💼 YÜRÜTME 💼

1. YÜRÜTME ORGANI VE YAPISI (2017 Sonrası)

Yürütmenin Yapısı: Monist (Tek Başlı)

2017 Anayasa değişikliği ile Türkiye, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçmiştir. Bu sistemin en belirgin özelliği yürütmenin Monist (Tek Başlı) olmasıdır.

• Eski Sistem (Düalist): Yürütme iki başlıydı (Cumhurbaşkanı + Bakanlar Kurulu/Başbakan).
• Yeni Sistem (Monist): Yürütme yetkisi tamamen Cumhurbaşkanındadır.

2. CUMHURBAŞKANI

Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi ona aittir. Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder.

A. Adaylık Şartları ve Süreci

Nitelikleri (Şartları)

• Türk vatandaşı olmak.
• 40 yaşını doldurmuş olmak.
• Yükseköğrenim yapmış olmak.
• Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak (Kısıtlı olmamak, hüküm giymemiş olmak vb.).

Aday Gösterme Yetkisi

Kimler Cumhurbaşkanı adayı gösterebilir?

1. TBMM'deki siyasi parti grupları (En az 20 MV olan gruplar).
2. Son genel seçimlerde toplam oyları tek başına veya birlikte en az %5'i geçmiş olan siyasi partiler.
3. En az 100.000 (Yüz Bin) seçmenin imzasıyla.

B. Seçimi ve Görev Süresi

• Cumhurbaşkanı doğrudan HALK tarafından seçilir.
• Görev süresi 5 yıldır.
• Bir kişi en fazla 2 defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.

Seçim Usulü (İki Turlu Sistem)

1. 1. Tur: Geçerli oyların salt çoğunluğunu (50% + 1 oy) alan aday seçilir.
2. 2. Tur: İlk turda salt çoğunluk sağlanamazsa, sonraki ikinci Pazar günü 2. tur yapılır. Bu tura ilk turda en çok oy alan iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday seçilir.

C. Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı ve Vekâlet

• Tarafsızlık: 2017 değişikliği ile Cumhurbaşkanının partisi ile ilişiğinin kesilmesi zorunluluğu kaldırılmıştır. Cumhurbaşkanı partili olabilir.
• Vekâlet: Cumhurbaşkanının hastalık, yurt dışı gezisi gibi geçici ayrılmalarında veya makamın boşalması (ölüm, istifa vb.) durumunda Cumhurbaşkanı Yardımcısı vekâlet eder. (Makam boşalırsa en yaşlı CB Yardımcısı vekâlet eder).

3. CUMHURBAŞKANI'NIN GÖREV VE YETKİLERİ

Anayasa'nın 104. Maddesi, Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerini detaylıca sıralar. Yeni sistemde bu yetkiler oldukça geniştir.

A. Yürütme Alanına İlişkin Görevleri

• Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atamak ve görevlerine son vermek.
• Üst kademe kamu yöneticilerini (Valiler, Büyükelçiler, Rektörler vb.) atamak.
• Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak.
• Türk Silahlı Kuvvetlerinin (TSK) Başkomutanlığını TBMM adına temsil etmek.
• TSK’nın kullanılmasına karar vermek.
• Olağanüstü Hâl (OHAL) ilan etmek.
• Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) çıkarmak.
• Yönetmelik çıkarmak.
• Bütçe Kanun teklifini hazırlayıp TBMM'ye sunmak.
• Milli Güvenlik Kuruluna (MGK) başkanlık etmek.
• Devlet Denetleme Kurulu (DDK) başkan ve üyelerini atamak, DDK'ya inceleme yaptırmak.
• Sürekli hastalık, sakatlık veya kocama sebebiyle belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak (Özel Af yetkisi).

B. Yasama Alanına İlişkin Görevleri

• Gerekli gördüğünde TBMM'de açılış konuşması yapmak.
• Kanunları yayımlamak (Resmî Gazete'de).
• Kanunları veto etmek (Geri göndermek).
• TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek (Erken seçim).
• Anayasa değişikliklerini gerekli görürse halkoyuna (referanduma) sunmak.

C. Yargı Alanına İlişkin Görevleri

• Anayasa Mahkemesine (AYM) üye seçmek (12 üye).
• Danıştay üyelerinin dörtte birini (1/4) seçmek.
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Başsavcıvekilini seçmek.
• Hâkimler ve Savcılar Kuruluna (HSK) üye seçmek (4 üye).

4. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ

Yürütme organının, idari işleyişi düzenlemek için çıkardığı yazılı kurallardır.

A. Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK)

B. CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ (CBK)

Cumhurbaşkanı tarafından yürütme yetkisine ilişkin konularda çıkarılan düzenleyici işlemlerdir. 2017 ile sisteme girmiştir. İki türü vardır:

1. Olağan Dönem CBK

• Konu: Yürütme yetkisine ilişkin konularda çıkarılır.
• Sınırları (Ne Düzenlenemez?):
  • Temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklar CBK ile düzenlenemez. (Sadece Sosyal ve Ekonomik haklar düzenlenebilir).
  • Anayasada "münhasıran (sadece) kanunla düzenlenmesi" belirtilen konularda çıkarılamaz.
  • Kanunda açıkça düzenlenen bir konuda çıkarılamaz.
• Çatışma Durumu: CBK ile Kanun hükümleri çelişirse, Kanun hükümleri uygulanır.
• Yargısal Denetim: Anayasa Mahkemesi denetler.

2. Olağanüstü Hâl (OHAL) Dönemi CBK

• Konu: OHAL'in gerekli kıldığı konularda çıkarılır. Konu sınırlaması yoktur (Çekirdek haklar hariç tüm haklar düzenlenebilir).
• Gücü: Kanun hükmündedir.
• TBMM Onayı: Resmî Gazete'de yayımlandığı gün TBMM onayına sunulur. TBMM 3 ay içinde görüşmezse yürürlükten kalkar.
• Yargısal Denetim: OHAL döneminde çıkarılan CBK'lara karşı yargı yolu kapalıdır (Denetlenemez).

C. YÖNETMELİKLER

Kanunların ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin uygulanmasını göstermek amacıyla çıkarılan alt düzey düzenleyici işlemlerdir.

• Kimler Çıkarabilir?
  1. Cumhurbaşkanı
  2. Bakanlıklar
  3. Kamu Tüzel Kişileri (Üniversiteler, Belediyeler, TRT vb.)
• Yayımlanma: Hepsinin Resmî Gazete'de yayımlanması zorunlu değildir. Hangi yönetmeliklerin yayımlanacağı kanunla belirlenir.
• Yargısal Denetim:
  • Ülke genelini ilgilendiren yönetmelikleri (CB ve Bakanlıkların çıkardığı) Danıştay denetler.
  • Bölgesel veya yerel yönetmelikleri ilgili yerdeki İdare Mahkemeleri denetler.