çoğunluğu (301 MV) ile karar verilir).
- Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Görevde Israr Etme: Basit çoğunlukla karar verilir.
Milletvekilliğinin düşürüldüğü (TBMM kararı ile olan 3 durumda) veya dokunulmazlığın kaldırıldığı durumlarda, ilgili vekil veya başka bir vekil 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine (AYM) başvurabilir. AYM 15 gün içinde karar verir.
4. YASAMA İŞLEMLERİ
TBMM, işlemlerini iki şekilde gerçekleştirir: Kanun ve Parlamento Kararı.
A. KANUN
- Teklif Yetkisi: Sadece Milletvekilleri kanun teklif edebilir. (İstisna: Bütçe Kanununu Cumhurbaşkanı sunar).
- Yayımlama: Cumhurbaşkanı tarafından 15 gün içinde Resmî Gazete'de yayımlanır veya veto edilerek (geri gönderilerek) Meclise iade edilir.
- Yargısal Denetim: Kanunların Anayasaya uygunluğunu Anayasa Mahkemesi denetler.
B. PARLAMENTO KARARI
TBMM'nin kanun dışındaki kararlarıdır (İç işleyiş, seçim kararları vb.). Kural olarak yargı denetimine tabi değildirler.
Üç parlamento kararı AYM denetimine tabidir:
1. TBMM İçtüzüğü.
2. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararı.
3. Milletvekilliğinin Düşürülmesi Kararı.
5. TBMM İÇ YAPI VE ÇALIŞMA DÜZENİ
A. TBMM İçtüzüğü
Meclisin kendi çalışmalarını düzenlemek için koyduğu kurallardır. Parlamento kararıdır ve AYM tarafından denetlenir.
B. Başkanlık Divanı
Meclisin yönetim organıdır. TBMM Başkanı, Başkanvekilleri, Katip Üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur.
- Bir yasama döneminde (5 yıl) Başkanlık Divanı için 2 kez seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi 2 yıl, ikinci seçilenlerin görev süresi yasama döneminin sonuna kadardır.
- TBMM Başkanı: Gizli oyla seçilir (En fazla 4 tur). Tarafsızdır, Mecliste oy kullanamaz, parti faaliyetlerine katılamaz.
C. Siyasi Parti Grupları
Mecliste en az 20 milletvekiline sahip olan siyasi partiler grup kurabilir. TBMM Başkanlığı için aday gösteremezler.
D. Çalışma Düzeni
- Yasama Yılı: 1 Ekim'de başlar.
- Tatil: TBMM, bir yasama yılında en fazla 3 ay tatil yapabilir.
- Ara Verme: Çalışmalara en çok 15 gün ara verebilir.
- Olağanüstü Toplantı: Tatil veya ara verme sırasında Meclisin toplanmasıdır. Çağrı yetkisi:
- Cumhurbaşkanı (Doğrudan).
- TBMM Başkanı (Doğrudan veya 1/5 vekilin (120 MV) yazılı talebi üzerine).
6. TOPLANTI VE KARAR YETER SAYILARI (ÇOĞUNLUKLAR)
A. Toplantı Yeter Sayısı (Meclisin Açılması İçin)
Üye tam sayısının en az Üçte Biri (1/3) ile toplanır. (200 Milletvekili).
B. Karar Yeter Sayısı (Basit Çoğunluk)
Anayasada aksi belirtilmedikçe kararlar basit çoğunlukla alınır.
Kural: Toplantıya katılanların salt çoğunluğudur.
C. Nitelikli (Özel) Çoğunluklar
Bazı önemli kararların alınabilmesi için Anayasa tarafından belirlenen yüksek çoğunluklardır.
| Çoğunluk Oranı | Sayısal Değer | Önemli İşlemler (Örnekler) |
|---|---|---|
| Salt Çoğunluk | 301 | - Veto edilen kanunun aynen kabulü. - Devamsızlık nedeniyle milletvekilliğinin düşürülmesi. - Meclis Soruşturması açılması teklifi (CB Yrd./Bakan için). - Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması teklifi. |
| Beşte Üç (3/5) | 360 | - Genel ve özel af ilanı. (Orman suçları affedilemez). - Seçimlerin yenilenmesi (Erken Seçim) kararı (TBMM tarafından). - Anayasa değişikliği teklifinin kabul edilmesi (Referandum sınırı). - Meclis Soruşturması açılmasına karar verme (CB Yrd./Bakan/Cumhurbaşkanı için - Gizli Oy). |
| Üçte İki (2/3) | 400 | - Anayasa değişikliğinin referandumsuz kabulü. - Cumhurbaşkanı, CB Yrd. veya Bakanların Yüce Divan'a sevki kararı (Gizli Oy). - Anayasa Mahkemesine üye seçimi (İlk tur). |
7. TBMM'NİN GÖREV VE YETKİLERİ
- Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak.
- Bütçe ve Kesin Hesap Kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek.
- Para basılmasına karar vermek (Kanunla).
- Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak (Kanunla).
- Genel ve özel af ilanına karar vermek (3/5 çoğunlukla).
- Savaş ilanına karar vermek ve TSK'nın kullanılmasına izin vermek.
- Seçimlerin yenilenmesine karar vermek (3/5 çoğunlukla).
- Olağanüstü Hâl (OHAL) ilanını onaylamak, süresini uzatmak veya kaldırmak (OHAL'i ilan eden Cumhurbaşkanıdır).
- TBMM Başkanını seçmek.
- Kamu Başdenetçisini seçmek.
- Anayasa Mahkemesine (3 üye), HSK'ya (7 üye), Sayıştay'a ve RTÜK'e üye seçmek.
8. TBMM BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
TBMM'nin, Yürütme organını denetlemek için kullandığı araçlardır. 2017 değişikliği ile Parlamenter sisteme özgü olan Gensoru ve Sözlü Soru kaldırılmıştır.
Mevcut Denetim Yolları (4 Tanedir)
1. Yazılı Soru
Milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlardan yazılı olarak bilgi istemesidir (15 gün içinde cevaplanır). (Cumhurbaşkanına soru sorulamaz).
2. Meclis Araştırması
Belirli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir. Özel bir komisyon kurulur.
3. Genel Görüşme
Toplumu ve devleti ilgilendiren belirli bir konunun TBMM Genel Kurulunda görüşülmesidir.
4. Meclis Soruşturması
Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların cezai sorumluluklarını araştırmak için kullanılan en ağır denetim yoludur. Yüce Divan'a sevk ile sonuçlanabilir. (Süreçteki çoğunluklar yukarıdaki tabloda belirtilmiştir: 301-360-400).
🏛 YASAMA ORGANI (TBMM) 🏛️
1. YASAMA ORGANI VE TEMEL İLKELER
Yasama Yetkisinin Özellikleri
1. Genelliği (Sınırsızlığı)
TBMM'nin Anayasaya aykırı olmamak şartıyla her konuyu, dilediği kadar ayrıntılı olarak düzenleyebilmesidir.
2. Asliliği (İlk Elliği)
TBMM'nin bir konuyu doğrudan, araya başka bir işlem girmeden düzenleyebilmesidir. Yetkisini doğrudan Anayasadan alır.
3. Devredilmezliği
Kanun yapma yetkisi sadece TBMM'ye aittir, başka bir organa devredilemez.
4. Sürekliliği
Yasama yetkisi kesintiye uğramaz.
2. TBMM'NİN YAPISI VE SEÇİMLER
A. TBMM'nin Oluşumu ve Seçimler
- TBMM, genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşur (2017 değişikliği).
- TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı gün yapılır (2017 değişikliği).
- Seçimlerin yönetimi ve denetimi Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından yapılır. YSK kararları kesindir.
- Ülke genelindeki seçim barajı %7'dir (2022 kanun değişikliği).
B. Milletvekili Seçilme Yeterliliği
- Türk vatandaşı olmak.
- 18 yaşını doldurmuş olmak (2017 değişikliği).
- En az ilkokul mezunu olmak.
- Kısıtlı olmamak.
- Kamu hizmetinden yasaklı olmamak.
- Askerlikle ilişiği bulunmamak (Yapmış olmak şart değil, tecilli olabilir - 2017 değişikliği).
- Taksirli suçlar hariç, toplam 1 yıldan fazla hapis cezası almamış olmak.
- Belirli ağır suçlardan (zimmet, rüşvet, terör vb.) hüküm giymemiş olmak (Affa uğrasalar bile aday olamazlar).
C. Seçimlerin Yenilenmesi (Erken Seçim) ve Ertelenmesi
1. Seçimlerin Yenilenmesi (Erken Seçim)
5 yıllık süre dolmadan seçimlerin yenilenmesidir. İki şekilde olabilir:
- TBMM Kararı ile: TBMM, üye tam sayısının beşte üç (3/5) çoğunluğu (en az 360 milletvekili) ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
- Cumhurbaşkanı Kararı ile: Cumhurbaşkanı herhangi bir gerekçe göstermeksizin seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
2. Seçimlerin Ertelenmesi (Geriye Bırakılması)
Sadece SAVAŞ sebebiyle, TBMM kararıyla seçimler 1 yıl geriye bırakılabilir.
3. MİLLETVEKİLLİĞİ STATÜSÜ VE SONA ERMESİ
A. Yasama Bağışıklıkları
1. Yasama Sorumsuzluğu (Mutlak Koruma)
Milletvekillerinin Meclis çalışmaları sırasındaki oy, söz ve düşüncelerinden dolayı sorumlu tutulamamasıdır. Mutlaktır (kaldırılamaz) ve süreklidir (ömür boyu devam eder).
2. Yasama Dokunulmazlığı (Nispi Koruma)
Milletvekillerinin suç işledikleri iddiasıyla Meclis kararı olmadan tutulamaması, sorgulanamaması, tutuklanamaması ve yargılanamamasıdır. Geçicidir, Meclis kararıyla (Basit çoğunlukla) kaldırılabilir.
B. Milletvekilliğinin Sona Ermesi
1. Kendiliğinden Sona Eren Haller (Meclis Kararı Gerekmez)
- Seçim döneminin sona ermesi.
- Ölüm veya Gaiplik kararı.
- Cumhurbaşkanı seçilme.
- Bakan veya Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak atanma.
2. Mahkeme Kararı ile Sona Erme (Bildirim ile)
Nihai mahkeme kararının TBMM Genel Kuruluna bildirilmesiyle vekillik düşer (Oylama yapılmaz).
- Seçilmeye engel bir suçtan kesin hüküm giyme.
- Kısıtlanma.
3. TBMM Kararı ile Sona Erme (Oylama ile)
- İstifa: Basit çoğunlukla kabul edilirse düşer.
- Devamsızlık: Bir ay içinde toplam 5 birleşim gününe mazeretsiz katılmama durumunda (Üye tamsayısının Salt Çoğunluğu (301 MV) ile karar verilir).
- Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Görevde Israr Etme: Basit çoğunlukla karar verilir.
Milletvekilliğinin düşürüldüğü (TBMM kararı ile olan 3 durumda) veya dokunulmazlığın kaldırıldığı durumlarda, ilgili vekil veya başka bir vekil 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine (AYM) başvurabilir. AYM 15 gün içinde karar verir.
4. YASAMA İŞLEMLERİ
TBMM, işlemlerini iki şekilde gerçekleştirir: Kanun ve Parlamento Kararı.
A. KANUN
- Teklif Yetkisi: Sadece Milletvekilleri kanun teklif edebilir. (İstisna: Bütçe Kanununu Cumhurbaşkanı sunar).
- Yayımlama: Cumhurbaşkanı tarafından 15 gün içinde Resmî Gazete'de yayımlanır veya veto edilerek (geri gönderilerek) Meclise iade edilir.
- Yargısal Denetim: Kanunların Anayasaya uygunluğunu Anayasa Mahkemesi denetler.
B. PARLAMENTO KARARI
TBMM'nin kanun dışındaki kararlarıdır (İç işleyiş, seçim kararları vb.). Kural olarak yargı denetimine tabi değildirler.
Üç parlamento kararı AYM denetimine tabidir:
1. TBMM İçtüzüğü.
2. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararı.
3. Milletvekilliğinin Düşürülmesi Kararı.
5. TBMM İÇ YAPI VE ÇALIŞMA DÜZENİ
A. TBMM İçtüzüğü
Meclisin kendi çalışmalarını düzenlemek için koyduğu kurallardır. Parlamento kararıdır ve AYM tarafından denetlenir.
B. Başkanlık Divanı
Meclisin yönetim organıdır. TBMM Başkanı, Başkanvekilleri, Katip Üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur.
- Bir yasama döneminde (5 yıl) Başkanlık Divanı için 2 kez seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi 2 yıl, ikinci seçilenlerin görev süresi yasama döneminin sonuna kadardır.
- TBMM Başkanı: Gizli oyla seçilir (En fazla 4 tur). Tarafsızdır, Mecliste oy kullanamaz, parti faaliyetlerine katılamaz.
C. Siyasi Parti Grupları
Mecliste en az 20 milletvekiline sahip olan siyasi partiler grup kurabilir. TBMM Başkanlığı için aday gösteremezler.
D. Çalışma Düzeni
- Yasama Yılı: 1 Ekim'de başlar.
- Tatil: TBMM, bir yasama yılında en fazla 3 ay tatil yapabilir.
- Ara Verme: Çalışmalara en çok 15 gün ara verebilir.
- Olağanüstü Toplantı: Tatil veya ara verme sırasında Meclisin toplanmasıdır. Çağrı yetkisi:
- Cumhurbaşkanı (Doğrudan).
- TBMM Başkanı (Doğrudan veya 1/5 vekilin (120 MV) yazılı talebi üzerine).
6. TOPLANTI VE KARAR YETER SAYILARI (ÇOĞUNLUKLAR)
A. Toplantı Yeter Sayısı (Meclisin Açılması İçin)
Üye tam sayısının en az Üçte Biri (1/3) ile toplanır. (200 Milletvekili).
B. Karar Yeter Sayısı (Basit Çoğunluk)
Anayasada aksi belirtilmedikçe kararlar basit çoğunlukla alınır.
Kural: Toplantıya katılanların salt çoğunluğudur.
C. Nitelikli (Özel) Çoğunluklar
Bazı önemli kararların alınabilmesi için Anayasa tarafından belirlenen yüksek çoğunluklardır.
| Çoğunluk Oranı | Sayısal Değer | Önemli İşlemler (Örnekler) |
|---|---|---|
| Salt Çoğunluk | 301 | - Veto edilen kanunun aynen kabulü. - Devamsızlık nedeniyle milletvekilliğinin düşürülmesi. - Meclis Soruşturması açılması teklifi (CB Yrd./Bakan için). - Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması teklifi. |
| Beşte Üç (3/5) | 360 | - Genel ve özel af ilanı. (Orman suçları affedilemez). - Seçimlerin yenilenmesi (Erken Seçim) kararı (TBMM tarafından). - Anayasa değişikliği teklifinin kabul edilmesi (Referandum sınırı). - Meclis Soruşturması açılmasına karar verme (CB Yrd./Bakan/Cumhurbaşkanı için - Gizli Oy). |
| Üçte İki (2/3) | 400 | - Anayasa değişikliğinin referandumsuz kabulü. - Cumhurbaşkanı, CB Yrd. veya Bakanların Yüce Divan'a sevki kararı (Gizli Oy). - Anayasa Mahkemesine üye seçimi (İlk tur). |
7. TBMM'NİN GÖREV VE YETKİLERİ
- Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak.
- Bütçe ve Kesin Hesap Kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek.
- Para basılmasına karar vermek (Kanunla).
- Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak (Kanunla).
- Genel ve özel af ilanına karar vermek (3/5 çoğunlukla).
- Savaş ilanına karar vermek ve TSK'nın kullanılmasına izin vermek.
- Seçimlerin yenilenmesine karar vermek (3/5 çoğunlukla).
- Olağanüstü Hâl (OHAL) ilanını onaylamak, süresini uzatmak veya kaldırmak (OHAL'i ilan eden Cumhurbaşkanıdır).
- TBMM Başkanını seçmek.
- Kamu Başdenetçisini seçmek.
- Anayasa Mahkemesine (3 üye), HSK'ya (7 üye), Sayıştay'a ve RTÜK'e üye seçmek.
8. TBMM BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
TBMM'nin, Yürütme organını denetlemek için kullandığı araçlardır. 2017 değişikliği ile Parlamenter sisteme özgü olan Gensoru ve Sözlü Soru kaldırılmıştır.
Mevcut Denetim Yolları (4 Tanedir)
1. Yazılı Soru
Milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlardan yazılı olarak bilgi istemesidir (15 gün içinde cevaplanır). (Cumhurbaşkanına soru sorulamaz).
2. Meclis Araştırması
Belirli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir. Özel bir komisyon kurulur.
3. Genel Görüşme
Toplumu ve devleti ilgilendiren belirli bir konunun TBMM Genel Kurulunda görüşülmesidir.
4. Meclis Soruşturması
Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların cezai sorumluluklarını araştırmak için kullanılan en ağır denetim yoludur. Yüce Divan'a sevk ile sonuçlanabilir. (Süreçteki çoğunluklar yukarıdaki tabloda belirtilmiştir: 301-360-400).