⚔️ KPSS TARİH (OSMANLI) - BÖLÜM 1: BEYLİKTEN DEVLETE (1299-1362) ⚔️
Türkiye Tarihi serimizin (Bölüm 5) bıraktığı yerden, yani Kösedağ (1243) sonrası kurulan İkinci Dönem Beyliklerinden biri olan Osmanoğulları'nın doğuşundan başlıyoruz. Bu bölümde, beyliğin Ertuğrul Gazi liderliğindeki kökenlerini, Osman Bey ile nasıl bağımsız bir beyliğe dönüştüğünü (Koyunhisar) ve Orhan Bey ile nasıl "Devlet" (Kurumsallaşma, Bursa'nın fethi, Rumeli'ye geçiş) haline geldiğini detaylıca inceleyeceğiz.
A. OSMANLILARIN KÖKENİ VE ERTUĞRUL GAZİ DÖNEMİ
1. Köken: Kayı Boyu
Osmanlılar, Oğuzların (Türkmenlerin) Bozok kolunun Kayı boyuna mensuptur. "Kayı", sağlam, güçlü anlamına gelir.
Moğol istilasından (Cengiz Han) kaçarak Anadolu'ya göç etmişlerdir. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad, Kayı Boyu'nu (Ertuğrul Gazi liderliğinde) önce Ankara yakınlarındaki Karacadağ bölgesine, ardından Bizans sınırındaki Söğüt (Kışlak) ve Domaniç (Yaylak) bölgesine "Uç Beyliği" olarak yerleştirmiştir.
2. Ertuğrul Gazi Dönemi (Uç Beyliği)
Bu dönem, bağımsız bir devlet değil, Anadolu Selçuklu Devleti'ne (Konya'ya) bağlı bir Uç Beyliği dönemidir. Ertuğrul Gazi'nin temel politikası Bizans'a karşı "Gaza ve Cihat" yapmak ve komşu Türkmen beylikleriyle (Çobanoğulları, Germiyanoğulları) iyi geçinmektir. 1281'de vefat ettiğinde, yerine oğlu Osman Bey geçti.
Osmanlı, kurulduğunda en küçük beyliklerden biriyken nasıl imparatorluk oldu?
1. Coğrafi Konum (En Önemlisi): Bizans sınırında (Uç Beyliği) kurulması, "Gaza ve Cihat" politikası için mükemmel bir konumdaydı. Bu, Anadolu'daki diğer Türkmenlerin (Gaziler, Ahiler, Dervişler) Osman Bey'in sancağı altına toplanmasını sağladı.
2. Rakipsizlik: Anadolu'da güçlü bir devlet (ASD çökmüştü), Balkanlar'da ise güçlü bir imparatorluk (Bizans iç savaş halindeydi) yoktu.
3. Merkeziyetçi Yönetim: Diğer beyliklerin aksine, veraseti (Kardeş Katli - Fatih) netleştirerek merkezi otoriteyi güçlü tuttular.
4. İskân ve İstimalet Politikası: Fethettikleri yerlere Türkmenleri yerleştirdiler (İskân) ve yerli halka adil, hoşgörülü davrandılar (İstimalet).
5. Ahi Desteği: Osman Bey'in Şeyh Edebali'nin kızıyla evlenmesi, Anadolu'nun en güçlü sosyal/ekonomik örgütü olan Ahilerin desteğini almasını sağladı.
B. OSMAN BEY DÖNEMİ (1281 / 1299 - 1326) (AŞİRETTEN BEYLİĞE)
Babası Ertuğrul Gazi'den "Aşiret Reisi" olarak devraldığı yönetimi, "Bağımsız Beylik" haline getirmiştir.
1. İlk Fetihler ve Bağımsızlık
Osman Bey, Bizans Tekfurları (Valileri) ile mücadele etti. Karacahisar Kalesi'ni fethetti (1288). Bu fetih o kadar önemliydi ki, Selçuklu Sultanı ona "Bey" unvanı verdi.
Karacahisar'ı merkez yaptıktan sonra ilk kez "Kadı" (Dursun Fakih) atadı, ilk "Hutbe"yi (Dursun Fakih okudu) kendi adına okuttu ve ilk "Bac" (Pazar Vergisi) vergisini koydu. Bu olaylar (1299) beyliğin bağımsızlığının (İstiklal) ilanı kabul edilir.
Ardından İnegöl, Bilecik (merkez oldu), Yarhisar ve Yenişehir fethedildi.
2. Koyunhisar (Bafeon) Savaşı (1302) (ÇOK ÖNEMLİ!)
Osman Bey'in fetihleri Bizans İmparatoru'nu (Tekfurları değil) telaşlandırdı. İmparator, Osman Bey'i durdurmak için merkezi ordusunu (Muzalon komutasında) gönderdi.
1. Osmanlı Beyliği ile Bizans İmparatorluk Ordusu arasındaki ilk büyük savaştır.
2. Savaş, Osman Bey'in kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.
3. İznik ve Bursa'nın yolu Osmanlılara açılmış, Bursa kuşatılmıştır.
4. Osman Bey'in karizması ve şöhreti tüm Anadolu'ya yayılmış, "Gazi" unvanı pekişmiştir.
➡️ İlk Hutbe (Dursun Fakih).
➡️ İlk Kadı (Dursun Fakih).
➡️ İlk Vergi (Bac - Pazar Vergisi).
➡️ İlk Para (Bakır - Mangır).
➡️ Bizans ile ilk büyük savaş (Koyunhisar/Bafeon).
Osman Bey, 1326'da vefat ettiğinde, en büyük hedefi olan Bursa kuşatma altındaydı. Vasiyeti üzerine Bursa (fethedildikten sonra) Gümüşlü Kümbet'e defnedildi.
C. ORHAN BEY DÖNEMİ (1326 - 1362) (BEYLİKTEN DEVLETE)
Orhan Bey (Gazi), babasının "Beylik" olarak bıraktığı yapıyı, "Devlet" haline getiren kişidir. Kurumsallaşma bu dönemde başlamıştır.
1. Fetihler (Batı Politikası)
- Bursa'nın Fethi (1326): Babasının vasiyetini yerine getirdi ve Bursa'yı başkent yaptı.
- Maltepe (Palekanon) Savaşı (1329): Bizans İmparatoru Andronikos, Bursa'nın intikamını almak ve İznik'i kurtarmak için ordusuyla geldi. Orhan Bey, Bizans ordusunu Maltepe'de ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu, Bizans'ın Kocaeli yarımadasından tamamen umudunu kestiği savaştır.
- İznik (1331) ve İzmit'in (1337) Fethi: Maltepe zaferi sonrası bu iki stratejik şehir fethedildi. Bizans'ın Anadolu'daki varlığı neredeyse tamamen bitti.
2. ATSB (Anadolu Türk Siyasi Birliği) Yolundaki İlk Adım
Orhan Bey, batıda (Bizans) fetih yaparken doğuyu (diğer Türk beylikleri) unutmadı. Balıkesir-Çanakkale bölgesindeki denizci beylik olan Karesioğulları Beyliği'ndeki taht kavgalarına karıştı (1345).
1. Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB) yolunda atılan İLK ADIMDIR.
2. Osmanlı Devleti, ilk kez bir DONANMAYA sahip oldu.
3. Bu donanma, Rumeli'ye geçişi sağlayacak lojistik gücü oluşturdu.
4. Karesi'nin tecrübeli komutanları (Hacı İlbey, Evrenos Bey, Ece Halil) Osmanlı hizmetine girdi.
3. Rumeli'ye Geçiş (Çimpe Kalesi) (1353)
Orhan Bey, Bizans'taki taht kavgalarına karıştı ve taht adayı Kantakuzen'e (oğlu Süleyman Paşa komutasında) yardım gönderdi. Kantakuzen, bu yardımlara karşılık olarak Gelibolu'daki Çimpe Kalesi'ni (1353) askeri üs olarak Osmanlılara verdi.
4. Devletleşme ve Kurumsallaşma (Orhan Bey "İlk"leri)
Orhan Bey, sınırları büyüyen beyliğin artık bir "devlet" teşkilatına ihtiyacı olduğunu gördü:
- Ordu: İlk düzenli ordu (Yaya ve Müsellem) kuruldu. (Osman Bey'in ordusu Gönüllü Alperenler/Gaziler idi).
- Divan: İlk Divan Teşkilatı (Devlet işleri meclisi) kuruldu.
- Vezirlik: İlk Vezir (Alaeddin Paşa) ataması yapıldı.
- Eğitim: İlk Medrese (İznik Orhaniyesi) açıldı. (Müderrisi Davud-i Kayseri).
- Para: İlk Gümüş Para (Akçe) basıldı. (Osman Bey'inki bakırdı).
- Mimari: İlk Camii (Hacı Özbek Camii - İznik) inşa edildi.
- Unvan: İlk kez "Sultan" unvanını (Sultan'ül Guzat - Gazilerin Sultanı) kullanan Osmanlı padişahı oldu.
- Politika: Rumeli'de İlk "İskân Politikası" (fethedilen yere Türkmen yerleştirme) başladı.
Bölüm 1'de, Osman Bey'in beyliği nasıl kurduğunu ve Orhan Bey'in bu beyliği nasıl "devlet" haline getirip Rumeli'ye (Çimpe) taşıdığını gördük.
Orhan Bey 1362'de vefat ettiğinde, yerine "Gazi" ve "Derviş" kimliklerini birleştiren oğlu I. Murad (Hüdavendigâr) geçti.
Bölüm 2'de, I. Murad'ın bu devleti nasıl bir "İmparatorluğa" dönüştürdüğünü (Edirne'nin fethi, I. Kosova), devlet teşkilatını (Yeniçeri, Tımar, Devşirme) nasıl kurduğunu ve ardından Yıldırım Bayezid'in ATSB'yi nasıl sağladığını (Niğbolu) işleyeceğiz.