⚔️ KPSS TARİH (OSMANLI) - BÖLÜM 7: FATİH'İN KANUNLARI VE II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512) ⚔️
💡 Bölüm 7'nin Kapsamı:
Bölüm 6'da Fatih'in fetihlerini (Otlukbeli, Kırım, Trabzon vb.) gördük. Bu bölümde, Fatih'in fethettiği bu imparatorluğu yönetmek için çıkardığı kanunları (Kanunname-i Al-i Osman) ve kurduğu müesseseleri (Sahn-ı Seman, Enderun) inceleyeceğiz. Ardından, Fatih'in ölümüyle (1481) başlayan Cem Sultan Olayı'nın, II. Bayezid dönemini (Yükselme içindeki Duraklama) nasıl felç ettiğini ve bu dönemi bitiren Şahkulu İsyanı'nı detaylıca işleyeceğiz.
Bölüm 6'da Fatih'in fetihlerini (Otlukbeli, Kırım, Trabzon vb.) gördük. Bu bölümde, Fatih'in fethettiği bu imparatorluğu yönetmek için çıkardığı kanunları (Kanunname-i Al-i Osman) ve kurduğu müesseseleri (Sahn-ı Seman, Enderun) inceleyeceğiz. Ardından, Fatih'in ölümüyle (1481) başlayan Cem Sultan Olayı'nın, II. Bayezid dönemini (Yükselme içindeki Duraklama) nasıl felç ettiğini ve bu dönemi bitiren Şahkulu İsyanı'nı detaylıca işleyeceğiz.
A. FATİH DÖNEMİ KURUMSALLAŞMA (İMPARATORLUĞUN YASALARI) 📜
Fatih, İstanbul'u alarak devleti imparatorluğa dönüştürdü ve bu imparatorluğu "göçebe Türk geleneği" (Töre) ile değil, "yerleşik ve merkeziyetçi" bir sistemle yönetmek istedi. Bu amaçla örfî hukuku yazılı hale getirdi.
1. Kanunname-i Al-i Osman (Büyük Kanun)
Fatih tarafından çıkarılan, ilk büyük Osmanlı (Örfî Hukuk) kanunnamesidir. Amacı, MUTLAK MERKEZİ OTORİTEYİ sağlamaktır.
⚠️ Kanunname'nin Kilit Maddeleri (KPSS'de Mutlaka Sorulur!):
1. Kardeş Katli (Siyasi): "Ve her kimseye evladımdan saltanat müyesser ola, karındaşların NİZÂM-I ÂLEM içün katletmek münasiptir. Ekser ulema dahi tecviz etmiştir (uygun görmüştür)."
2. Sancağa Çıkma Usulü (İdari): Şehzadelerin devlet tecrübesi kazanması için sancaklara (Manisa, Amasya, Trabzon vb.) vali olarak gönderilmesi yasal zorunluluk haline getirildi.
3. Müsadere Sistemi (Ekonomik/Siyasi): Devletin, haksız kazanç sağladığı veya ölen/isyan eden üst düzey devlet memurlarının (Vezir, Paşa) mal varlığına el koyması sistemidir.
4. Cülus Bahşişi (Askeri): Padişah tahta çıktığında kapıkulu askerlerine (Yeniçeri) verdiği bahşiş yasal hale getirildi. (Başlangıçta bir "sadakat" hediyesiydi, sonradan "sorun" oldu).
1. Kardeş Katli (Siyasi): "Ve her kimseye evladımdan saltanat müyesser ola, karındaşların NİZÂM-I ÂLEM içün katletmek münasiptir. Ekser ulema dahi tecviz etmiştir (uygun görmüştür)."
Neden? Fetret Devri (Bölüm 3) gibi bir felaketin (taht kavgası) bir daha yaşanmasını engellemek. Bu, merkeziyetçiliğin zirvesidir.
2. Sancağa Çıkma Usulü (İdari): Şehzadelerin devlet tecrübesi kazanması için sancaklara (Manisa, Amasya, Trabzon vb.) vali olarak gönderilmesi yasal zorunluluk haline getirildi.
3. Müsadere Sistemi (Ekonomik/Siyasi): Devletin, haksız kazanç sağladığı veya ölen/isyan eden üst düzey devlet memurlarının (Vezir, Paşa) mal varlığına el koyması sistemidir.
Neden? Çandarlı Halil Paşa (fetihten sonra idam edildi) gibi aşırı güçlenen Türkmen/Aristokrat ailelerin ortaya çıkmasını engellemek. Devlete rakip bir soylu sınıfı engellemek.
4. Cülus Bahşişi (Askeri): Padişah tahta çıktığında kapıkulu askerlerine (Yeniçeri) verdiği bahşiş yasal hale getirildi. (Başlangıçta bir "sadakat" hediyesiydi, sonradan "sorun" oldu).
2. Divan-ı Hümayun ve Saraydaki Değişimler
Divan Başkanlığı (Mutlak Otorite):
Fatih'e kadar Divan'a (Bakanlar Kurulu) Padişah başkanlık ederdi. Fatih, bu geleneği kaldırdı. Divan başkanlığını Vezir-i Azam'a (Sadrazam) bıraktı. Padişah, toplantıları "Kasr-ı Adl" (Adalet Kulesi) denilen kafesli bir pencereden izlemeye başladı.
Neden? Divan'ı bir "Danışma Kurulu" olmaktan çıkarıp, "İcra/Karar ve Yargı Organı" haline getirmek ve Padişah'ın otoritesini "ulaşılamaz" kılmaktır.
Neden? Divan'ı bir "Danışma Kurulu" olmaktan çıkarıp, "İcra/Karar ve Yargı Organı" haline getirmek ve Padişah'ın otoritesini "ulaşılamaz" kılmaktır.
Topkapı Sarayı (Yeni Merkez):
Devletin yeni merkezi olarak inşa edildi. (Bursa/Edirne saraylarının yerine).
Enderun Mektebi (Devşirme Okulu): I. Murad'ın başlattığı (Bölüm 2) Devşirme sistemi, Fatih tarafından Topkapı Sarayı içinde "Enderun" adıyla profesyonel bir akademiye dönüştürüldü. Amaç: Padişah'a sadık, liyakatli, devşirme kökenli devlet adamı (Vezir-i Azam vb.) ve komutan yetiştirmek (Türkmen ailelerin gücünü kırmak).
Enderun Mektebi (Devşirme Okulu): I. Murad'ın başlattığı (Bölüm 2) Devşirme sistemi, Fatih tarafından Topkapı Sarayı içinde "Enderun" adıyla profesyonel bir akademiye dönüştürüldü. Amaç: Padişah'a sadık, liyakatli, devşirme kökenli devlet adamı (Vezir-i Azam vb.) ve komutan yetiştirmek (Türkmen ailelerin gücünü kırmak).
Sahn-ı Seman Medresesi (Eğitim):
Fatih Külliyesi içinde kurulan, dönemin en büyük üniversitesidir. Fatih, Semerkant'tan kaçan ünlü matematikçi/astronom Ali Kuşçu'yu buraya baş müderris (Rektör) olarak atamıştır. (Bu, pozitif bilimlere verilen önemi gösterir).
B. II. BAYEZİD DÖNEMİ (SOFU) (1481 - 1512) (YÜKSELME İÇİNDEKİ DURAKLAMA)
Fatih'in 1481'de ani vefatı, imparatorluğu büyük bir krize soktu. Fatih'in iki oğlu vardı: Amasya valisi Şehzade Bayezid (Devşirme/Yeniçeri destekli) ve Konya valisi Şehzade Cem (Cem Sultan) (Türkmen/Anadolu Beyleri destekli).
1. CEM SULTAN OLAYI (1481 - 1495)
Bayezid, Yeniçerilerin desteğiyle İstanbul'a önce gelerek tahta çıktı. Cem Sultan, Fatih'in "Kardeş Katli" kanununa karşı gelerek isyan etti.
"İç Sorun"dan "Dış Sorun"a Evriliş (Detaylı)
- Cem Sultan, abisine (II. Bayezid) yenildi.
- 1. Durak (Anadolu): Kaçarak önce Karamanoğulları'na sığındı.
- 2. Durak (Memlükler): Oradan Mısır'daki Memlük Sultanı'na sığındı. (Bu, Memlük-Osmanlı arasını açan ilk olaydır).
- 3. Durak (HAÇLILAR - Kırılma): Tekrar Anadolu'ya dönüp şansını denedi, yine yenildi ve bu kez Rodos'taki Sen Jan (St. Jean) Şövalyeleri'ne sığındı (1482).
- 4. Durak (Papalık): Şövalyeler, Cem'i Fransa'ya, oradan da Papalığa (Vatikan) teslim etti.
⚠️ Cem Sultan Olayı'nın Sonuçları (KPSS'de Mutlaka Sorulur!):
1. "İç Sorun" (taht kavgası), Cem'in Rodos'a sığınmasıyla "Dış Sorun" (Haçlı meselesi) haline geldi.
2. Papa ve Haçlılar, Cem'i "rehine" olarak tuttular. II. Bayezid'e "Avrupa'ya saldırmazsan kardeşini serbest bırakmayız" şantajı yaptılar.
3. Osmanlı, Cem'in masrafları için Papa'ya ve Şövalyelere yıllarca haraç (vergi) ödemek zorunda kaldı.
4. En Önemli Sonuç: II. Bayezid dönemi (ilk 14 yılı), bu olay yüzünden tamamen pasif geçti. Fatih'in başlattığı Otranto (İtalya) seferi (Bölüm 6) iptal edildi, Avrupa fetihleri durdu. Bu döneme "Yükselme Dönemi İçindeki Duraklama" denir.
1. "İç Sorun" (taht kavgası), Cem'in Rodos'a sığınmasıyla "Dış Sorun" (Haçlı meselesi) haline geldi.
2. Papa ve Haçlılar, Cem'i "rehine" olarak tuttular. II. Bayezid'e "Avrupa'ya saldırmazsan kardeşini serbest bırakmayız" şantajı yaptılar.
3. Osmanlı, Cem'in masrafları için Papa'ya ve Şövalyelere yıllarca haraç (vergi) ödemek zorunda kaldı.
4. En Önemli Sonuç: II. Bayezid dönemi (ilk 14 yılı), bu olay yüzünden tamamen pasif geçti. Fatih'in başlattığı Otranto (İtalya) seferi (Bölüm 6) iptal edildi, Avrupa fetihleri durdu. Bu döneme "Yükselme Dönemi İçindeki Duraklama" denir.
2. II. Bayezid Döneminin Diğer Önemli Olayları
Cem Sultan sorunu devam ederken II. Bayezid ("Sofu" veya "Veli" Bayezid) dönemi fetihsiz geçse de, önemli sosyal ve siyasi olaylara sahne oldu:
1. Osmanlı-Memlük Savaşları (1485-1491):
Nedenleri: Cem Sultan'a verdikleri destek, Dulkadiroğulları (tampon bölge) üzerindeki hâkimiyet mücadelesi ve Hicaz Su Yolları meselesi.
Sonuç: İki büyük Türk-İslam devleti arasında 6 yıl süren savaşlar, kesin bir sonuç vermedi (pat durumu) ve her iki devleti de yıprattı.
Sonuç: İki büyük Türk-İslam devleti arasında 6 yıl süren savaşlar, kesin bir sonuç vermedi (pat durumu) ve her iki devleti de yıprattı.
2. İspanya Yahudilerinin Getirilmesi (1492):
İspanya'daki Hristiyanlar (Kastilya ve Aragon), Endülüs'teki son Müslüman devleti (Gırnata) yıktı (Reconquista) ve Müslümanlar ile Yahudilere zulme başladı (Engizisyon). II. Bayezid, Kemal Reis komutasındaki donanmayı göndererek Yahudileri kurtardı ve onları İstanbul, Selanik ve İzmir'e yerleştirdi. (Hoşgörü ve Şehir Ekonomisi).
3. Yükselen Tehlike ve Saltanatın Sonu: ŞAHKULU İSYANI (1511)
II. Bayezid'in pasif (Sofu) politikası, doğuda büyük bir tehlikenin büyümesine neden oldu. İran'da Akkoyunlu Devleti yıkılmış (Otlukbeli sonrası), yerine Safevi Devleti (Şah İsmail) kurulmuştu.
Şah İsmail, Anadolu'daki (özellikle Antalya/Teke) göçebe ve dışlanmış Türkmenleri (Kızılbaş) kışkırtarak propaganda yaptı.
⚠️ Şahkulu İsyanı (1511):
Şah İsmail'in propagandasıyla Şahkulu liderliğinde Antalya'da başlayan bu isyan, Anadolu'daki en büyük Şii/Safevi ayaklanmasıdır. (Babaîler İsyanı'nın (Bölüm 4 - ASD) bir benzeridir).
Sonuçları: 1. İsyan, Bursa'ya kadar yayıldı. Osmanlı orduları isyanı çok zor bastırdı (Vezir Hadım Ali Paşa şehit düştü).
2. İsyan, II. Bayezid'in pasif politikasının çöktüğünü gösterdi.
3. Trabzon'da Sancak Beyi olan Şehzade Selim (Yavuz), bu tehlikeyi bizzat görüyordu. Yeniçerilerin de desteğini alarak (Karışan Olayı) 1512'de İstanbul'a geldi ve babası II. Bayezid'i tahttan çekilmeye zorladı. (Tahttan indirilen ilk padişahlardandır).
Şah İsmail'in propagandasıyla Şahkulu liderliğinde Antalya'da başlayan bu isyan, Anadolu'daki en büyük Şii/Safevi ayaklanmasıdır. (Babaîler İsyanı'nın (Bölüm 4 - ASD) bir benzeridir).
Sonuçları: 1. İsyan, Bursa'ya kadar yayıldı. Osmanlı orduları isyanı çok zor bastırdı (Vezir Hadım Ali Paşa şehit düştü).
2. İsyan, II. Bayezid'in pasif politikasının çöktüğünü gösterdi.
3. Trabzon'da Sancak Beyi olan Şehzade Selim (Yavuz), bu tehlikeyi bizzat görüyordu. Yeniçerilerin de desteğini alarak (Karışan Olayı) 1512'de İstanbul'a geldi ve babası II. Bayezid'i tahttan çekilmeye zorladı. (Tahttan indirilen ilk padişahlardandır).
💡 Bölüm 8'e Hazırlık:
Bölüm 7'de, Fatih'in kanunlarını ve II. Bayezid'in pasif (Cem Sultan Olayı) dönemini gördük. Bu pasiflik, doğuda Safevi (Şahkulu) ve güneyde Memlük tehlikesini zirveye taşıdı.
Bölüm 8'de, bu iki büyük tehlikeyi yok etmek ve "İslam Dünyasının Tek Lideri" olmak amacıyla tahta çıkan I. Selim (Yavuz) dönemini; Çaldıran (1514) ve Mercidabık/Ridaniye (1516-17) savaşlarını ve Halifeliğin Osmanlı'ya geçişini işleyeceğiz.
Bölüm 7'de, Fatih'in kanunlarını ve II. Bayezid'in pasif (Cem Sultan Olayı) dönemini gördük. Bu pasiflik, doğuda Safevi (Şahkulu) ve güneyde Memlük tehlikesini zirveye taşıdı.
Bölüm 8'de, bu iki büyük tehlikeyi yok etmek ve "İslam Dünyasının Tek Lideri" olmak amacıyla tahta çıkan I. Selim (Yavuz) dönemini; Çaldıran (1514) ve Mercidabık/Ridaniye (1516-17) savaşlarını ve Halifeliğin Osmanlı'ya geçişini işleyeceğiz.