KPSS Tarih (Türkiye Tarihi) - BÖLÜM 5: İkinci Dönem Türk Beylikleri (PDF İndirmeli)

🏛️ KPSS TARİH (TÜRKİYE TARİHİ) - BÖLÜM 5: İKİNCİ DÖNEM TÜRK BEYLİKLERİ 🏛️

💡 Bölüm 5'in Kapsamı:
Bölüm 4'te, Kösedağ Savaşı (1243) ile Anadolu Selçuklu Devleti'nin Moğol (İlhanlı) valiliğine dönüşerek otoritesini kaybettiğini gördük. Bu otorite boşluğu, özellikle Batı Anadolu'daki Uç (Sınır) Beyleri'nin bağımsızlıklarını ilan etmelerine yol açtı. Bu bölümde, "İkinci Dönem Türk Beylikleri" olarak bilinen bu devletçikleri ve Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB) için yaptıkları mücadeleleri detaylıca inceleyeceğiz.

A. BEYLİKLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Genellikle Kösedağ Savaşı'ndan (1243) sonra, Moğol baskısının az olduğu Batı Anadolu (Bizans Sınırı) bölgesinde kurulmuşlardır.
Kurucuları, ASD'nin "Uç Beyleri" olan Türkmen (Oğuz) komutanlarıdır.
ASD'nin aksine, Fars (İran) kültüründen uzak, Türk dili (Eski Anadolu Türkçesi) ve Türk kültürüne daha fazla önem vermişlerdir.
Temel hedefleri Gaza ve Cihat (Bizans'a karşı) olsa da, "Anadolu Türk Siyasi Birliği" (ATSB)ni kurmak için birbirleriyle de savaşmışlardır.
Kıyıda kurulanlar (Karesi, Aydın, Menteşe vb.) donanma (denizcilik) faaliyetlerinde bulunmuşlardır.
Biri (Osmanoğulları) hariç hepsi, Osmanlı Devleti tarafından (savaş, çeyiz, para yoluyla) ilhak edilmiştir.

B. BAŞLICA İKİNCİ DÖNEM TÜRK BEYLİKLERİ (DETAYLI ANALİZ)

1. Karamanoğulları (1250 - 1487)

Merkez: Konya, Karaman, Ermenek.
Önemi:

İkinci Dönem Beylikleri içinde askeri ve siyasi olarak en güçlü olanıdır.
Başkent Konya'yı Moğollardan ve Selçuklulardan alarak kendilerini Anadolu Selçuklu Devleti'nin mirasçısı olarak görmüşlerdir.
Bu iddiaları nedeniyle, Anadolu Türk Siyasi Birliği yolunda Osmanlı Devleti'ni en çok uğraştıran beyliktir.

Kilit Olay (1277): Karamanoğlu Mehmet Bey, Konya'yı ele geçirdiğinde, Selçuklu sarayındaki Farsça ve Moğolca etkisine tepki olarak tarihi fermanını yayınladı: "Şimden gerü divanda, dergâhta ve bargâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır." Bu, Türkçenin ilk kez resmi dil ilan edilme çabasıdır ve milli bilincin göstergesidir.
Yıkılışı: Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerindeki seferler sonucu Osmanlı'ya katıldılar.

2. Karesioğulları (1303 - 1361)

Merkez: Balıkesir, Çanakkale.
Önemi:

Anadolu'nun kuzeybatısındaki en önemli denizci (donanmacı) beyliğidir.

Yıkılışı ve Sonuçları (ÇOK ÖNEMLİ):

Osmanlı Devleti'ne katılan ilk beyliktir (1361 - Orhan Bey dönemi).
Bu katılımın 3 hayati sonucu olmuştur:
1. Osmanlı Devleti ilk donanmasına sahip oldu.
2. Karesi'nin tecrübeli komutanları (Hacı İlbey, Evrenos Bey, Ece Halil) Osmanlı hizmetine girdi.
3. Bu donanma ve komutanlar, Osmanlı'nın Rumeli'ye (Çanakkale üzerinden) geçişini sağladı.

Sonuç: Karesioğullarının alınması, Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB) yolunda atılan ilk adımdır.

3. Germiyanoğulları (1277 - 1429)

Merkez: Kütahya, Emet, Tavşanlı.
Önemi:

Osmanoğulları ve Karamanoğulları ile birlikte en güçlü beyliklerden biriydi.

Yıkılışı: Osmanlılarla (I. Murad) önce dostluk kurdular. Sultan I. Murad, oğlu Yıldırım Bayezid'i, Germiyan beyinin kızı Devlet Hatun (Devletşah) ile evlendirdi. Bu evlilik karşılığında Kütahya, Tavşanlı, Emet ve Simav çeyiz (drahoma) yoluyla Osmanlı'ya katıldı. (II. Murat döneminde ise vasıyetle tamamen katıldılar).

4. Hamitoğulları (1300 - 1423)

Merkez: Isparta, Eğirdir, Yalvaç.
Önemi:

Karamanoğulları'nın baskısı altında kalmışlardır.

Yıkılışı: Sultan I. Murad, Karamanoğulları'na karşı ittifak kurduğu Hamitoğlu Hüseyin Bey'den 80.000 altın karşılığında (para ile satın alma) Akşehir, Yalvaç, Beyşehir gibi topraklarını satın almıştır.

⚠️ ATSB'nin İlk 3 Adımı (Osmanlı):
1. Savaş Yoluyla (İlk): Karesioğulları (Orhan Bey)
2. Çeyiz Yoluyla (İlk): Germiyanoğulları (I. Murad)
3. Para Yoluyla (İlk): Hamitoğulları (I. Murad)

5. Denizci Beylikler (Aydın - Menteşe - Saruhan)

Aydınoğulları (1308-1426): Merkezi Aydın, Birgi, İzmir'dir. En ünlü ve en güçlü denizci beyliktir. En parlak dönemi, Venedik ve Cenevizlilerle Ege'de mücadele eden Gazi Umur Bey dönemidir.
Menteşeoğulları (1261-1424): Merkezi Muğla, Milas, Fethiye'dir. Denizcidirler. Rodos Şövalyeleri ile mücadele etmişlerdir.
Saruhanoğulları (1313-1410): Merkezi Manisa'dır. Denizci bir beyliktir.

6. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) (1291 - 1461)

Merkez: Kastamonu ve Sinop.
Önemi: ASD'den kalan Sinop tersanesi sayesinde Karadeniz'in en güçlü Türk donanmasına sahip olmuşlardır. Cenevizliler ve Trabzon Rum İmparatorluğu ile mücadele etmişlerdir. Fatih Sultan Mehmet tarafından (Sinop'un fethi) son verilmiştir.

7. Eretna Devleti ve Kadı Burhaneddin (1335 - 1398)

Merkez: Sivas, Kayseri (Orta Anadolu).
Önemi: Diğer beyliklerden farklı olarak, Moğol (İlhanlı) valisi olan Eretna Bey (Uygur Türkü) tarafından kurulmuştur. Eretna ölünce, onun veziri olan Kadı Burhaneddin devleti ele geçirmiş ve kendi adıyla yönetmiştir. Kadı Burhaneddin, Yıldırım Bayezid'in (Osmanlı) Anadolu'daki en güçlü rakiplerinden biriydi.

8. Dulkadiroğulları (1337 - 1515)

Merkez: Elbistan, Maraş.
Önemi: Osmanlı ve Memlükler (Mısır) arasında tampon bölge olmuş ve sürekli bu iki güç arasında denge politikası izlemişlerdir.
Yıkılışı (ÇOK ÖNEMLİ): Yavuz Sultan Selim, Çaldıran Seferi (İran) dönüşünde, 1515 yılında Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği'ne son vermiştir.
Sonuç: Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB) KESİN OLARAK sağlanmıştır. (Osmanlı'ya katılan son beyliktir).

9. Osmanoğulları (1299 - 1922)

Merkez: Söğüt ve Domaniç.
Önemi: Kurulduğunda en küçük ve en güçsüz beyliklerden biriydi. Ancak bulunduğu konum (Bizans sınırı, Moğol baskısından uzak olması) ve izlediği Gaza politikası sayesinde kısa sürede büyüyerek diğer tüm beylikleri hâkimiyeti altına almış ve Cihan İmparatorluğu olmuştur.

💡 Bölüm 6'ya Hazırlık:
Bölüm 5'te, Kösedağ sonrası Anadolu'da kurulan ve Osmanlı Devleti'nin temelini oluşturan İkinci Dönem Beyliklerini detaylıca gördük.

Böylece "Türkiye Tarihi"nin (ASD ve Beylikler) siyasi tarihini tamamladık. Bölüm 6'da, bu serinin (Bölüm 1-5) tamamının Kültür ve Medeniyetini işleyeceğiz. (Ahilik, Mevlevilik, Kervansaraylar, Medreseler, Bilim İnsanları vb.)