🏛️ KPSS TARİH (TÜRKİYE TARİHİ) - BÖLÜM 3: ASD ZİRVE DÖNEMİ (ALTIN ÇAĞ) 🏛️
Bölüm 2, II. Kılıç Arslan'ın Miryokefalon Zaferi (1176) ile Anadolu'nun tapusunu almasıyla bitti. Ancak aynı Kılıç Arslan, ölmeden önce ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırarak devleti bir "Fetret Devri"ne sürükledi. Bu bölümde, bu kaostan nasıl çıkıldığını ve ASD'nin Altın Çağı olan Alaeddin Keykubad dönemine nasıl ulaşıldığını detaylıca inceleyeceğiz.
A. FETRET DEVRİ VE DEVLETİN YENİDEN BİRLEŞMESİ (1192-1211)
1. Taht Kavgaları ve III. Haçlı Seferi'nin Etkisi
II. Kılıç Arslan'ın 1192'de vefatı, 11 oğlu arasında şiddetli bir taht kavgası başlattı. Bu kaos dönemi, Kudüs'ün (1187'de Selahaddin Eyyubi tarafından) fethi üzerine başlayan III. Haçlı Seferi (1189) ile aynı zamana denk geldi. Alman İmparatoru Friedrich Barbarossa, ordusuyla Anadolu'dan geçerken başkent Konya'yı işgal etti (daha sonra Silifke'de boğuldu). Bu durum, ASD'nin ne kadar zayıfladığını gösterdi.
Kardeşler arasındaki mücadeleyi (Rükneddin Süleyman Şah, Gıyaseddin Keyhüsrev vb.) I. Gıyaseddin Keyhüsrev kazanarak devleti yeniden tek çatı altında topladı (1205).
2. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi (Ticaretin Başlangıcı) (1205-1211)
Devleti toparlayan I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in temel politikası, Miryokefalon ile kazanılan Anadolu'yu ekonomik olarak kalkındırmaktı. Bunun için devleti denizlere ulaştırması gerekiyordu.
I. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1207'de Antalya'yı fethetti. Bu, Anadolu Selçuklu Devleti'nin Akdeniz'e açılan ilk kapısıdır. Bu fetihle birlikte ASD, uluslararası deniz ticaretine (Venedik, Kıbrıs ile) başlamış oldu.
Ayrıca ilk tersanenin (gemi yapım yeri) temelleri atıldı.
I. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1211'de İznik Rum İmparatorluğu ile yaptığı Alaşehir (Philadelphia) Savaşı'nda şehit düştü.
B. I. İZZETTİN KEYKAVUS DÖNEMİ (TİCARETİN GÜÇLENMESİ) (1211-1220)
Babasının (I. Gıyaseddin) ticareti açma politikasını devam ettirdi ve devleti bir ticaret imparatorluğuna dönüştürmenin temellerini attı.
1. Sinop'un Fethi (1214): Sinop, Trabzon Rum İmparatorluğu'ndan alındı. Bu, Anadolu Selçuklu Devleti'nin Karadeniz'e açılan ilk ve en önemli kapısıdır. Devlet, Sinop'ta büyük bir tersane kurdu.
2. İlk Devlet Sigortası (Kıbrıs Anlaşması): İzzettin Keykavus, Venedik ve Kıbrıs Krallığı ile ticari anlaşmalar yaptı. Bu anlaşmalarla tarihte ilk kez "Devlet Sigortası" sistemini uyguladı. (Anlaşma: "Selçuklu topraklarında Hristiyan tüccarların malı zarar görürse, zararı devlet (hazine) karşılayacaktır."). Bu, yabancı tüccarları Anadolu'ya çekmek için atılmış dâhiyane bir adımdı.
I. İzzettin Keykavus, Anadolu'daki siyasi birliği de büyük ölçüde sağladı (Ermeniler ve Artukluları bağladı). Onun döneminde Sivas'taki ünlü Şifaiye Medresesi (Darüşşifası) - (Anadolu'nun ilk büyük hastanesi) inşa edildi.
C. I. ALAEDDİN KEYKUBAD DÖNEMİ (ALTIN ÇAĞ - ZİRVE) (1220-1237) 👑
Kardeşi İzzettin Keykavus'un vefatı üzerine tahta geçen Sultan I. Alaeddin Keykubad dönemi, Anadolu Selçuklu Devleti'nin en parlak, en güçlü ve en zengin (Altın Çağ) dönemidir. Siyasi, askeri, ticari ve mimari zirvedir. Kendisine "Uluğ Sultan" (Büyük Sultan) denmiştir.
1. Ticari Faaliyetler (Devlet-i Aliye-i Rûm)
Alaeddin Keykubad, Anadolu'yu dünyanın en önemli ticaret merkezi (transit) haline getirdi:
- Alanya'nın Fethi (1221): Antalya'daki Hristiyanların isyan merkezi olan Kalonoros Kalesi'ni fethetti. Burayı yeniden inşa edip adını "Alaiye" (Alanya) koydu. Kızıl Kule'yi ve dünyanın en büyük tersanelerinden birini buraya inşa etti. Alanya, ASD'nin kışlık başkenti oldu.
- Suğdak Seferi (Kırım) (1227): Sinop'taki donanmayı kullanarak (Komutan Hüsameddin Çoban) Karadeniz'in karşısındaki Suğdak (Kırım) limanını fethetti. Bu, Türk tarihinin ilk denizaşırı (trans-deniz) seferidir. Karadeniz ticareti (Kürk Yolu) tamamen Selçuklu kontrolüne girdi.
- Kervansaray Ağı: Anadolu'yu Sultan Hanları başta olmak üzere devasa kervansaraylarla (devlet sigortalı) donattı.
2. Siyasi ve Askeri Faaliyetler
Alaeddin Keykubad, Anadolu'da tam birliği sağladı. Bölüm 1'de gördüğümüz son beyliklerden olan Mengücekliler'e (Divriği) son verdi (1228) ve Artukluları tamamen bağladı.
Bu dönemin en önemli olayıdır. Doğudan Moğol (Cengiz Han) istilasından kaçan Harzemşahlar (Celaleddin Harzemşah), Selçuklu toprağı olan Ahlat'a (Bitlis) saldırdı.
Sultan Alaeddin Keykubad, Eyyûbîler (Bölüm 1) ile ittifak kurarak Harzemşah ordusunu Erzincan/Yassıçemen'de ağır bir yenilgiye uğrattı (1230).
Görünürdeki Sonuç (Olumlu): ASD'nin gücü zirveye ulaştı, Harzemşah tehlikesi bitti.
Gerçek Sonuç (FELAKET): Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar (İlhanlılar) arasındaki "tampon devlet" (Harzemşahlar) yok oldu. ASD, Moğollar ile doğrudan sınır komşusu haline geldi. Alaeddin Keykubad, bu zaferin aslında bir felaketin başlangıcı olduğunu anlamıştı.
3. Moğol Tehlikesine Karşı Alınan Önlemler
Yassıçemen'den sonra hayatının son 7 yılını Moğol istilasına hazırlanarak geçirdi:
- Eyyûbîler ve Abbasiler ile diplomatik ittifaklar aradı.
- Moğol Kağanı Ögeday'a elçiler göndererek barış yapmaya çalıştı.
- Doğu sınırındaki Konya, Kayseri ve Sivas gibi büyük şehirlerin surlarını ve kalelerini güçlendirdi.
4. Şüpheli Ölüm (1237)
Sultan Alaeddin Keykubad, tüm bu hazırlıklar sürerken, 1237'de Kayseri'de verdiği bir ziyafette zehirlenerek (muhtemelen oğlu Gıyaseddin Keyhüsrev ve Vezir Sadeddin Köpek'in komplosuyla) vefat etti.
Devletin en parlak dönemini, en güçlü ve dâhi sultanını kaybetmesiyle (Alaeddin Keykubad) "Altın Çağ" sona erdi.
Yerine, tecrübesiz, eğlenceye düşkün ve kötü danışmanların (Vezir Sadeddin Köpek) etkisindeki oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev geçti.
Bölüm 4'te, bu zayıf yönetim, devleti içten kemiren Babaîler İsyanı ve kapıdaki Moğol istilasının (Kösedağ Savaşı) devleti nasıl çökerttiğini göreceğiz.