⚔️ KPSS TARİH (OSMANLI) - BÖLÜM 10: ZİRVE (DENİZLER) VE YÜKSELMENİN SONU (1520-1579) ⚔️
Bölüm 9'da Kanuni'nin Kara Seferleri'ni (Mohaç, Viyana, Amasya) gördük. Bu son bölümde, Kanuni döneminin DENİZ Seferleri'ni (Rodos, Preveze, Hint Seferleri), Kanuni'nin son seferi olan Zigetvar'ı ve Yükselme Dönemi'nin son büyük devlet adamı Sokullu Mehmed Paşa dönemini (Kıbrıs'ın Fethi, İnebahtı Faciası, Kanal Projeleri) ve Yükselme Dönemi'nin Sonu'nu (1579) detaylıca inceleyeceğiz.
A. KANUNİ DÖNEMİ DENİZ SEFERLERİ (HEDEF: AKDENİZ VE HİNT OKYANUSU) 🌊
Kanuni, babası Yavuz'dan devraldığı hazine ve Fatih'ten kalan donanma mirasıyla, Akdeniz'deki Hristiyan (Haçlı) üstünlüğüne son vermeyi amaçladı. Rakipleri: Rodos Şövalyeleri, Venedik, Ceneviz ve hepsinin lideri olan İspanya/Kutsal Roma (Şarlken) idi.
1. Rodos'un Fethi (1522)
Fatih Sultan Mehmed'in (Bölüm 6) kuşatıp alamadığı ikinci yerdi (İlki Belgrad). Kanuni'nin ilk deniz hedefi burası oldu.
Sonuç: Kale, 6 aylık zorlu bir kuşatma sonrası alındı (1522). Şövalyelerin adadan ayrılmasına izin verildi. Şövalyeler, Şarlken tarafından Akdeniz'in daha batısındaki Malta'ya yerleştirildi. Doğu Akdeniz'in güvenliği sağlandı.
2. Barbaros Hayreddin Paşa'nın Osmanlı Hizmetine Girmesi (1533)
Osmanlı donanması (Kadırga) Akdeniz için yeterli değildi. Bu sırada Kuzey Afrika'da (Cezayir) İspanyollara karşı savaşan en büyük Türk denizcileri Hızır Reis (Barbaros) ve Oruç Reis vardı.
3. Preveze Deniz Savaşı (28 Eylül 1538) (AKDENİZ'İN TÜRK GÖLÜ OLMASI)
Barbaros'un Akdeniz'deki fetihleri (Fransa'ya yardım için Nice kuşatması vb.) Avrupa'yı dehşete düşürdü. Papa'nın çağrısıyla, Şarlken'in organize ettiği devasa bir Haçlı Donanması toplandı.
Taraflar: Osmanlı Donanması (Komutan: Barbaros Hayreddin Paşa) vs Birleşik Haçlı Donanması (Komutan: Andrea Doria - Cenevizli).
Savaş: Barbaros, sayıca çok üstün olan Haçlı donanmasını, Yunanistan'ın Preveze açıklarında Hilal Taktiği'ni denizde uygulayarak tuzağa düşürdü ve imha etti.
Sonuçları (ÇOK ÖNEMLİ!):
- AKDENİZ, KESİN OLARAK BİR "TÜRK GÖLÜ" HALİNE GELDİ.
- Venedik ve Ceneviz'in Akdeniz'deki üstünlüğü sona erdi, Osmanlı'nın denizlerdeki üstünlüğü başladı.
- Bu zaferin kazanıldığı 28 Eylül, günümüzde "Türk Denizcilik Günü" olarak kutlanmaktadır.
4. Hint Deniz Seferleri (1538 - 1553) (BAŞARISIZ SEFERLER)
Kanuni döneminin Akdeniz'deki başarısının aksine, Hint Okyanusu'nda başarısız olunan seferler dizisidir.
- Ekonomik: Portekizlilerin, Coğrafi Keşiflerle Ümit Burnu'nu (Afrika'nın güneyi) bularak Baharat Yolu'nu (Mısır/Süveyş) by-pass etmesi. Osmanlı'nın bu yolu kapatıp Baharat Yolu'nu yeniden canlandırmak istemesi.
- Siyasi/Dini: Hindistan'daki Müslüman Gucerat Sultanlığı'nın Portekizlilere karşı Kanuni'den (Halife olarak) yardım istemesi.
Hadım Süleyman Paşa, Piri Reis, Murat Reis ve Seydi Ali Reis komutasında 4 büyük sefer yapıldı ancak başarısız olundu. Nedenleri:
- Osmanlı devlet adamlarının Hint Okyanusu'nun önemini tam olarak kavrayamaması ve seferlere yeterli destek vermemesi.
- Osmanlı donanmasının (Kadırga - Kürekli), Okyanus'un fırtınalı sularına dayanıklı olmaması (Portekizliler Kanyon/Yelkenli kullanıyordu).
- Yardım isteyen Gucerat Sultanlığı'nın Osmanlı'ya yeterli desteği vermemesi.
5. Cerbe Deniz Savaşı (1560) ve Malta Kuşatması (1565)
- Cerbe Deniz Savaşı (1560): Preveze'nin rövanşını almak isteyen İspanyol liderliğindeki Haçlı donanmasının, Piyale Paşa ve Turgut Reis tarafından Tunus/Cerbe Adası'nda tekrar imha edilmesidir. Akdeniz'deki Türk üstünlüğü pekişmiştir.
- Malta Kuşatması (1565): Rodos'tan kaçıp Malta'ya yerleşen (Bkz: 1522) Sen Jan Şövalyelerinin korsanlık faaliyetlerine son vermek için kuşatıldı. Kuşatma başarısız oldu ve büyük Türk denizcisi Turgut Reis bu kuşatmada şehit düştü.
B. KANUNİ'NİN SON SEFERİ: ZİGETVAR (1566)
Kanuni, 72 yaşında, Avusturya'nın (İmparator Maksimilyan) İstanbul Antlaşması'nı (1533) bozması ve vergi ödememesi üzerine 13. ve son seferine çıktı. Macaristan'daki Zigetvar Kalesi kuşatıldı. Kale alınmak üzereyken Kanuni Sultan Süleyman, 7 Eylül 1566'da otağında vefat etti.
C. SOKULLU MEHMED PAŞA DÖNEMİ (1566 - 1579) (YÜKSELMENİN SONU)
Kanuni'den sonra tahta geçen oğlu II. Selim (Sarı Selim) (1566-1574) ve onun oğlu III. Murad (1574-1595), Kanuni'nin aksine ordunun başında sefere çıkma (Ordu-yu Hümayun) geleneğini terk eden ilk padişahlardır.
Bu dönemde (1566-1579), imparatorluk fiilen Enderun'dan yetişme (Devşirme) bilge Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa tarafından yönetilmiştir. Bu dönem, Yükselme'nin son parlak yıllarıdır.
1. Kıbrıs'ın Fethi (1571) ve İnebahtı Faciası
Sokullu, donanmanın yıprandığını görerek büyük seferlere karşıydı. Ancak II. Selim, Venediklilerin elindeki Kıbrıs Adası'nın (Doğu Akdeniz'in kilidi, Mısır yolunu tehdit eden son Haçlı üssü) fethini emretti. Lala Mustafa Paşa komutasındaki ordu Kıbrıs'ı fethetti (1571).
Neden: Kıbrıs'ın fethi, tüm Avrupa'yı şoka uğrattı.
Olay: Papa'nın çağrısıyla toplanan (İspanyol, Venedik, Ceneviz, Malta) Haçlı Donanması (Komutan: Don Juan), Yunanistan'ın İnebahtı (Lepanto) körfezinde Osmanlı donanmasını (Müezzinzade Ali Paşa) tamamen yaktı (imha etti).
Sonuç: Bu, Osmanlı tarihinin ilk büyük deniz faciasıdır.
Sokullu'nun Tarihi Sözü: Venedik Elçisine: "Siz Kıbrıs'ı alarak bizim kolumuzu kestiniz, biz İnebahtı'da donanmamızı yakarak sizin sakalınızı tıraş ettik. Kesilen kol geri gelmez, ama kesilen sakal daha gür çıkar."
Nitekim Sokullu, 6 ay içinde (Kılıç Ali Paşa) daha güçlü bir donanma inşa ettirerek Tunus'u fethetti (1574). Bu fetihle Kuzey Afrika'daki (Fas hariç) Osmanlı hâkimiyeti kesinleşti.
2. Sokullu'nun Kanal Projeleri (Vizyoner Projeler)
Sokullu, Coğrafi Keşiflerin (Portekiz) olumsuz etkilerini kırmak ve doğudaki Rus tehlikesini durdurmak için iki dâhiyane proje tasarladı:
Hedefler: 1) Rusya'nın güneye inmesini engellemek. 2) Orta Asya Türkleri (Türkistan) ile bağlantı kurmak. 3) İran'ı (Safevi) kuzeyden kontrol altında tutmak. 4) İpek Yolu'nu canlandırmak.
Sonuç: Başarısız oldu (Rus saldırıları ve Kırım Hanı'nın isteksizliği nedeniyle).
Hedefler: 1) Baharat Yolu'nu yeniden canlandırmak. 2) Portekizlileri Hint Okyanusu'ndan atmak (Hint Deniz Seferlerinin başarısızlığını telafi etmek).
Sonuç: Başarısız oldu (Sokullu'nun ölümü ve projenin maliyeti nedeniyle). (Bu iki proje de 19. ve 20. yy'da Ruslar ve İngilizler/Fransızlar tarafından gerçekleştirilmiştir).
3. Yükselme Dönemi'nin Sonu (1579)
Sokullu Mehmed Paşa'nın 1579'da bir suikast sonucu (saray entrikalarıyla) öldürülmesi, imparatorluğun "altın çağı"nı fiilen sona erdirmiştir. Kanuni, II. Selim ve III. Murad'a sadrazamlık yapan Sokullu'nun ölümüyle, devlet yönetimi liyakatsiz kişilerin eline geçmeye başlamıştır.
1579 (Sokullu'nun ölümü), sembolik olarak Yükselme Dönemi'nin Sonu ve Duraklama Dönemi'nin (17. Yüzyıl) başlangıcı olarak kabul edilir.
Böylece "Osmanlı Devleti (Kuruluş ve Yükselme)" serimizi 10 detaylı bölümde tamamlamış bulunuyoruz. (1. Osman/Orhan, 2. Murad/Yıldırım, 3. Ankara/Fetret, 4. I.Mehmed/II.Murad, 5. İstanbul'un Fethi, 6. Fatih Fetihleri, 7. Fatih Kanun/II.Bayezid, 8. Yavuz, 9. Kanuni-Kara, 10. Kanuni-Deniz/Sokullu).
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi (17. Yüzyıl)" ile başlayabiliriz.