⚔️ KPSS TARİH (OSMANLI) - BÖLÜM 6: FATİH DÖNEMİ FETİHLERİ (1453-1481) ⚔️
Bölüm 5'te İstanbul'un Fethi (1453) ile Kuruluş Dönemi'ni kapatıp Yükselme Dönemi'ni başlattık. Artık "Padişah" değil, "İmparator" (Kayser-i Rûm) olan Fatih Sultan Mehmed'in, bu unvana layık olmak için "İki Kara ve İki Denizin (Karadeniz, Akdeniz)" hâkimi olma politikasını; yani Balkan, Anadolu, Karadeniz ve Ege'deki fetihlerini detaylıca inceleyeceğiz.
A. ANADOLU'DAKİ FETİHLER (ATSB ve BİZANS MİRASI)
Fatih, İstanbul'u alarak Bizans'a son verdi ancak Bizans hanedanının (Paleologos ve Komnenos) kaçan üyeleri Anadolu ve Balkanlar'da (Trabzon ve Mora) varlıklarını sürdürüyordu. Fatih'in ilk hedefi bu Bizans mirasını temizlemek ve ATSB'yi yeniden kurmaktı.
Doğudaki en büyük rakip olan Karamanoğulları Beyliği üzerine sefer düzenlendi. Konya ve Karaman alındı, beylik zayıflatıldı (Resmen son verilmesi II. Bayezid dönemidir).
Sonuç: Bizans'ın son siyasi mirası da tarihe karışmış oldu.
B. DOĞU'DAKİ EN BÜYÜK RAKİP: AKKOYUNLULAR VE OTLUKBELİ SAVAŞI (1473)
Fatih'in Anadolu'da ilerlemesi (Karamanoğulları ve Trabzon), Doğu Anadolu, İran ve Azerbaycan'a hâkim olan Akkoyunlu Devleti Hükümdarı Uzun Hasan'ı rahatsız etti. Uzun Hasan, kendisini Timur'un mirasçısı ve "Büyük Türk Hakanı" olarak görüyordu.
1. Savaşın Nedenleri
- İki hükümdarın da "Türk Cihan Hâkimiyeti" ülküsü (Liderlik mücadelesi).
- Uzun Hasan'ın Trabzon Rum hanedanıyla akrabalığı ve Trabzon'un fethine tepkisi.
- Karamanoğulları Beylerinin Uzun Hasan'a sığınarak onu kışkırtması.
- Uzun Hasan'ın Venediklilerle (Osmanlı'ya karşı) ittifak yapması ve Avrupa'dan ateşli silahlar (top) almaya çalışması.
2. Otlukbeli Savaşı (Tercan - 1473)
Fatih, Uzun Hasan'ın Venedik ile ittifakını ve Anadolu'ya saldırmasını "ihanet" olarak gördü ve ordusuyla Doğu'ya yürüdü. İki ordu Erzincan/Otlukbeli'nde karşılaştı.
1. Akkoyunlu ordusu, Fatih'in merkezi (topçu) ateş gücü (Şahi Topları) karşısında ağır bir yenilgi aldı.
2. Akkoyunlu Devleti yıkılış sürecine girdi (Daha sonra yerlerine Safevi Devleti kurulacaktır).
3. Doğu Anadolu'daki Osmanlı hâkimiyeti kesinleşti.
4. ATSB'yi tehdit eden en büyük tehlike ortadan kalktı.
5. Bu savaş, ateşli silahların (Topçular), göçebe süvari ordularına (Türkmen/Akkoyunlu) karşı kesin üstünlüğünü kanıtladı.
C. BALKAN FETİHLERİ (İMPARATORLUĞUN AVRUPA AYAĞI)
Fatih, İstanbul'u aldıktan sonra Bizans'ın diriltilmesini engellemek ve II. Kosova (Bölüm 4) ile kazanılan Balkan hâkimiyetini kalıcı kılmak için sistemli bir fethe girişti.
- Sırbistan (1459): Belgrad hariç Sırbistan tamamen fethedildi ve eyalet yapıldı.
- Mora Yarımadası (1460): İstanbul'dan kaçan Bizans hanedanının (Paleologos) sığındığı Mora Despotluğu'na son verildi. (Bizans'ı diriltme ümidi bitti).
- Eflak (Romanya) (1462): Osmanlı'ya isyan eden ve esirleri kazığa oturtmasıyla bilinen Kazıklı Voyvoda (Vlad Tepeş / Drakula) üzerine sefere çıkıldı, Eflak yeniden vergiye bağlandı.
- Bosna-Hersek (1463-1465): Bosna Krallığı fethedildi. Fatih, bölge halkına (Bogomiller) din özgürlüğü tanıyan ünlü "Bosna Fermanı" (Ahidname)'nı yayınladı. Bu hoşgörü, Boşnakların kitleler halinde İslamiyet'e geçmesini sağladı.
- Arnavutluk (1479): Osmanlı'yı en çok uğraştıran yer oldu. Uzun yıllar direnen İskender Bey'in ölümünden sonra Arnavutluk fethedildi.
D. DENİZLERDE HÂKİMİYET (KARADENİZ VE EGE)
1. Karadeniz'in Türk Gölü Haline Gelmesi
Fatih, İstanbul'u aldıktan sonra Karadeniz'i bir "Osmanlı İç Denizi" yapmayı hedefledi:
- Amasra'nın Fethi (1459): Cenevizlilerden alındı (Batı Karadeniz).
- Sinop'un Fethi (1461): Candaroğulları'ndan alındı (Orta Karadeniz).
- Trabzon'un Fethi (1461): Trabzon Rum İmparatorluğu'ndan alındı (Doğu Karadeniz).
Ancak Karadeniz'in kuzey kıyıları hala Cenevizlilerin elindeydi.
Fatih, Kırım'daki Ceneviz kolonilerini (Kefe, Azak, Menküp) almak için Gedik Ahmet Paşa komutasında bir donanma gönderdi. Ceneviz kolonileri alındı.
En Önemli Sonuç: Bölgedeki Kırım Hanlığı, Osmanlı Devleti'nin hâkimiyetini (himayesini) kabul etti (1475).
KIRIM'IN ALINMASIYLA:
- KARADENİZ BİR "TÜRK GÖLÜ" HALİNE GELDİ.
- İpek Yolu'nun Karadeniz'in kuzeyinden geçen kolu (Kürk Yolu) tamamen Osmanlı denetimine girdi.
2. Ege ve Akdeniz (Venedik Savaşları) (1463-1479)
Fatih'in Ege ve Akdeniz'de ilerlemesi (Mora, Enez, Ege adaları), dönemin en büyük deniz gücü olan Venedik ile 16 yıl süren uzun ve yıpratıcı savaşlara neden oldu.
- Osmanlı donanması bu savaşlarda Eğriboz Adası'nı (Ege'nin kilidi) fethetti.
- Savaş, 1479'da imzalanan İstanbul Antlaşması ile sona erdi.
3. Fatih'in Son Seferi: Otranto (1480) ve Ölümü (1481)
Fatih'in son hedefi, Roma'yı ("Kızıl Elma") fethetmekti. Bu amaçla İtalya'nın çizmesinin topuğu olan Otranto Kalesi, Gedik Ahmet Paşa tarafından fethedildi (1480). Bu, tüm Avrupa'yı ve Papa'yı dehşete düşürdü.
Ancak Fatih, 1481'de yeni bir sefer (Mısır veya Rodos üzerine olduğu düşünülür) için ordusuyla Gebze/Hünkâr Çayırı'na geldiğinde şüpheli bir şekilde vefat etti (Zehirlendiği iddia edilir). Fatih'in ölümüyle Otranto'daki birlikler geri çekildi ve İtalya seferi yarım kaldı.
Bölüm 6'da Fatih'in 30 yıllık saltanatında devleti nasıl bir "Cihan İmparatorluğu" haline getirdiğini gördük. Fatih, sadece bir fatih değil, aynı zamanda büyük bir kanun koyucuydu.
Bölüm 7'de, Fatih'in devleti kurumsallaştıran adımlarını (Kanunname-i Al-i Osman, Enderun, Sahn-ı Seman) ve onun ölümünden sonra (1481) başlayan Cem Sultan Olayı'nın, II. Bayezid dönemini nasıl bir "Duraklama" (Sofu Dönemi) haline getirdiğini işleyeceğiz.