⚖️ YARGI ⚖️
1. YARGI ORGANI VE TEMEL İLKELER
1982 Anayasası Madde 9: "Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır."
Önemli: Anayasa'ya "Tarafsız" ibaresi 2017 değişikliği ile eklenmiştir.
A. Mahkemelerin Bağımsızlığı
Hâkimlerin karar verirken hiçbir organ, makam veya kişiden emir ve talimat almamasıdır. Yasama ve Yürütme organları, mahkeme kararlarına uymak zorundadır.
B. Hâkimlik ve Savcılık Teminatı (Güvencesi)
Hâkimlerin bağımsızlığını sağlamak için getirilen güvencelerdir:
- Hâkimler ve savcılar azlolunamaz (görevden alınamaz).
- Kendileri istemedikçe 65 yaşından önce emekliye ayrılamazlar.
- Bir mahkeme veya kadro kaldırılsa bile aylık ve ödeneklerinden yoksun bırakılamazlar.
2. TÜRK YARGI SİSTEMİNİN YAPISI (Yargı Kolları)
Türkiye'de yargı sistemi farklı kollara ayrılmıştır.
🚫 2017 DEĞİŞİKLİĞİ: Askeri Yargı kaldırılmıştır (Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi-AYİM).
-->
| Yargı Kolu | Kapsamı | İlk Derece Mahkemeleri | İstinaf (Ara Mahkeme) | Temyiz (En Üst Mahkeme) |
|---|---|---|---|---|
| Anayasa Yargısı | Anayasaya uygunluk denetimi | ANAYASA MAHKEMESİ | ||
| Adli Yargı | Ceza, özel hukuk (Medeni, Borçlar vb.) davaları | Hukuk Mahkemeleri, Ceza Mahkemeleri | Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM) | YARGITAY |
| İdari Yargı | İdari işlemler ve uyuşmazlıklar | İdare Mahkemeleri, Vergi Mahkemeleri | Bölge İdare Mahkemeleri (BİM) | DANIŞTAY |
| Uyuşmazlık Yargısı | Adli ve İdari yargı arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları | UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ | ||
🎯 KPSS Odak: Yüksek Mahkemeler
1982 Anayasası'na göre sadece 4 adet Yüksek Mahkeme vardır: Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi.
⚠️ TUZAK: Sayıştay ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Yüksek Mahkeme DEĞİLDİR!
1982 Anayasası'na göre sadece 4 adet Yüksek Mahkeme vardır: Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi.
⚠️ TUZAK: Sayıştay ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Yüksek Mahkeme DEĞİLDİR!
3. HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU (HSK)
Hâkim ve savcıların özlük işlerini (atama, nakil, terfi, disiplin) yürüten kuruldur. Yüksek mahkeme değildir. (2017'de HSYK olan adı HSK olarak değişti).
HSK'nın Yapısı ve Üyeleri
- Toplam 13 üyeden oluşur ve 2 daire halinde çalışır.
- Kurulun Başkanı: Adalet Bakanıdır.
- Kurulun Doğal Üyesi: Adalet Bakan Yardımcısıdır.
HSK Üyelerinin Seçimi
- 4 Üye -> Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
- 7 Üye -> TBMM tarafından seçilir (Nitelikli çoğunluk aranır).
- Üyelerin görev süresi 4 yıldır, tekrar seçilebilirler.
Yargı Denetimi: HSK'nın kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır. TEK İSTİSNA: Meslekten çıkarma (ihraç) cezalarına karşı yargı yolu açıktır (2010 değişikliği).
4. YÜKSEK MAHKEMELER DETAYLI İNCELEME
A. ANAYASA MAHKEMESİ (AYM)
Anayasa Yargısının tek organıdır.
AYM'nin Yapısı
- Toplam 15 üyeden oluşur (2017 değişikliği).
- Üyelerin görev süresi 12 yıldır ve bir kişi tekrar seçilemez.
- İki Bölüm ve bir Genel Kurul halinde çalışır.
AYM Üyelerinin Seçimi
- 3 Üye -> TBMM tarafından seçilir (Gizli oyla).
- 12 Üye -> Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
AYM'nin Görev ve Yetkileri
- Norm Denetimi: Kanunların, Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin (Olağan dönem) ve TBMM İçtüzüğünün Anayasaya uygunluğunu denetler.
- Anayasa Değişikliklerini Denetlemek: Sadece ŞEKİL (usul) bakımından denetleyebilir, esas (içerik) bakımından denetleyemez.
- Bireysel Başvuruları Karara Bağlamak: (2010 değişikliği ile geldi). Temel hakları ihlal edilen bireylerin başvurusunu inceler.
- Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama Yapmak: Cumhurbaşkanı, CB Yardımcıları, Bakanlar, Yüksek Mahkeme Başkan ve üyeleri, Genelkurmay Başkanı gibi üst düzey kişileri görevleriyle ilgili suçlardan yargılar.
- Siyasi Partilerin Kapatılması davalarına bakmak (Davayı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı açar).
- Siyasi partilerin mali denetimini yapmak (Bu denetimi Sayıştay yardımıyla yapar).
- Uyuşmazlık Mahkemesine başkan seçmek.
- Milletvekilliğinin düşürülmesi ve dokunulmazlığın kaldırılması kararlarını denetlemek.
🎯 KPSS Odak: AYM Neleri Denetleyemez?
1. Olağanüstü Hâl (OHAL) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.
2. Milletlerarası Antlaşmalar.
3. İnkılap Kanunları.
4. Parlamento Kararları (İçtüzük, Dokunulmazlık ve Vekilliğin Düşmesi hariç).
1. Olağanüstü Hâl (OHAL) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.
2. Milletlerarası Antlaşmalar.
3. İnkılap Kanunları.
4. Parlamento Kararları (İçtüzük, Dokunulmazlık ve Vekilliğin Düşmesi hariç).
B. YARGITAY
Adli yargı kolunun en üst mahkemesidir (Temyiz merciidir).
- Adliye mahkemelerince verilen kararların son inceleme yeridir.
- Üye Seçimi: Tüm üyeleri Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) tarafından seçilir.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Vekili
- Cumhurbaşkanı tarafından, Yargıtay Genel Kurulunun göstereceği 5 aday arasından 4 yıllığına seçilirler.
C. DANIŞTAY
İdari yargı kolunun en üst mahkemesidir (Temyiz merciidir).
- İdare ve Vergi mahkemelerince verilen kararların son inceleme yeridir.
- Ayrıca bazı idari davalara ilk derece mahkemesi olarak da bakar ve yürütmeye yardımcı bir danışma organıdır.
- Üye Seçimi:
- 1/4 (Dörtte biri) -> Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
- 3/4 (Dörtte üçü) -> HSK tarafından seçilir.
D. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
Adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili yüksek mahkemedir.
- Başkanı: Anayasa Mahkemesi tarafından kendi üyeleri arasından seçilir.
- Üyeleri Yargıtay ve Danıştay'dan gelir.
5. SAYIŞTAY
Sayıştay bir Yüksek Mahkeme değildir ancak Anayasa'nın Yargı bölümünde düzenlenmiştir.
- Görevi: Kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarını TBMM adına denetleyen mali bir organdır.
- Başkan ve Üye Seçimi: Tamamı TBMM tarafından seçilir.
- Kararları: Sayıştay kararları kesindir, bu kararlara karşı idari yargı yoluna başvurulamaz.
🎯 KPSS Odak: Sayıştay vs Danıştay Çatışması
Vergi ve benzeri mali yükümlülükler konusunda Danıştay kararları ile Sayıştay kararları çelişirse, Danıştay kararları esas alınır.
Vergi ve benzeri mali yükümlülükler konusunda Danıştay kararları ile Sayıştay kararları çelişirse, Danıştay kararları esas alınır.
⚖️ YARGI ⚖️
1. YARGI ORGANI VE TEMEL İLKELER
1982 Anayasası Madde 9: "Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır."
Önemli: Anayasa'ya "Tarafsız" ibaresi 2017 değişikliği ile eklenmiştir.
A. Mahkemelerin Bağımsızlığı
Hâkimlerin karar verirken hiçbir organ, makam veya kişiden emir ve talimat almamasıdır. Yasama ve Yürütme organları, mahkeme kararlarına uymak zorundadır.
B. Hâkimlik ve Savcılık Teminatı (Güvencesi)
Hâkimlerin bağımsızlığını sağlamak için getirilen güvencelerdir:
- Hâkimler ve savcılar azlolunamaz (görevden alınamaz).
- Kendileri istemedikçe 65 yaşından önce emekliye ayrılamazlar.
- Bir mahkeme veya kadro kaldırılsa bile aylık ve ödeneklerinden yoksun bırakılamazlar.
2. TÜRK YARGI SİSTEMİNİN YAPISI (Yargı Kolları)
Türkiye'de yargı sistemi farklı kollara ayrılmıştır.
🚫 2017 DEĞİŞİKLİĞİ: Askeri Yargı kaldırılmıştır (Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi-AYİM).
-->
| Yargı Kolu | Kapsamı | İlk Derece Mahkemeleri | İstinaf (Ara Mahkeme) | Temyiz (En Üst Mahkeme) |
|---|---|---|---|---|
| Anayasa Yargısı | Anayasaya uygunluk denetimi | ANAYASA MAHKEMESİ | ||
| Adli Yargı | Ceza, özel hukuk (Medeni, Borçlar vb.) davaları | Hukuk Mahkemeleri, Ceza Mahkemeleri | Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM) | YARGITAY |
| İdari Yargı | İdari işlemler ve uyuşmazlıklar | İdare Mahkemeleri, Vergi Mahkemeleri | Bölge İdare Mahkemeleri (BİM) | DANIŞTAY |
| Uyuşmazlık Yargısı | Adli ve İdari yargı arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları | UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ | ||
🎯 KPSS Odak: Yüksek Mahkemeler
1982 Anayasası'na göre sadece 4 adet Yüksek Mahkeme vardır: Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi.
⚠️ TUZAK: Sayıştay ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Yüksek Mahkeme DEĞİLDİR!
1982 Anayasası'na göre sadece 4 adet Yüksek Mahkeme vardır: Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi.
⚠️ TUZAK: Sayıştay ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Yüksek Mahkeme DEĞİLDİR!
3. HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU (HSK)
Hâkim ve savcıların özlük işlerini (atama, nakil, terfi, disiplin) yürüten kuruldur. Yüksek mahkeme değildir. (2017'de HSYK olan adı HSK olarak değişti).
HSK'nın Yapısı ve Üyeleri
- Toplam 13 üyeden oluşur ve 2 daire halinde çalışır.
- Kurulun Başkanı: Adalet Bakanıdır.
- Kurulun Doğal Üyesi: Adalet Bakan Yardımcısıdır.
HSK Üyelerinin Seçimi
- 4 Üye -> Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
- 7 Üye -> TBMM tarafından seçilir (Nitelikli çoğunluk aranır).
- Üyelerin görev süresi 4 yıldır, tekrar seçilebilirler.
Yargı Denetimi: HSK'nın kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır. TEK İSTİSNA: Meslekten çıkarma (ihraç) cezalarına karşı yargı yolu açıktır (2010 değişikliği).
4. YÜKSEK MAHKEMELER DETAYLI İNCELEME
A. ANAYASA MAHKEMESİ (AYM)
Anayasa Yargısının tek organıdır.
AYM'nin Yapısı
- Toplam 15 üyeden oluşur (2017 değişikliği).
- Üyelerin görev süresi 12 yıldır ve bir kişi tekrar seçilemez.
- İki Bölüm ve bir Genel Kurul halinde çalışır.
AYM Üyelerinin Seçimi
- 3 Üye -> TBMM tarafından seçilir (Gizli oyla).
- 12 Üye -> Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
AYM'nin Görev ve Yetkileri
- Norm Denetimi: Kanunların, Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin (Olağan dönem) ve TBMM İçtüzüğünün Anayasaya uygunluğunu denetler.
- Anayasa Değişikliklerini Denetlemek: Sadece ŞEKİL (usul) bakımından denetleyebilir, esas (içerik) bakımından denetleyemez.
- Bireysel Başvuruları Karara Bağlamak: (2010 değişikliği ile geldi). Temel hakları ihlal edilen bireylerin başvurusunu inceler.
- Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama Yapmak: Cumhurbaşkanı, CB Yardımcıları, Bakanlar, Yüksek Mahkeme Başkan ve üyeleri, Genelkurmay Başkanı gibi üst düzey kişileri görevleriyle ilgili suçlardan yargılar.
- Siyasi Partilerin Kapatılması davalarına bakmak (Davayı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı açar).
- Siyasi partilerin mali denetimini yapmak (Bu denetimi Sayıştay yardımıyla yapar).
- Uyuşmazlık Mahkemesine başkan seçmek.
- Milletvekilliğinin düşürülmesi ve dokunulmazlığın kaldırılması kararlarını denetlemek.
🎯 KPSS Odak: AYM Neleri Denetleyemez?
1. Olağanüstü Hâl (OHAL) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.
2. Milletlerarası Antlaşmalar.
3. İnkılap Kanunları.
4. Parlamento Kararları (İçtüzük, Dokunulmazlık ve Vekilliğin Düşmesi hariç).
1. Olağanüstü Hâl (OHAL) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.
2. Milletlerarası Antlaşmalar.
3. İnkılap Kanunları.
4. Parlamento Kararları (İçtüzük, Dokunulmazlık ve Vekilliğin Düşmesi hariç).
B. YARGITAY
Adli yargı kolunun en üst mahkemesidir (Temyiz merciidir).
- Adliye mahkemelerince verilen kararların son inceleme yeridir.
- Üye Seçimi: Tüm üyeleri Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) tarafından seçilir.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Vekili
- Cumhurbaşkanı tarafından, Yargıtay Genel Kurulunun göstereceği 5 aday arasından 4 yıllığına seçilirler.
C. DANIŞTAY
İdari yargı kolunun en üst mahkemesidir (Temyiz merciidir).
- İdare ve Vergi mahkemelerince verilen kararların son inceleme yeridir.
- Ayrıca bazı idari davalara ilk derece mahkemesi olarak da bakar ve yürütmeye yardımcı bir danışma organıdır.
- Üye Seçimi:
- 1/4 (Dörtte biri) -> Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
- 3/4 (Dörtte üçü) -> HSK tarafından seçilir.
D. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
Adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili yüksek mahkemedir.
- Başkanı: Anayasa Mahkemesi tarafından kendi üyeleri arasından seçilir.
- Üyeleri Yargıtay ve Danıştay'dan gelir.
5. SAYIŞTAY
Sayıştay bir Yüksek Mahkeme değildir ancak Anayasa'nın Yargı bölümünde düzenlenmiştir.
- Görevi: Kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarını TBMM adına denetleyen mali bir organdır.
- Başkan ve Üye Seçimi: Tamamı TBMM tarafından seçilir.
- Kararları: Sayıştay kararları kesindir, bu kararlara karşı idari yargı yoluna başvurulamaz.
🎯 KPSS Odak: Sayıştay vs Danıştay Çatışması
Vergi ve benzeri mali yükümlülükler konusunda Danıştay kararları ile Sayıştay kararları çelişirse, Danıştay kararları esas alınır.
Vergi ve benzeri mali yükümlülükler konusunda Danıştay kararları ile Sayıştay kararları çelişirse, Danıştay kararları esas alınır.