🕊 TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER 🕊️
1. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN GENEL ESASLARI
Temel Hak ve Hürriyetler Nedir? Bireyin insan onuruna yaraşır bir şekilde yaşayabilmesi için sahip olduğu, devlet tarafından tanınan ve Anayasa ile güvence altına alınan haklardır. Anayasa'nın 12. maddesine göre bu haklar; dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmezdir.
A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması (Olağan Dönem)
Haklar sınırsız değildir. 1982 Anayasası'nın 13. maddesi, olağan dönemlerde hakların nasıl sınırlandırılabileceğini belirler (Bu esaslar 2001 değişikliği ile netleştirilmiştir):
- Sınırlama sadece KANUN ile yapılmalıdır (CBK ile sınırlama yapılamaz).
- Sınırlama, ilgili hakkın Anayasada belirtilen özel sebeplerine dayanmalıdır (Genel sınırlama sebepleri 2001'de kaldırıldı).
- Hakkın özüne dokunulmamalıdır (Hakkı tamamen kullanılamaz hale getirmemelidir).
- Sınırlama, ölçülülük ilkesine aykırı olmamalıdır (Amaç ile araç arasında makul bir denge olmalı).
- Sınırlama, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine aykırı olmamalıdır.
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması (Olağanüstü Dönem)
Hakların kullanımı kısmen veya tamamen durdurulabilir. Bu durum sınırlandırmadan daha ağır bir müdahaledir ve sadece belirli hallerde mümkündür (Madde 15):
- Savaş hali.
- Seferberlik hali.
- Olağanüstü Hâl (OHAL) durumu.
Durdurma durumunda bile uyulması gereken iki temel ilke vardır:
- Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülükler İhlal Edilemez.
- Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır.
🎯 KPSS Odak: ÇEKİRDEK HAKLAR (Sert Çekirdek Haklar)
Savaş, seferberlik veya OHAL durumunda dahi ASLA dokunulamayacak, kullanımı durdurulamayacak haklardır:
Savaş, seferberlik veya OHAL durumunda dahi ASLA dokunulamayacak, kullanımı durdurulamayacak haklardır:
- Kişinin yaşama hakkı, maddi ve manevi bütünlüğü (Savaş hukukuna uygun fiiller hariç).
- Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz.
- Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.
- Masumiyet Karinesi (Suçluluğu mahkeme kararıyla ispatlanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz).
2. TEMEL HAKLARIN TÜRLERİ (SINIFLANDIRILMASI)
Temel hak ve hürriyetler, niteliklerine göre üç ana gruba ayrılır. Bu sınıflandırma, devletin bu haklar karşısındaki tutumuna göre yapılır (Jellinek'in Statü Hakları sınıflandırması).
| Kategori Adı | Diğer Adları | Niteliği (Devletin Tutumu) | CBK ile Düzenlenebilir mi? (Olağan Dönem) |
|---|---|---|---|
| Kişinin Hakları ve Ödevleri | Negatif Statü Hakları / Koruyucu Haklar | Devletin dokunamayacağı, müdahale edemeyeceği özel alanlardır. "Dokunma!" | HAYIR |
| Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler | Pozitif Statü Hakları / İsteme Hakları | Bireyin devletten bir hizmet veya yardım talep etmesidir. "Yap!" | EVET |
| Siyasi Haklar ve Ödevler | Aktif Statü Hakları / Katılma Hakları | Bireyin devlet yönetimine katılmasıdır. "Katıl!" | HAYIR |
KİŞİSEL HAKLAR VE ÖDEVLER
(Negatif Statü Hakları)
Bireyi devlete ve topluma karşı koruyan haklardır.
- Kişi Dokunulmazlığı (Yaşama Hakkı)
- Zorla Çalıştırma Yasağı (Angarya yasağı)
- Kişi Hürriyeti ve Güvenliği
- Özel Hayatın Gizliliği
- Konut Dokunulmazlığı
- Haberleşme Hürriyeti
- Kişisel Verilerin Korunmasını İsteme Hakkı (2010)
- Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti
- Din ve Vicdan Hürriyeti
- Düşünce ve Kanaat Hürriyeti
- Bilim ve Sanat Hürriyeti
- Basın Hürriyeti
- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı
- Dernek Kurma Hürriyeti
- Mülkiyet Hakkı
- Hak Arama Hürriyeti
- Kanuni Hâkim Güvencesi
- Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar (Masumiyet karinesi vb.)
- İspat Hakkı
SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER
(Pozitif Statü Hakları)
Bireyin devletten sosyal hizmet veya yardım talep etme hakkıdır. Devlet bu hakları mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.
- Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları
- Eğitim ve Öğrenim Hakkı
- Kıyılardan Yararlanma
- Toprak Mülkiyeti
- Kamulaştırma, Devletleştirme
- Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti
- Çalışma Hakkı ve Ödevi
- Dinlenme Hakkı (Ücretli İzin)
- Sendika Kurma Hakkı
- Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Hakkı
- Ücrette Adalet Sağlanması
- Sağlık Hakkı
- Konut Hakkı
- Gençliğin Korunması ve Spor
- Sosyal Güvenlik Hakkı
- Sanatın ve Sanatçının Korunması
SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER
(Aktif Statü Hakları)
Bireyin devlet yönetimine katılımını sağlayan haklardır. Genellikle sadece Türk vatandaşları kullanabilir.
- Türk Vatandaşlığı
- Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı
- Siyasi Parti Kurma, Partilere Girme ve Ayrılma
- Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı (Memur olma)
- Mal Bildiriminde Bulunma (Ödev)
- Vatan Hizmeti (Askerlik - Hak ve Ödev)
- Vergi Ödevi
- Dilekçe Hakkı
- Bilgi Edinme Hakkı (2010)
- Kamu Denetçisine (Ombudsman) Başvurma Hakkı (2010)
Önemli Ayrımlar (Tuzaklar):
➡️ Dernek Kurma (Kişisel) vs Sendika Kurma (Sosyal) vs Parti Kurma (Siyasi).
➡️ Mülkiyet Hakkı (Kişisel) vs Toprak Mülkiyeti (Sosyal).
➡️ Konut Dokunulmazlığı (Kişisel - Evime girme) vs Konut Hakkı (Sosyal - Bana ev sağla).
➡️ Dernek Kurma (Kişisel) vs Sendika Kurma (Sosyal) vs Parti Kurma (Siyasi).
➡️ Mülkiyet Hakkı (Kişisel) vs Toprak Mülkiyeti (Sosyal).
➡️ Konut Dokunulmazlığı (Kişisel - Evime girme) vs Konut Hakkı (Sosyal - Bana ev sağla).
🕊 TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER 🕊️
1. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN GENEL ESASLARI
Temel Hak ve Hürriyetler Nedir? Bireyin insan onuruna yaraşır bir şekilde yaşayabilmesi için sahip olduğu, devlet tarafından tanınan ve Anayasa ile güvence altına alınan haklardır. Anayasa'nın 12. maddesine göre bu haklar; dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmezdir.
A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması (Olağan Dönem)
Haklar sınırsız değildir. 1982 Anayasası'nın 13. maddesi, olağan dönemlerde hakların nasıl sınırlandırılabileceğini belirler (Bu esaslar 2001 değişikliği ile netleştirilmiştir):
- Sınırlama sadece KANUN ile yapılmalıdır (CBK ile sınırlama yapılamaz).
- Sınırlama, ilgili hakkın Anayasada belirtilen özel sebeplerine dayanmalıdır (Genel sınırlama sebepleri 2001'de kaldırıldı).
- Hakkın özüne dokunulmamalıdır (Hakkı tamamen kullanılamaz hale getirmemelidir).
- Sınırlama, ölçülülük ilkesine aykırı olmamalıdır (Amaç ile araç arasında makul bir denge olmalı).
- Sınırlama, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine aykırı olmamalıdır.
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması (Olağanüstü Dönem)
Hakların kullanımı kısmen veya tamamen durdurulabilir. Bu durum sınırlandırmadan daha ağır bir müdahaledir ve sadece belirli hallerde mümkündür (Madde 15):
- Savaş hali.
- Seferberlik hali.
- Olağanüstü Hâl (OHAL) durumu.
Durdurma durumunda bile uyulması gereken iki temel ilke vardır:
- Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülükler İhlal Edilemez.
- Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır.
🎯 KPSS Odak: ÇEKİRDEK HAKLAR (Sert Çekirdek Haklar)
Savaş, seferberlik veya OHAL durumunda dahi ASLA dokunulamayacak, kullanımı durdurulamayacak haklardır:
Savaş, seferberlik veya OHAL durumunda dahi ASLA dokunulamayacak, kullanımı durdurulamayacak haklardır:
- Kişinin yaşama hakkı, maddi ve manevi bütünlüğü (Savaş hukukuna uygun fiiller hariç).
- Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz.
- Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.
- Masumiyet Karinesi (Suçluluğu mahkeme kararıyla ispatlanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz).
2. TEMEL HAKLARIN TÜRLERİ (SINIFLANDIRILMASI)
Temel hak ve hürriyetler, niteliklerine göre üç ana gruba ayrılır. Bu sınıflandırma, devletin bu haklar karşısındaki tutumuna göre yapılır (Jellinek'in Statü Hakları sınıflandırması).
| Kategori Adı | Diğer Adları | Niteliği (Devletin Tutumu) | CBK ile Düzenlenebilir mi? (Olağan Dönem) |
|---|---|---|---|
| Kişinin Hakları ve Ödevleri | Negatif Statü Hakları / Koruyucu Haklar | Devletin dokunamayacağı, müdahale edemeyeceği özel alanlardır. "Dokunma!" | HAYIR |
| Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler | Pozitif Statü Hakları / İsteme Hakları | Bireyin devletten bir hizmet veya yardım talep etmesidir. "Yap!" | EVET |
| Siyasi Haklar ve Ödevler | Aktif Statü Hakları / Katılma Hakları | Bireyin devlet yönetimine katılmasıdır. "Katıl!" | HAYIR |
KİŞİSEL HAKLAR VE ÖDEVLER
(Negatif Statü Hakları)
Bireyi devlete ve topluma karşı koruyan haklardır.
- Kişi Dokunulmazlığı (Yaşama Hakkı)
- Zorla Çalıştırma Yasağı (Angarya yasağı)
- Kişi Hürriyeti ve Güvenliği
- Özel Hayatın Gizliliği
- Konut Dokunulmazlığı
- Haberleşme Hürriyeti
- Kişisel Verilerin Korunmasını İsteme Hakkı (2010)
- Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti
- Din ve Vicdan Hürriyeti
- Düşünce ve Kanaat Hürriyeti
- Bilim ve Sanat Hürriyeti
- Basın Hürriyeti
- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı
- Dernek Kurma Hürriyeti
- Mülkiyet Hakkı
- Hak Arama Hürriyeti
- Kanuni Hâkim Güvencesi
- Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar (Masumiyet karinesi vb.)
- İspat Hakkı
SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER
(Pozitif Statü Hakları)
Bireyin devletten sosyal hizmet veya yardım talep etme hakkıdır. Devlet bu hakları mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.
- Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları
- Eğitim ve Öğrenim Hakkı
- Kıyılardan Yararlanma
- Toprak Mülkiyeti
- Kamulaştırma, Devletleştirme
- Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti
- Çalışma Hakkı ve Ödevi
- Dinlenme Hakkı (Ücretli İzin)
- Sendika Kurma Hakkı
- Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Hakkı
- Ücrette Adalet Sağlanması
- Sağlık Hakkı
- Konut Hakkı
- Gençliğin Korunması ve Spor
- Sosyal Güvenlik Hakkı
- Sanatın ve Sanatçının Korunması
SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER
(Aktif Statü Hakları)
Bireyin devlet yönetimine katılımını sağlayan haklardır. Genellikle sadece Türk vatandaşları kullanabilir.
- Türk Vatandaşlığı
- Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı
- Siyasi Parti Kurma, Partilere Girme ve Ayrılma
- Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı (Memur olma)
- Mal Bildiriminde Bulunma (Ödev)
- Vatan Hizmeti (Askerlik - Hak ve Ödev)
- Vergi Ödevi
- Dilekçe Hakkı
- Bilgi Edinme Hakkı (2010)
- Kamu Denetçisine (Ombudsman) Başvurma Hakkı (2010)
Önemli Ayrımlar (Tuzaklar):
➡️ Dernek Kurma (Kişisel) vs Sendika Kurma (Sosyal) vs Parti Kurma (Siyasi).
➡️ Mülkiyet Hakkı (Kişisel) vs Toprak Mülkiyeti (Sosyal).
➡️ Konut Dokunulmazlığı (Kişisel - Evime girme) vs Konut Hakkı (Sosyal - Bana ev sağla).
➡️ Dernek Kurma (Kişisel) vs Sendika Kurma (Sosyal) vs Parti Kurma (Siyasi).
➡️ Mülkiyet Hakkı (Kişisel) vs Toprak Mülkiyeti (Sosyal).
➡️ Konut Dokunulmazlığı (Kişisel - Evime girme) vs Konut Hakkı (Sosyal - Bana ev sağla).