⚔️ KPSS TARİH (OSMANLI) - BÖLÜM 8: YAVUZ SULTAN SELİM VE DOĞU SİYASETİ (1512-1520) ⚔️
Bölüm 7'de, II. Bayezid'in pasif politikası ve Şahkulu İsyanı (1511) ile devletin doğuda nasıl bir kaosa sürüklendiğini gördük. Bu bölümde, babasını tahttan indiren I. Selim (Yavuz)'un, 8 yıllık (1512-1520) kısa saltanatına "80 yıllık" işi nasıl sığdırdığını inceleyeceğiz. Yavuz'un hedefi netti: Türk-İslam Dünyasının Tek Lideri olmak. Bu hedef, onu Safeviler (Çaldıran) ve Memlükler (Mısır Seferi) ile karşı karşıya getirdi.
A. TAHTA ÇIKIŞI VE DEVLETİN HEDEFLERİ
Trabzon'da Sancak Beyi iken Şahkulu İsyanı'nın ve Safevi tehlikesinin ciddiyetini gören Şehzade Selim, babası II. Bayezid'in pasif politikasına karşı çıktı. Yeniçerilerin desteğini alarak Karışan Olayı (1512) ile İstanbul'a geldi ve babasını tahttan çekilmeye zorlayarak padişah oldu.
Yavuz Sultan Selim'in tek bir hedefi vardı: Doğu. Batı'da (Avrupa) barışı koruyarak, tüm gücüyle doğudaki iki büyük Sünni rakibi (Memlükler) ve Şii rakibi (Safeviler) ortadan kaldırmak.
B. DOĞU POLİTİKASI - ÇALDIRAN SEFERİ (1514)
Yavuz'un ilk hedefi, Şahkulu İsyanı'nın arkasındaki güç olan ve Anadolu'da Şii propagandası yapan Safevi Hükümdarı Şah İsmail idi.
1. Çaldıran Savaşı (1514)
Şah İsmail'in Anadolu'daki etkisini (Kızılbaş Türkmenler) kırmak ve Doğu Anadolu'nun güvenliğini sağlamak için sefere çıktı. İki Türk hükümdarı Van yakınlarındaki Çaldıran Ovası'nda karşılaştı.
Kırılma Anı: Şah İsmail'in ordusu, eski Türk geleneğine (Töre) uygun göçebe süvarilerden oluşuyordu. Yavuz'un ordusu ise merkezi, ateşli silahlara (Top ve Tüfek) sahip Yeniçerilerden oluşuyordu. Savaş, Fatih'in Otlukbeli'de (Bölüm 6) kanıtladığı gibi, ateşli silahların süvariye karşı kesin zaferidir.
Sonuçları:
- Safevi tehlikesi bir süreliğine durduruldu. Şah İsmail'in "yenilmezlik" karizması bitti.
- Doğu ve Güneydoğu Anadolu (Diyarbakır, Mardin, Bitlis) kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girdi.
- Tebriz'deki (Safevi başkenti) birçok bilim adamı ve sanatçı (özellikle nakkaşlar) İstanbul'a getirildi. Bu, Osmanlı sanatında (özellikle çini) Safevi etkisini başlattı.
- Savaşın en önemli stratejisti, Kürt kökenli bir âlim olan İdris-i Bitlisî idi. Onun çabalarıyla bölgedeki Sünni Kürt beyleri Osmanlı'ya bağlandı.
2. Turnadağ Savaşı (1515) - ATSB'nin Kesin Sağlanması
Yavuz, Çaldıran'dan dönerken, Maraş-Elbistan bölgesinde yer alan ve hem Memlüklere hem de Safevilere yardım eden Dulkadiroğulları Beyliği üzerine yürüdü.
Sonucu (ÇOK ÖNEMLİ!): Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB) KESİN OLARAK sağlanmıştır. (ATSB'yi sağlayan son adım budur).
C. GÜNEY POLİTİKASI - MISIR SEFERİ (1516 - 1517)
Doğu (Safevi) ve Anadolu (Dulkadir) meselelerini çözen Yavuz, şimdi İslam dünyasının diğer büyük Sünni lideri olan Memlük Devleti'ne yöneldi.
1. Mısır Seferi'nin Nedenleri
➡️ Siyasi Nedenler: Memlüklerin, Cem Sultan (Bölüm 7) ve Şah İsmail ile geçmişte ittifak yapması. Dulkadiroğulları üzerindeki hâkimiyet mücadelesi.
➡️ Ekonomik Nedenler: Baharat Yolu'nun (Hindistan'dan Mısır'a gelen) kontrolünü ele geçirme isteği.
➡️ Dini Nedenler: Memlüklerin, Bağdat'ın Moğollarca yıkılmasından (1258) beri Abbasi Halifeliğini Kahire'de "koruma" (himaye) altında tutması. Yavuz, bu dini otoriteyi de istiyordu.
2. Mercidabık Savaşı (1516)
Yavuz'un ordusu, Memlük ordusuyla Suriye'de (Halep yakını) Mercidabık Ovası'nda karşılaştı. Memlük Sultanı Kansu Gavri, savaşta öldü.
3. Ridaniye Savaşı (1517)
Yavuz, Sina Çölü'nü (dönemin şartlarında imkansız görülen bir yürüyüşle) geçerek Mısır'a (Kahire yakını) ulaştı. Yeni Memlük Sultanı Tomanbay'ın son direnişini Ridaniye Savaşı'nda kırdı.
D. MISIR SEFERİ'NİN SONUÇLARI (OSMANLI ZİRVEYE ÇIKTI)
1. Dini (En Önemlisi): HALİFELİK, Abbasi soyundan Osmanlı soyuna geçti (1517).
2. Dini/Kültürel: Kutsal Emanetler (Hz. Muhammed'in Hırkası, Sakalı, Kılıcı vb.) İstanbul'a (Topkapı Sarayı) getirildi.
3. Ekonomik: Baharat Yolu'nun kontrolü tamamen Osmanlı'ya geçti. Memlük hazineleri ve Mısır'ın zengin vergileri Osmanlı hazinesini ağzına kadar doldurdu. (Yavuz'un "Hazine-i Hümayun" mührü).
4. Siyasi: Venedik, Kıbrıs adası için Memlüklere ödediği vergiyi artık Osmanlı'ya ödemeye başladı.
5. Coğrafi: Kuzey Afrika'nın fethi (Mısır) başlamış oldu.
Yavuz, Baharat Yolu'nu ele geçirdiğinde, Portekizliler çoktan Ümit Burnu'nu (1488) keşfederek Baharat Yolu'nu (Mısır) bypass etmişlerdi (devre dışı bırakmışlardı). Bu nedenle Osmanlı, Baharat Yolu'ndan beklediği ekonomik verimi tam olarak alamadı.
Yavuz Sultan Selim, 1520'de, Batı (Avrupa) üzerine büyük bir sefer hazırlığındayken (muhtemelen Rodos veya Belgrad) vefat etti. Hazineyi doldurmuş, doğu ve güneydeki tüm tehlikeleri yok etmiş, Halifeliği İstanbul'a getirmiş ve imparatorluğu tek oğlu I. Süleyman (Kanuni)'a bırakmıştı.
Bölüm 8'de, Yavuz'un doğudaki tüm rakipleri yok ederek "İslam Dünyasının Tek Lideri" haline geldiğini ve hazineyi doldurduğunu gördük.
Bölüm 9'da, babasının bıraktığı bu muazzam güç ve hazineyle tahta çıkan Kanuni Sultan Süleyman'ın (1520-1566), yönünü tamamen Batı'ya (Avrupa) nasıl çevirdiğini; Belgrad, Mohaç, Viyana Kuşatması ve İstanbul Antlaşması (1533) ile Avrupa'nın kaderini nasıl çizdiğini işleyeceğiz. (Deniz savaşları Bölüm 10'da olacak).