Tarih Macerası: Bölüm 5
Tebrikler, önceki bölümü bitirdin! 🧑🏫
Şimdi İslamiyet Öncesi Türk Tarihi'nin zirvesi: Kültür ve Medeniyet.
Bu bölüm 4 kilit adımdan oluşuyor. 3'te 3 kuralı devam ediyor!
Hazır mısın?
Bölüm 5: Adımlar
- Asya Hun: Şanyü, Tanhu
- Göktürkler ve Uygurlar: Kağan, Hakan, İlteber, İdikut (Uygurlar)
- Avrupa Hun: Yabgu, Kağan (Atilla)
(Veraset Belirsizliği)
- Kut'un tüm hanedan üyelerinde olduğuna inanılması taht kavgalarına neden olmuştur.
- Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasının temel nedeni bu "Veraset Belirsizliği"dir. (Net kural yok, "Ülke hanedanın ortak malıdır").
- Hükümdarın yetkileri sınırsız değildir (Töre'ye uymak zorundadır).
Ülkenin Doğu (Kutsal Merkez - Kağan) ve Batı (Kanat - Yabgu) olarak yönetilmesidir.
💡 Hızlı büyümeyi sağlamış, ancak Batı'daki Yabgu'nun isyan etmesiyle parçalanmayı da hızlandırmıştır.
Devlet işlerinin görüşüldüğü "Danışma Meclisi"dir.
💡 Not: Kurultay'ın kararları Kağan için bağlayıcı değildir. Bu durum, Kurultay'ın bir "Yasama" meclisi değil, "Danışma" meclisi olduğunu gösterir.
Kağan'ın eşidir ve devlet yönetiminde söz sahibidir. Elçi kabul edebilir, Kurultay'a başkanlık edebilir. Bu, kadının siyasi statüsünün yüksek olduğunu gösterir.
- Otağ: Hükümdar çadırı (Saray)
- Örgin: Taht
- Tuğ (Sancak): Bayrak
- Nevbet: Savaş davulu (Bando)
- Kemer (Kur), Kılıç ve Yay
İslamiyet öncesi dönemde Hutbe okutmak, Para bastırmak (Sikke) ve Tıraz (Giysi) gibi alametler yoktur.
💡 İstisna: Türgiş Hükümdarı Baga Tarkan (kendi adına para bastıran ilk Türk).
- Ayguci (Üge): Vezir, Başbakan.
- Apa: Sivil yönetici.
- Tarkan (Subaşı): Ordu komutanı.
- Tudun: Vergi memuru, Vali.
- Otacı (Emçi): Doktor, Tabip.
- Bitigci (Tamgacı): Yazar, Mühürdar.
- Tercüman: Dilmaç.
Bozkır yaşam tarzı nedeniyle, toplumdaki herkes askerdir.
Asya Hun Hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur (M.Ö. 209). Ordu 10'luk, 100'lük, 1000'lik birimlere (Tümen = 10.000) ayrılmıştır.
Sahte bir geri çekilme (Ricat) ile düşmanın pusuya çekilmesini (Pusat) amaçlar.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'nin kilidini aç!
Konargöçer (Bozkır) yaşam tarzı hâkimdir. Bu nedenle toplumsal hareketlilik yüksektir. Sınıfsal bir ayrım (soylu, köle vb.) yoktur. Bu, Avrupa'daki Feodalite'den temel farkıdır.
(Küçükten Büyüğe)
- Gelenek ve görenekler (Örf ve adetler).
- Kağan'ın koyduğu kurallar (Yarlık / Ferman).
- Kurultay'da alınan kararlar.
- Gök Tanrı inancından gelen prensipler.
Töre, her şeyin üstündedir. Kağan dahil herkes Töre'ye uymak zorundadır. Bu durum, Türk devletlerinde "Kanun Üstünlüğü" anlayışının bir göstergesidir.
Töre sözlü olsa da, Uygurlar yerleşik hayata geçince ticaret, kira, miras gibi konularda ilk yazılı hukuk belgelerini (medeni hukuk) oluşturmuşlardır.
Haydi "Sınava Başla" ve Adım C'ye geç!
- Tek Tanrılıdır (Monomoteist).
- Ahiret İnancı (Güçlü).
- Diğer İnançlar: Atalar Kültü, Doğa Kültü ve Şamanizm (Din değil, Baksı/Kam'ların yaptığı ayinlerdir).
- Kurgan: Oda şeklindeki mezarlar.
- Eşyalarla Gömülme: (Atı, silahı vb.)
- Balbal: Öldürdüğü düşman sayısı kadar dikilen heykeller (Ahirette hizmetkarı olacak).
- Uçmağ (Cennet) ve Tamu (Cehennem) kavramları.
- Yuğ Töreni: Cenaze ve yas törenleri.
- Maniheizm ve Budizm: Uygurlar
- Musevilik (Yahudilik): Hazarlar
- Hristiyanlık: Avarlar, Macarlar, Tuna Bulgarları, Peçenekler
- İslamiyet: Karluklar (ilk topluluk), İtil Bulgarları (ilk devlet)
- Ticaret: İpek Yolu ve Kürk Yolu (Çin ile savaşların temel nedeni).
- Tarım (Uygurlar): Gerçek anlamda sulu tarım (Karız kanalları) Uygurlarla başlamıştır.
- Maden İşlemeciliği: "Bozkırın Kuyumcuları" (İskitler).
- Para: Türgişler (Baga Tarkan) ilk parayı bastı. Göktürkler "Yarmak" (madeni), Uygurlar "Çav" (kağıt benzeri) kullandı.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adım olan Adım D'ye geç!
- Göktürk (Orhun) Alfabesi: 38 harflidir. İlk milli alfabemizdir.
- Uygur Alfabesi: 18 harflidir (Soğd kökenli). İkinci milli alfabedir.
- Yenisey Kitabeleri (Kırgızlar): En eski Türk yazıtlarıdır (edebi değeri düşük).
- Orhun Abideleri (Göktürk): İlk yazılı kaynaklar, ilk siyasetname.
- Karabalgasun ve Moyun Çor Yazıtları (Uygur): Mani dininin kabulünü anlatır.
- Uygur Metinleri (Altun Yaruk, Sekiz Yükmek): Dini metinler.
(KPSS Sorusu!)
- İskitler (Saka): Alp Er Tunga Destanı ve Şu Destanı.
- Asya Hun: Oğuz Kağan Destanı (Mete Han).
- Göktürkler: Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı.
- Uygurlar: Türeyiş Destanı ve Göç Destanı.
- Kırgızlar: Manas Destanı (Dünyanın en uzun).
Konargöçer yaşam, gökyüzünü incelemeyi zorunlu kıldığı için Astronomi gelişmiştir.
💡 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Türklerin kullandığı ilk milli takvimdir (Güneş yılı esasına dayanır).
- "Taşınabilir" eşyalar üzerine yoğunlaşmıştır.
- Hayvan Üslubu: Kemer, kılıç vb. üzerine hayvan figürleri işlenmesidir.
- Maden İşlemeciliği: "Bozkırın Kuyumcuları".
- Halı Sanatı: Dünyanın en eski halısı Pazırık Halısı Asya Hunlarına aittir.
- Fresko (Duvar Resmi): Tapınak duvarlarına yapılan resimler.
- Minyatür (Kitap Resmi): Matbaa ile gelişen kitap süsleme sanatı.
- Mimari: Tapınaklar, saraylar ve "Stupa" (Budist tapınağı) mimarisi.
- Türk Üçgeni: Kubbeye geçişi sağlayan mimari unsur (Selçuklu'yu etkiledi).
Tebrikler! İslamiyet Öncesi Türk Tarihi'nin tamamı bitti!
Haydi son Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
Tarih Macerası: Bölüm 5
Tebrikler, önceki bölümü bitirdin! 🧑🏫
Şimdi İslamiyet Öncesi Türk Tarihi'nin zirvesi: Kültür ve Medeniyet.
Bu bölüm 4 kilit adımdan oluşuyor. 3'te 3 kuralı devam ediyor!
Hazır mısın?
Bölüm 5: Adımlar
- Asya Hun: Şanyü, Tanhu
- Göktürkler ve Uygurlar: Kağan, Hakan, İlteber, İdikut (Uygurlar)
- Avrupa Hun: Yabgu, Kağan (Atilla)
(Veraset Belirsizliği)
- Kut'un tüm hanedan üyelerinde olduğuna inanılması taht kavgalarına neden olmuştur.
- Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasının temel nedeni bu "Veraset Belirsizliği"dir. (Net kural yok, "Ülke hanedanın ortak malıdır").
- Hükümdarın yetkileri sınırsız değildir (Töre'ye uymak zorundadır).
Ülkenin Doğu (Kutsal Merkez - Kağan) ve Batı (Kanat - Yabgu) olarak yönetilmesidir.
💡 Hızlı büyümeyi sağlamış, ancak Batı'daki Yabgu'nun isyan etmesiyle parçalanmayı da hızlandırmıştır.
Devlet işlerinin görüşüldüğü "Danışma Meclisi"dir.
💡 Not: Kurultay'ın kararları Kağan için bağlayıcı değildir. Bu durum, Kurultay'ın bir "Yasama" meclisi değil, "Danışma" meclisi olduğunu gösterir.
Kağan'ın eşidir ve devlet yönetiminde söz sahibidir. Elçi kabul edebilir, Kurultay'a başkanlık edebilir. Bu, kadının siyasi statüsünün yüksek olduğunu gösterir.
- Otağ: Hükümdar çadırı (Saray)
- Örgin: Taht
- Tuğ (Sancak): Bayrak
- Nevbet: Savaş davulu (Bando)
- Kemer (Kur), Kılıç ve Yay
İslamiyet öncesi dönemde Hutbe okutmak, Para bastırmak (Sikke) ve Tıraz (Giysi) gibi alametler yoktur.
💡 İstisna: Türgiş Hükümdarı Baga Tarkan (kendi adına para bastıran ilk Türk).
- Ayguci (Üge): Vezir, Başbakan.
- Apa: Sivil yönetici.
- Tarkan (Subaşı): Ordu komutanı.
- Tudun: Vergi memuru, Vali.
- Otacı (Emçi): Doktor, Tabip.
- Bitigci (Tamgacı): Yazar, Mühürdar.
- Tercüman: Dilmaç.
Bozkır yaşam tarzı nedeniyle, toplumdaki herkes askerdir.
Asya Hun Hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur (M.Ö. 209). Ordu 10'luk, 100'lük, 1000'lik birimlere (Tümen = 10.000) ayrılmıştır.
Sahte bir geri çekilme (Ricat) ile düşmanın pusuya çekilmesini (Pusat) amaçlar.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'nin kilidini aç!
Konargöçer (Bozkır) yaşam tarzı hâkimdir. Bu nedenle toplumsal hareketlilik yüksektir. Sınıfsal bir ayrım (soylu, köle vb.) yoktur. Bu, Avrupa'daki Feodalite'den temel farkıdır.
(Küçükten Büyüğe)
- Gelenek ve görenekler (Örf ve adetler).
- Kağan'ın koyduğu kurallar (Yarlık / Ferman).
- Kurultay'da alınan kararlar.
- Gök Tanrı inancından gelen prensipler.
Töre, her şeyin üstündedir. Kağan dahil herkes Töre'ye uymak zorundadır. Bu durum, Türk devletlerinde "Kanun Üstünlüğü" anlayışının bir göstergesidir.
Töre sözlü olsa da, Uygurlar yerleşik hayata geçince ticaret, kira, miras gibi konularda ilk yazılı hukuk belgelerini (medeni hukuk) oluşturmuşlardır.
Haydi "Sınava Başla" ve Adım C'ye geç!
- Tek Tanrılıdır (Monomoteist).
- Ahiret İnancı (Güçlü).
- Diğer İnançlar: Atalar Kültü, Doğa Kültü ve Şamanizm (Din değil, Baksı/Kam'ların yaptığı ayinlerdir).
- Kurgan: Oda şeklindeki mezarlar.
- Eşyalarla Gömülme: (Atı, silahı vb.)
- Balbal: Öldürdüğü düşman sayısı kadar dikilen heykeller (Ahirette hizmetkarı olacak).
- Uçmağ (Cennet) ve Tamu (Cehennem) kavramları.
- Yuğ Töreni: Cenaze ve yas törenleri.
- Maniheizm ve Budizm: Uygurlar
- Musevilik (Yahudilik): Hazarlar
- Hristiyanlık: Avarlar, Macarlar, Tuna Bulgarları, Peçenekler
- İslamiyet: Karluklar (ilk topluluk), İtil Bulgarları (ilk devlet)
- Ticaret: İpek Yolu ve Kürk Yolu (Çin ile savaşların temel nedeni).
- Tarım (Uygurlar): Gerçek anlamda sulu tarım (Karız kanalları) Uygurlarla başlamıştır.
- Maden İşlemeciliği: "Bozkırın Kuyumcuları" (İskitler).
- Para: Türgişler (Baga Tarkan) ilk parayı bastı. Göktürkler "Yarmak" (madeni), Uygurlar "Çav" (kağıt benzeri) kullandı.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adım olan Adım D'ye geç!
- Göktürk (Orhun) Alfabesi: 38 harflidir. İlk milli alfabemizdir.
- Uygur Alfabesi: 18 harflidir (Soğd kökenli). İkinci milli alfabedir.
- Yenisey Kitabeleri (Kırgızlar): En eski Türk yazıtlarıdır (edebi değeri düşük).
- Orhun Abideleri (Göktürk): İlk yazılı kaynaklar, ilk siyasetname.
- Karabalgasun ve Moyun Çor Yazıtları (Uygur): Mani dininin kabulünü anlatır.
- Uygur Metinleri (Altun Yaruk, Sekiz Yükmek): Dini metinler.
(KPSS Sorusu!)
- İskitler (Saka): Alp Er Tunga Destanı ve Şu Destanı.
- Asya Hun: Oğuz Kağan Destanı (Mete Han).
- Göktürkler: Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı.
- Uygurlar: Türeyiş Destanı ve Göç Destanı.
- Kırgızlar: Manas Destanı (Dünyanın en uzun).
Konargöçer yaşam, gökyüzünü incelemeyi zorunlu kıldığı için Astronomi gelişmiştir.
💡 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Türklerin kullandığı ilk milli takvimdir (Güneş yılı esasına dayanır).
- "Taşınabilir" eşyalar üzerine yoğunlaşmıştır.
- Hayvan Üslubu: Kemer, kılıç vb. üzerine hayvan figürleri işlenmesidir.
- Maden İşlemeciliği: "Bozkırın Kuyumcuları".
- Halı Sanatı: Dünyanın en eski halısı Pazırık Halısı Asya Hunlarına aittir.
- Fresko (Duvar Resmi): Tapınak duvarlarına yapılan resimler.
- Minyatür (Kitap Resmi): Matbaa ile gelişen kitap süsleme sanatı.
- Mimari: Tapınaklar, saraylar ve "Stupa" (Budist tapınağı) mimarisi.
- Türk Üçgeni: Kubbeye geçişi sağlayan mimari unsur (Selçuklu'yu etkiledi).
Tebrikler! İslamiyet Öncesi Türk Tarihi'nin tamamı bitti!
Haydi son Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.