KPSS Tarih (Osmanlı) - BÖLÜM 9: Kanuni Dönemi (Kara Savaşları) (PDF İndirmeli)

⚔️ KPSS TARİH (OSMANLI) - BÖLÜM 9: KANUNİ DÖNEMİ (KARA SAVAŞLARI) (1520-1566) ⚔️

💡 Bölüm 9'un Kapsamı:
Bölüm 8'de Yavuz'un (1512-1520) 8 yılda doğu (Safevi) ve güney (Memlük) tehlikelerini bitirip, hazineyi doldurup, Halifeliği alarak vefat ettiğini gördük. Bu bölümde, 1520'de tahta çıkan ve 46 yıl (en uzun) hüküm süren I. Süleyman (Kanuni) dönemine başlıyoruz. Planımız gereği bu bölüm KARA SEFERLERİNE odaklıdır: İç isyanların bastırılması, Belgrad'ın fethi, Mohaç Meydan Muharebesi, Viyana Kuşatması, İstanbul Antlaşması (1533), İran Seferleri (Amasya Antlaşması) ve Kapitülasyonlar.

A. İKTİDARIN GÜÇLENMESİ: İÇ İSYANLARIN BASTIRILMASI

Yavuz'dan sonra tek evlat olarak (kardeş kavgası yaşamadan) tahta çıkan Kanuni, saltanatının ilk yıllarında, Yavuz'un Mısır seferiyle (Bölüm 8) ortadan kaldırdığı eski düzeni geri getirmek isteyen isyanlarla uğraştı.

1. Canberdi Gazali İsyanı (1521):

Memlük komutanıydı. Yavuz onu Suriye valisi yapmıştı. Kanuni tahta geçince, Memlük Devleti'ni yeniden kurmak için isyan etti. İsyan hızla bastırıldı.

2. Ahmet Paşa ("Hain") İsyanı (1524):

Kanuni'den Sadrazamlık (Vezir-i Azam) beklerken, Mısır Valiliği'ne atandı. Gururu kırılan Ahmet Paşa, Mısır'da adına hutbe okutup para bastırarak isyan etti. İdam edildi.

3. Baba Zünnun ve Kalenderoğlu İsyanları:

Anadolu'da (Yozgat, Konya) çıkan, Tımar sistemindeki bozulmalar, ağır vergiler ve Safevi (Kızılbaş) propagandası etkili olan dini ve ekonomik nitelikli Türkmen isyanlarıdır. (Şeyh Bedreddin ve Şahkulu isyanlarının (Bölüm 7) bir benzeridir).

Sonuç: Kanuni, bu isyanları bastırarak merkezi otoritesini imparatorluğun her köşesinde (hem Mısır'da hem Anadolu'da) tartışmasız hale getirmiştir.

B. BATI (AVRUPA) POLİTİKASI (HEDEF: ORTA AVRUPA)

Kanuni'nin asıl hedefi, Fatih'in İstanbul'u alarak başlattığı "Avrupa Hâkimiyeti"ni tamamlamaktı. Batı'daki en büyük iki rakibi Macaristan Krallığı (kara sınırı) ve Avusturya (Habsburg Hanedanı) idi.

1. Belgrad'ın Fethi (1521)

Fatih Sultan Mehmed'in (Bölüm 6) kuşatıp alamadığı tek yer olan Belgrad, Kanuni'nin ilk hedefi oldu.

Önemi: Belgrad, Orta Avrupa'nın (Macaristan ve Avusturya) kapısı ve kilididir. Bu fetihten sonra Osmanlı'nın Orta Avrupa seferleri için yolu açılmıştır.

2. Mohaç Meydan Muharebesi (1526)

Avrupa'da, Osmanlı'ya karşı direnen son büyük kara gücü Macaristan (Macar Kralı II. Layoş) idi.

⚠️ Mohaç Meydan Muharebesi (29 Ağustos 1526):
Gelişimi: Kanuni'nin ordusu, Macaristan'ın başkenti Budin'e (Budapeşte) ilerlerken Mohaç Ovası'nda Macar ordusuyla karşılaştı.
Sonuç: Savaş, Osmanlı Topçu ve Yeniçeri gücünün, ağır Macar şövalyelerini imha etmesiyle 2 saatte bitti (Dünyanın en kısa süren meydan savaşlarından biridir). Kral II. Layoş savaş meydanında öldü.
Önemi: Macaristan Krallığı fiilen sona erdi ve Osmanlı Devleti'ne bağlı bir eyalete dönüştü (Budin Beylerbeyliği kuruldu).

3. Avusturya (Habsburg) ile Mücadele ve I. Viyana Kuşatması (1529)

Mohaç Zaferi, Osmanlı'yı dönemin diğer süper gücü olan Kutsal Roma-Germen İmparatoru Şarlken ve onun kardeşi olan Avusturya Arşidükü Ferdinand ile doğrudan karşı karşıya getirdi.

Ferdinand, Mohaç'ta ölen Macar kralının akrabası olduğunu iddia ederek Macaristan'ı işgal etti. Kanuni, Ferdinand'ı cezalandırmak ve Avrupa'nın kalbine girmek için Viyana (Avusturya'nın başkenti) üzerine yürüdü.

Kuşatmanın Başarısızlık Nedenleri: Kuşatma (1529) başarısız oldu. Çünkü; sefer mevsimi geçmişti (kışın yaklaşması), kuşatma için gerekli ağır toplar (Şahi) getirilememişti ve Yeniçeriler yorgundu.

4. Almanya Seferi (1532) ve İstanbul Antlaşması (1533)

Kanuni, 1532'de Viyana'da karşısına çıkmayan Ferdinand'ı ve asıl rakibi Şarlken'i (Almanya İmparatoru) büyük bir meydan savaşına zorlamak için "Almanya Seferi"ne çıktı. Ancak ne Şarlken (Protestan/Luther isyanlarıyla uğraşıyordu) ne de Ferdinand, Kanuni'nin karşısına çıkmaya cesaret edemedi.

Avrupa'da karşısına rakip bulamayan Kanuni'nin gücünü gören Ferdinand, barış istedi.

⚠️ İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması (1533): (Zirve!)
Bu, Osmanlı'nın Avrupa (Avusturya) karşısındaki siyasi üstünlüğünü kanıtlayan antlaşmadır.
Kilit Maddesi: Avusturya Arşidükü (Kralı), protokol (denklik) bakımından Osmanlı Sadrazamı (Vezir-i Azam İbrahim Paşa) sayılacaktır.
Anlamı: "Benim kralım, senin 2 numaralı adamına (vezirime) eşittir. Padişah, seninle muhatap bile olmaz." Bu, Orta Avrupa'daki Habsburg hâkimiyetinin kırıldığının ve Osmanlı'nın üstünlüğünün kabul edildiğinin diplomatik belgesidir.

C. DOĞU (İRAN) POLİTİKASI (SAFEVİLERLE MÜCADELE)

Kanuni'nin Batı'da (Avrupa) meşgul olmasını fırsat bilen Safevi Hükümdarı Şah Tahmasb, Çaldıran'ın (Bölüm 8) intikamını almak için Doğu Anadolu'da (Bağdat, Tebriz) sorun çıkarıyordu.

1. Irakeyn Seferi (1534)

Kanuni, Batı'da barışı (1533) sağladıktan sonra yönünü Doğu'ya çevirdi. "Irakeyn" (İki Irak) Seferi ile Bağdat'ı (Irak-ı Arap) ve Tebriz'i (Irak-ı Acem) fethetti.

2. Amasya Antlaşması (1555)

Yıllar süren İran seferleri (1548, 1553) sonucunda Safeviler barış istemek zorunda kaldı.

Önemi: Amasya Antlaşması (1555), Osmanlı Devleti ile Safevi (İran) Devleti arasındaki ilk resmi antlaşmadır. Bu antlaşma ile Bağdat, Tebriz ve Doğu Anadolu'daki Osmanlı hâkimiyeti İran tarafından tanındı ve doğuda uzun süreli bir barış sağlandı.

D. BATI İLE İLİŞKİLER (KAPİTÜLASYONLAR VE FRANSA)

Kanuni'nin Avrupa'daki en büyük rakibi Kutsal Roma-Germen İmparatoru Şarlken idi. Şarlken'in (Avusturya + Almanya + İspanya + Hollanda) Avrupa'yı tek bir Haçlı bayrağı altında birleştirmesini engellemek, Kanuni'nin temel stratejisiydi.

1. Fransa Kralı Fransuva (François)

Şarlken'in en büyük rakibi olan Fransa Kralı I. Fransuva, Şarlken'e esir düşünce (Pavia Savaşı), annesi Kanuni'den yardım istedi. Kanuni, Mohaç Seferi'ni (1526) kısmen bu yardım çağrısı üzerine hızlandırdı.

2. Fransız Kapitülasyonları (1535)

Kanuni, Şarlken'e karşı Avrupa'da kalıcı bir müttefik edinebilmek için Fransa'ya (1535) "Kapitülasyon" (Ticari Ayrıcalık) verdi.

💡 Kapitülasyonların Verilme Nedenleri (O Dönem İçin):
1. Siyasi (En Önemlisi): Haçlı Birliği'ni (Habsburg ittifakını) parçalamak ve Fransa'yı Osmanlı yanına çekmek.
2. Ekonomik: Coğrafi Keşifler (Bölüm 5) ile yön değiştiren (Atlas Okyanusu) ticareti, yeniden Akdeniz limanlarına (Osmanlı limanları) çekmek ve canlandırmak.

Not: Bu ayrıcalıklar, "iki hükümdarın (Kanuni ve Fransuva) ömrüyle sınırlı" tutulmuştu. Kanuni döneminde bu bir "kazanç" iken, Duraklama ve Gerileme dönemlerinde Osmanlı'nın başına bela olacaktır.

💡 Bölüm 10'a Hazırlık:
Bölüm 9'da Kanuni'nin KARA seferlerini (Belgrad, Mohaç, Viyana, Bağdat) ve siyasi hamlelerini (İstanbul Ant., Amasya Ant., Kapitülasyonlar) gördük. Ancak Kanuni'nin asıl lakabı "Muhteşem" (Magnificent), sadece karada değil, denizlerde de kazandığı zaferlerle pekişmişti.

Bölüm 10'da (Serimizin son bölümü), Kanuni döneminin DENİZ savaşlarını (Rodos, Preveze, Hint Deniz Seferleri, Cerbe), Kanuni'nin son seferini (Zigetvar), Yükselme'nin son Sadrazamı Sokullu Mehmed Paşa dönemini (Kıbrıs, İnebahtı, Projeler) ve Yükselme Dönemi'nin sonunu (1579) işleyeceğiz.