Ses Bilgisi Test 1
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna (kalınlık-incelik uyumu) aykırı bir sözcük kullanılmamıştır?
Doğru Cevap: D
Büyük ünlü uyumu, bir sözcükteki ünlülerin ya tamamen kalın (a, ı, o, u) ya da tamamen ince (e, i, ö, ü) olmasıdır.
A) Tiyatro (uymaz).
B) Kardeşim (uymaz).
C) Sabahleyin (uymaz).
D) Çocuklar (uyar), parkta (uyar), neşeyle (uyar), koşuyordu (uyar). Bu cümledeki tüm sözcükler kurala uymaktadır.
E) Gazeteci (uymaz).
2. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi küçük ünlü uyumuna (düzlük-yuvarlaklık uyumu) uymamaktadır?
Doğru Cevap: B
Küçük ünlü uyumu kuralı: 1) Düz (a,e,ı,i) ünlüden sonra düz (a,e,ı,i) ünlü gelir. 2) Yuvarlak (o,ö,u,ü) ünlüden sonra ya dar-yuvarlak (u,ü) ya da düz-geniş (a,e) gelir.
B seçeneğindeki "Kavurma" sözcüğünde düz ünlü "a"dan sonra yuvarlak ünlü "u" gelmiştir (a->u). Bu durum 1. kurala aykırıdır.
3. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin ünlüleri "kalın, düz ve dar" niteliktedir?
Doğru Cevap: E
Kalın ünlüler: (a, ı, o, u).
Düz ünlüler: (a, e, ı, i).
Dar ünlüler: (ı, i, u, ü).
Üç özelliğin ("kalın", "düz" ve "dar") kesişim kümesi sadece "ı" sesidir. E seçeneğindeki "Isıtıcı" sözcüğündeki tüm ünlüler "ı" sesidir ve bu özelliklerin tamamını taşır.
4. Türkçede bazı ekler (-yor, -ken, -leyin, -mtırak, -ki, -daş) genellikle tek şekilli oldukları için büyük ünlü uyumunu bozabilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu duruma örnek bir kullanım yoktur?
Doğru Cevap: D
A) Akşam-leyin (uyumu bozmuş).
B) Yeşil-imtırak (uyumu bozmuş).
C) Çalış-ır-ken (uyumu bozmuş).
E) Meslek-taş (uyumu bozmuş).
D) Dün-kü (uyumu bozmamış). "-ki" eki "dün" sözcüğüne istisnai olarak uyum sağlayarak "-kü" şeklinde gelmiştir ve uyum korunmuştur.
5. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi Türkçe kökenli olduğu hâlde büyük ünlü uyumuna uymamaktadır?
Doğru Cevap: B
Türkçe kökenli bazı sözcükler zamanla ses değişimine uğrayarak uyuma aykırı hale gelmiştir (Anne < Ana, Kardeş < Karındaş, Elma < Alma, Hangi < Kangı).
B) "Hangi" (a-i) sözcüğü Türkçe kökenlidir ancak uyuma uymaz.
A, C, D, E şıklarındaki sözcükler (Kitap, Televizyon, Kalem, Otomobil) yabancı kökenlidir.
6. Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisi hem büyük hem de küçük ünlü uyumuna uymaktadır?
Doğru Cevap: C
Gözlemci: BÜU uyar (ö, e, i -> ince). KÜU uyar (ö->e, e->i).
Kelebek: BÜU uyar (e, e, e -> ince). KÜU uyar (e->e, e->e).
Çeldiriciler: A) Karpuz (a->u, KÜU uymaz), Tiyatro (BÜU uymaz). B) Müzik (ü->i, KÜU uyar), Kalorifer (a-o-i-e, BÜU uymaz). D) Horoz (o->o, KÜU uymaz). E) Avize (a-i-e, BÜU uymaz).
7. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi sert, süreksiz bir ünsüzle başlayıp yumuşak, sürekli bir ünsüzle bitmektedir?
Doğru Cevap: C
Sert Süreksiz Ünsüzler (Başlangıç): p, ç, t, k.
Yumuşak Sürekli Ünsüzler (Bitiş): ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
C) "Pazar" sözcüğü P (sert süreksiz) ile başlar, R (yumuşak sürekli) ile biter.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük sayısı diğerlerinden fazladır?
Doğru Cevap: C
A) Televizyon (1), oturuyor (2). Toplam: 2.
B) Müzik (1), dinlendiriyor (2). Toplam: 2.
C) Profesör (1), laboratuvarda (2), yapıyordu (3). Toplam: 3.
D) Karpuz (1), kavun (2). Toplam: 2.
E) Otobüsle (1), sevmiyorum (2). Toplam: 2.
En fazla (3 adet) C seçeneğindedir.
9. Aşağıdaki özelliklerden hangisi Türkçenin ses yapısına aykırıdır?
Doğru Cevap: D
A, B, C, E seçenekleri Türkçenin temel ses özellikleridir (E, küçük ünlü uyumunun bir sonucudur).
D seçeneği ise yanlıştır. Türkçede (Arapça, Farsça alıntılar hariç: saat, şiir, faaliyet vb.) sözcük içinde iki ünlü yan yana bulunmaz.
10. "Gözlemciler" sözcüğündeki ünlülerin özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru sıralanmıştır?
Doğru Cevap: A
Gözlemciler sözcüğündeki ünlüler: ö, e, i, e.
ö: Yuvarlak, Geniş, İnce
e: Düz, Geniş, İnce
i: Düz, Dar, İnce
e: Düz, Geniş, İnce
Sıralama: Yuvarlak-Geniş / Düz-Geniş / Düz-Dar / Düz-Geniş.
(I) Bahar gelince doğa canlanır. (II) Ağaçlar yeşerir, çiçekler açar. (III) Kuş cıvıltıları her yanı sarar. (IV) İnsanların içine bir huzur dolar. (V) Bu mevsimde gezmek ayrı bir keyiftir.
11. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna aykırı bir sözcük kullanılmıştır?
Doğru Cevap: D
IV. cümlede "İnsanların" (İ-a-ı) sözcüğü hem ince (i) hem de kalın (a, ı) ünlüler içerdiği için büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer cümlelerdeki tüm sözcükler kurala uymaktadır (V'teki "mevsim" ve "keyif" de uymaz, ancak "V" şıkkı doğru cevap değil).
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte hem sert sürekli hem de yumuşak sürekli ünsüzler bulunmaktadır?
Doğru Cevap: D
Sert Sürekli Ünsüzler: (f, s, ş, h).
Yumuşak Sürekli Ünsüzler: (ğ, j, l, m, n, r, v, y, z).
D) "Vazife" sözcüğünde v, z (yumuşak sürekli) ve f (sert sürekli) bulunmaktadır.
A) s (sert sürekli), b, l, r (yumuşak). B) k, t, p, ç (sert süreksiz). C) p, r, k, t, k (karışık). E) ç, l, ş, k, n (karışık).
Ses Bilgisi Test 1
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna (kalınlık-incelik uyumu) aykırı bir sözcük kullanılmamıştır?
Doğru Cevap: D
Büyük ünlü uyumu, bir sözcükteki ünlülerin ya tamamen kalın (a, ı, o, u) ya da tamamen ince (e, i, ö, ü) olmasıdır.
A) Tiyatro (uymaz).
B) Kardeşim (uymaz).
C) Sabahleyin (uymaz).
D) Çocuklar (uyar), parkta (uyar), neşeyle (uyar), koşuyordu (uyar). Bu cümledeki tüm sözcükler kurala uymaktadır.
E) Gazeteci (uymaz).
2. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi küçük ünlü uyumuna (düzlük-yuvarlaklık uyumu) uymamaktadır?
Doğru Cevap: B
Küçük ünlü uyumu kuralı: 1) Düz (a,e,ı,i) ünlüden sonra düz (a,e,ı,i) ünlü gelir. 2) Yuvarlak (o,ö,u,ü) ünlüden sonra ya dar-yuvarlak (u,ü) ya da düz-geniş (a,e) gelir.
B seçeneğindeki "Kavurma" sözcüğünde düz ünlü "a"dan sonra yuvarlak ünlü "u" gelmiştir (a->u). Bu durum 1. kurala aykırıdır.
3. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin ünlüleri "kalın, düz ve dar" niteliktedir?
Doğru Cevap: E
Kalın ünlüler: (a, ı, o, u).
Düz ünlüler: (a, e, ı, i).
Dar ünlüler: (ı, i, u, ü).
Üç özelliğin ("kalın", "düz" ve "dar") kesişim kümesi sadece "ı" sesidir. E seçeneğindeki "Isıtıcı" sözcüğündeki tüm ünlüler "ı" sesidir ve bu özelliklerin tamamını taşır.
4. Türkçede bazı ekler (-yor, -ken, -leyin, -mtırak, -ki, -daş) genellikle tek şekilli oldukları için büyük ünlü uyumunu bozabilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu duruma örnek bir kullanım yoktur?
Doğru Cevap: D
A) Akşam-leyin (uyumu bozmuş).
B) Yeşil-imtırak (uyumu bozmuş).
C) Çalış-ır-ken (uyumu bozmuş).
E) Meslek-taş (uyumu bozmuş).
D) Dün-kü (uyumu bozmamış). "-ki" eki "dün" sözcüğüne istisnai olarak uyum sağlayarak "-kü" şeklinde gelmiştir ve uyum korunmuştur.
5. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi Türkçe kökenli olduğu hâlde büyük ünlü uyumuna uymamaktadır?
Doğru Cevap: B
Türkçe kökenli bazı sözcükler zamanla ses değişimine uğrayarak uyuma aykırı hale gelmiştir (Anne < Ana, Kardeş < Karındaş, Elma < Alma, Hangi < Kangı).
B) "Hangi" (a-i) sözcüğü Türkçe kökenlidir ancak uyuma uymaz.
A, C, D, E şıklarındaki sözcükler (Kitap, Televizyon, Kalem, Otomobil) yabancı kökenlidir.
6. Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisi hem büyük hem de küçük ünlü uyumuna uymaktadır?
Doğru Cevap: C
Gözlemci: BÜU uyar (ö, e, i -> ince). KÜU uyar (ö->e, e->i).
Kelebek: BÜU uyar (e, e, e -> ince). KÜU uyar (e->e, e->e).
Çeldiriciler: A) Karpuz (a->u, KÜU uymaz), Tiyatro (BÜU uymaz). B) Müzik (ü->i, KÜU uyar), Kalorifer (a-o-i-e, BÜU uymaz). D) Horoz (o->o, KÜU uymaz). E) Avize (a-i-e, BÜU uymaz).
7. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi sert, süreksiz bir ünsüzle başlayıp yumuşak, sürekli bir ünsüzle bitmektedir?
Doğru Cevap: C
Sert Süreksiz Ünsüzler (Başlangıç): p, ç, t, k.
Yumuşak Sürekli Ünsüzler (Bitiş): ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
C) "Pazar" sözcüğü P (sert süreksiz) ile başlar, R (yumuşak sürekli) ile biter.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük sayısı diğerlerinden fazladır?
Doğru Cevap: C
A) Televizyon (1), oturuyor (2). Toplam: 2.
B) Müzik (1), dinlendiriyor (2). Toplam: 2.
C) Profesör (1), laboratuvarda (2), yapıyordu (3). Toplam: 3.
D) Karpuz (1), kavun (2). Toplam: 2.
E) Otobüsle (1), sevmiyorum (2). Toplam: 2.
En fazla (3 adet) C seçeneğindedir.
9. Aşağıdaki özelliklerden hangisi Türkçenin ses yapısına aykırıdır?
Doğru Cevap: D
A, B, C, E seçenekleri Türkçenin temel ses özellikleridir (E, küçük ünlü uyumunun bir sonucudur).
D seçeneği ise yanlıştır. Türkçede (Arapça, Farsça alıntılar hariç: saat, şiir, faaliyet vb.) sözcük içinde iki ünlü yan yana bulunmaz.
10. "Gözlemciler" sözcüğündeki ünlülerin özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru sıralanmıştır?
Doğru Cevap: A
Gözlemciler sözcüğündeki ünlüler: ö, e, i, e.
ö: Yuvarlak, Geniş, İnce
e: Düz, Geniş, İnce
i: Düz, Dar, İnce
e: Düz, Geniş, İnce
Sıralama: Yuvarlak-Geniş / Düz-Geniş / Düz-Dar / Düz-Geniş.
(I) Bahar gelince doğa canlanır. (II) Ağaçlar yeşerir, çiçekler açar. (III) Kuş cıvıltıları her yanı sarar. (IV) İnsanların içine bir huzur dolar. (V) Bu mevsimde gezmek ayrı bir keyiftir.
11. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna aykırı bir sözcük kullanılmıştır?
Doğru Cevap: D
IV. cümlede "İnsanların" (İ-a-ı) sözcüğü hem ince (i) hem de kalın (a, ı) ünlüler içerdiği için büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer cümlelerdeki tüm sözcükler kurala uymaktadır (V'teki "mevsim" ve "keyif" de uymaz, ancak "V" şıkkı doğru cevap değil).
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte hem sert sürekli hem de yumuşak sürekli ünsüzler bulunmaktadır?
Doğru Cevap: D
Sert Sürekli Ünsüzler: (f, s, ş, h).
Yumuşak Sürekli Ünsüzler: (ğ, j, l, m, n, r, v, y, z).
D) "Vazife" sözcüğünde v, z (yumuşak sürekli) ve f (sert sürekli) bulunmaktadır.
A) s (sert sürekli), b, l, r (yumuşak). B) k, t, p, ç (sert süreksiz). C) p, r, k, t, k (karışık). E) ç, l, ş, k, n (karışık).