⚔️ KPSS TARİH (OSMANLI) - BÖLÜM 2: İMPARATORLUĞA GEÇİŞ (1362-1402) ⚔️
Bölüm 1'de, Orhan Bey'in devleti kurumsallaştırıp Çimpe Kalesi ile Rumeli'ye ilk adımı atmasıyla kalmıştık. Bu bölümde, I. Murad (Hüdavendigâr)'ın bu devleti Balkanlar'da nasıl bir "İmparatorluk" temeline oturttuğunu (Edirne'nin fethi, Haçlı savaşları, Yeniçeri Ocağı) ve ardından I. Bayezid (Yıldırım)'ın Anadolu'da siyasi birliği (ATSB) nasıl sağladığını ve Niğbolu Zaferi ile zirveye nasıl ulaştığını detaylıca inceleyeceğiz.
A. I. MURAD (HÜDAVENDİGÂR) DÖNEMİ (1362 - 1389)
Orhan Bey'in vefatı üzerine (Süleyman Paşa daha önce ölmüştü) tahta geçti. "Hüdavendigâr" (Efendi, Hükümdar) unvanını kullandı. Bu dönem, "Devlet"ten "İmparatorluk" yapısına geçişin temellerinin atıldığı dönemdir.
1. Balkan Fetihleri ve Yeni Başkent: Edirne
I. Murad'ın temel politikası, babasının Rumeli'de başlattığı fetihleri "Gaza ve Cihat" anlayışıyla genişletmek ve kalıcı hale getirmekti (İskân Politikası).
Edirne'nin Fethi (1363): Bu zaferin hemen ardından, Balkanların kilit şehri olan Edirne (Adrianopolis) fethedildi. Devletin başkenti Bursa'dan Edirne'ye taşındı.
1. Bizans'ın Balkanlar (Avrupa) ile bağlantısı kesildi.
2. Balkan fetihleri için merkezi bir askeri üs elde edildi.
3. Osmanlı'nın niyetinin geçici bir akın değil, Balkanlar'da kalıcı bir imparatorluk kurmak olduğu gösterildi.
2. Haçlılarla İlk Büyük Mücadeleler
Edirne'nin fethi ve Osmanlıların Balkanlar'da hızla ilerlemesi, Papa'nın çağrısıyla Avrupa'da büyük bir paniğe yol açtı. Bu durum, Osmanlı'ya karşı düzenlenen ilk organize Haçlı ittifaklarına neden oldu.
- Neden: Edirne'yi geri almak.
- Önemi: Osmanlı'ya karşı kurulan İLK ORGANİZE HAÇLI ordusudur (Macar, Sırp, Bulgar, Eflak, Bosna).
- Sonuç: Lala Şahin Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri, Meriç Nehri kıyısında Haçlı ordusunu gece baskınıyla imha etti. Balkanlardaki Türk hâkimiyeti pekişti.
- Sırp Prenslerinin (Makedonya'da) direniş girişimi kırıldı.
- Sonuç: Makedonya'nın kapıları açıldı. Sırplar ve Bulgarlar Osmanlı egemenliğini (Vassallık/Haraç) kabul etmek zorunda kaldı.
- Osmanlı'nın Balkanlar'daki ilk ciddi yenilgisidir. Lala Şahin Paşa komutasındaki bir akıncı birliği, Sırp-Boşnak kuvvetleri tarafından pusuya düşürüldü.
- Sonuç: Bu yenilgi, Haçlıları cesaretlendirdi ve I. Kosova Savaşı'na zemin hazırladı.
3. I. Kosova Savaşı (1389) (Zirve ve Şehadet)
Ploşnik'teki yenilgiden cesaret alan Sırp Kralı Lazar, en büyük Haçlı ordularından birini (Sırp, Boşnak, Arnavut, Eflak, Macar) topladı. I. Murad, ordusunun başında Haçlıları Kosova Ovası'nda karşıladı.
1. Savaş, Osmanlı Devleti'nin kesin zaferiyle sonuçlandı.
2. Türk ordusu, ilk kez bu savaşta (sesinden yararlanmak için) "Top" kullanmıştır.
3. Sultan I. Murad, savaş alanını gezerken Miloš Obilić adlı yaralı bir Sırp askeri tarafından hançerlenerek şehit edildi.
4. I. Murad, savaş alanında şehit düşen İLK ve TEK Osmanlı padişahıdır.
5. Savaş sırasında, I. Murad'ın oğlu Yıldırım Bayezid, taht kavgası çıkmasını engellemek için (devletin bekası adına) kardeşi Yakub Çelebi'yi boğdurtmuştur. (Bu, hanedan içi öldürmenin ilk örneklerindendir).
6. Sırbistan, bu savaşla kesin olarak Osmanlı hâkimiyetini kabul etti.
C. I. MURAD DÖNEMİ KURUMSALLAŞMA (İMPARATORLUK TEMELLERİ)
I. Murad, Orhan Bey'in "Devlet"ini, fethettiği geniş toprakları yönetecek bir "İmparatorluk" teşkilatına dönüştürdü. Bu dönemin "ilk"leri KPSS için hayati önemdedir.
1. Ordu Teşkilatı (Kapıkulu Ocağı)
Acemi Ocağı (İlk): Pençik sistemiyle toplanan bu çocukların ilk temel eğitimini (Türkleşme/İslamlaşma) aldığı yerdir.
Yeniçeri Ocağı (İlk): Acemi Ocağı'ndan seçilen profesyonel, maaşlı (Ulufe), daimi askerlerin oluşturduğu, doğrudan Padişah'a bağlı ordudur. (Kapıkulu Ocağı'nın temelidir).
Devşirme Sistemi: Pençik sistemi yetersiz kalınca, Balkanlardaki Hristiyan tebaadan (gönüllülük/zorunluluk esasıyla) çocukların alınarak Yeniçeri veya devlet adamı (Enderun) olarak yetiştirilmesi sisteminin temelleri atıldı.
2. Yönetim ve Hukuk Teşkilatı
Rumeli Beylerbeyliği (İlk): Fetihler genişleyince, ilk eyalet kuruldu. Merkezi Manastır, ilk Beylerbeyi Lala Şahin Paşa'dır.
Vezir-i Azamlık (İlk): Divan'ın önemi arttı. Çandarlı Kara Halil Paşa, vezirlikten "Vezir-i Azam" (Başbakan) rütbesine yükseltildi.
Kazaskerlik (İlk): Adalet ve Eğitim (Kadı ve Müderris atamaları) işlerinden sorumlu makam kuruldu. İlk Kazasker de Çandarlı Kara Halil'dir.
Defterdarlık (İlk): Maliye (Hazine) işlerinden sorumlu makam kuruldu.
Veraset Sistemi (İlk Değişiklik): "Ülke Hanedanın Ortak Malıdır" (Eski Türk) anlayışı, "Ülke Padişah ve Oğullarının Ortak Malıdır" şeklinde değiştirildi. (Amaç: Taht kavgasını azaltmak, merkezi otoriteyi artırmak).
D. I. BAYEZİD (YILDIRIM) DÖNEMİ (1389 - 1402)
I. Kosova'da babasının şehit düşmesi ve kardeşini idam ettirmesi üzerine tahta geçti. Hızı ve askeri dehası nedeniyle "Yıldırım" unvanını aldı.
1. Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB)
Yıldırım'ın temel politikası, Haçlılarla rahat mücadele edebilmek için arkasını (Anadolu'yu) güvenceye almaktı. Bu nedenle, I. Murad'ın barışçıl politikasının (çeyiz/para) aksine, sert ve askeri bir güçle ATSB'yi sağlamaya çalıştı.
Kısa sürede (1390-1392) Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Saruhanoğulları ve Hamitoğulları beyliklerine son verdi. Karamanoğulları (Konya) ve Kadı Burhaneddin (Sivas) ile mücadele etti. ATSB'yi büyük ölçüde sağlayan ilk padişahtır.
2. İstanbul Kuşatmaları ve Niğbolu Zaferi (1396)
Yıldırım Bayezid, Bizans'ı (İstanbul'u) fethetmeyi kafasına koymuştu ve şehri 1391'den itibaren tam 4 kez kuşattı. Kuşatmalara yardımcı olmak için boğazın Anadolu yakasına Anadolu Hisarı'nı (Güzelcehisar) inşa ettirdi.
Neden: Yıldırım'ın İstanbul'u kuşatması ve Balkanlar'da ilerlemesi üzerine, Avrupa'nın en büyük Haçlı ordularından biri (Macar Kralı Sigismund önderliğinde, Fransız, İngiliz, Alman şövalyeleri dahil) toplandı.
Savaş: Yıldırım, İstanbul kuşatmasını kaldırarak "Yıldırım" hızıyla Niğbolu Kalesi'ne (Bulgaristan) ulaştı ve Haçlı ordusunu tarihi bir hezimete uğrattı.
Sonuçları:
- Balkanlardaki Osmanlı hâkimiyeti kesinleşti. Bulgarlar tamamen Osmanlı toprağı oldu.
- Ganimetlerle Edirne ve Bursa'da büyük camiler (Ulu Camii) yapıldı.
- Mısır'daki Abbasi Halifesi, Yıldırım Bayezid'e "Sultan-ı İklim-i Rûm" (Anadolu Diyarının Sultanı) unvanını verdi. Bu, Osmanlı'nın İslam dünyasındaki prestijini zirveye taşıdı.
Niğbolu zaferinden sonra Yıldırım, Anadolu'ya geri döndü ve rakipleri olan Karamanoğulları ile Kadı Burhaneddin Devleti'ne son verdi. Ayrıca Anadolu Beylerbeyliği'ni (Merkezi Kütahya) kurarak Anadolu'yu tek bir eyalet haline getirdi.
1402 yılına gelindiğinde Yıldırım Bayezid, hem Anadolu'yu (ATSB) hem de Balkanları (Niğbolu) kontrol eden, İstanbul'u kuşatan dönemin süper gücü haline gelmişti.
Ancak, Yıldırım'ın Anadolu'da beyliklere son vermesi, bu beyliklerin beylerinin (Karamanoğlu, Germiyanoğlu vb.) doğudan gelen başka bir "Cihan Fatihi" olan Timur'a sığınmasına neden oldu.
Bölüm 3'te, bu iki büyük Türk hükümdarının (Yıldırım ve Timur) Ankara Savaşı'ndaki (1402) mücadelesini ve bu savaşın Osmanlı Devleti'ni 11 yıllık Fetret Devri'ne (Dağılma Tehlikesi) nasıl soktuğunu işleyeceğiz.