🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI DURAKLAMA) - BÖLÜM 5: BÜYÜK FELAKET VE DÖNEMİN SONU (1683-1699) 🏛️
Bölüm 4'te, Köprülüler ailesinin devleti nasıl toparladığını ve Bucaş Antlaşması (1672) ile Batı'da en geniş sınırlara ulaştırdığını gördük. Bu "Duraklama içindeki Yükseliş", Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'yı, Kanuni'nin bile alamadığı Viyana'yı fethetme hırsına sürükledi.
Bu bölümde, Osmanlı tarihinin en büyük kırılma anlarından biri olan II. Viyana Kuşatması (1683) bozgununu, bu bozgunun Avrupa'yı nasıl birleştirdiğini (Kutsal İttifak Savaşları) ve 16 yıl süren bu felaketin Karlofça Antlaşması (1699) ile nasıl sonuçlandığını detaylıca işleyeceğiz.
A. II. VİYANA KUŞATMASI (1683) - ZİRVEDEN DÜŞÜŞ
1. Kuşatmanın Nedenleri
Bucaş (1672) ile zirveye ulaşan Osmanlı, Avrupa'nın kalbine son bir büyük hamle yapmak istedi.
➡️ Görünen Neden (Bahane): Avusturya'ya bağlı Macar (Protestan) lideri Tökeli İmre'nin, Avusturya'nın Katolik baskısına karşı Osmanlı'dan (IV. Mehmed) yardım istemesi.
➡️ Merzifonlu, Padişah IV. Mehmed'i (Avcı) ikna ederek "Macaristan'a yardım" bahanesiyle devasa bir orduyla sefere çıktı. Asıl hedef Viyana idi.
2. Kuşatma ve Bozgun (Kırım Hanı'nın Hatası)
Viyana, 2 ay boyunca kuşatıldı ancak alınamadı. Merzifonlu, şehrin "teslim olmasını" (ve zenginliklerini korumayı) beklediği için son taarruzu geciktirdi.
Bu sırada, Bizans İmparatoru Manuel'in (Bölüm 4) yaptığı gibi, Avusturya Kralı da Papa'dan yardım istedi. Papa, Lehistan Kralı Jan Sobieski'yi yardıma çağırdı.
Merzifonlu'nun en büyük hatası, Lehistan ordusunun Tuna'yı geçerek yardıma gelmesini engellemekle görevlendirdiği Kırım Hanı Murad Giray'a güvenmekti.
Murad Giray, (Merzifonlu'ya olan kişisel kini veya Avusturya'dan aldığı rüşvet nedeniyle) Leh ordusunun Tuna'yı geçmesine kasten izin verdi.
Osmanlı ordusu, Kahlenberg (Almandağı) Tepeleri'nde, kale (Avusturya) ile Lehistan ordusu arasında iki ateş arasında kalarak tarihi bir bozgun yaşadı. Padişahın sancağı (Sancak-ı Şerif) bile zor kurtarıldı. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Belgrad'a kaçtı ancak IV. Mehmed'in emriyle orada idam edildi.
B. KUTSAL İTTİFAK SAVAŞLARI (1683 - 1699)
II. Viyana Bozgunu, Avrupa'da yüzyıllardır beklenen anı yaratmıştı: "Türklerin yenilebilir olduğunu" görmek. Papa'nın (XI. Innocent) önderliğinde, Osmanlı'yı Avrupa'dan (Balkanlar'dan) tamamen atmak amacıyla tarihin en büyük Haçlı ittifaklarından biri kuruldu.
- Avusturya (Kutsal Roma Germen) (Karadan - Macaristan)
- Venedik (Denizden - Mora ve Dalmaçya)
- Lehistan (Polonya) (Kuzeyden - Ukrayna/Podolya)
- Malta Şövalyeleri (Denizden - Venedik'e destek)
- Rusya (1686'da katıldı): (Kuzeyden - Azak/Karadeniz)
16 Yıllık Savaş ve Hezimet
Osmanlı Devleti, 4 cephede (Avusturya, Venedik, Lehistan, Rusya) aynı anda savaşmak zorunda kaldı. Bu, imparatorluğun kaldırabileceğinden çok daha büyük bir yüktü.
Savaşlar tam bir felakete dönüştü. Peş peşe yenilgiler alındı (Salankamen Bozgunu, Zenta Faciası). Macaristan ve Erdel tamamen kaybedildi. Bu süreçte IV. Mehmed (Avcı) tahttan indirildi (1687), yerine kardeşleri II. Süleyman ve II. Ahmed geçti.
1695'te tahta çıkan II. Mustafa, ordunun başına geçerek (son sefere çıkan padişahtır) durumu düzeltmek istese de Zenta Faciası'nda (1697) ordu Prens Eugen tarafından tamamen imha edildi. Artık barıştan başka çare kalmamıştı.
C. DÖNEMİN SONU: KARLOFÇA VE İSTANBUL ANTLAŞMALARI
1. Karlofça Antlaşması (1699)
16 yıl süren savaşlar, İngiltere ve Hollanda'nın arabuluculuğuyla Karlofça'da sona erdi. (Rusya hariç tüm Kutsal İttifak üyeleriyle imzalandı).
Toprak Kayıpları (Çok Ağır):
- Avusturya'ya (En kârlı): Macaristan ve Erdel'in tamamı verildi. (Orta Avrupa hâkimiyeti bitti).
- Venedik'e: Mora Yarımadası ve Dalmaçya kıyıları verildi. (Akdeniz'de darbe).
- Lehistan'a (Polonya):
Podolya ve Ukrayna geri verildi. (Batıdaki en geniş sınırlar kaybedildi).
- Osmanlı Devleti, Batı'da İLK KEZ BÜYÜK ÇAPTA toprak kaybetti.
- Duraklama Dönemi (17. YY) resmen bitti, GERİLEME DÖNEMİ (18. YY) resmen başladı.
- Osmanlı'nın taarruz (fetih) politikası sona erdi; savunma ve "kaybedilen toprakları geri alma" (Revizyonist) politikası başladı.
- Antlaşma, Avusturya'nın garantörlüğünde (kefil) imzalandı. Bu, Osmanlı'nın uluslararası alanda müzakere gücünü kaybettiğini gösterir.
2. İstanbul Antlaşması (1700)
Karlofça'da barışa yanaşmayan Rusya ile savaş bir yıl daha devam etti. Rusya, Azak Kalesi'ni ele geçirince, 1700'de ayrı bir antlaşma imzalandı.
- Azak Kalesi, Rusya'ya verilecektir.
- Rusya, İstanbul'da daimi elçi (diplomat) bulundurabilecektir.
- RUSYA, KARADENİZ'E (Sıcak Denizlere) İNMEK İÇİN İLK ADIMI (ÜSSÜ) ATMIŞ OLDU. (Fatih'in "Türk Gölü" (Bölüm 6) yaptığı Karadeniz, tehlikeye girdi).
- Rus elçisi, İstanbul'da kalarak Osmanlı'nın iç işlerine karışma ve Ortodoksları kışkırtma fırsatı buldu.
Böylece "Osmanlı Duraklama Dönemi" serimizi 5 detaylı bölümde (1. Nedenler/III.Murad/III.Mehmed, 2. I.Ahmed/Genç Osman, 3. IV.Murad/Sultan İbrahim, 4. Ağalar Saltanatı/Köprülüler, 5. II.Viyana/Karlofça) tamamlamış bulunuyoruz.
İmparatorluk, 1699 Karlofça ile Gerileme Dönemi'ne (18. Yüzyıl) girmiştir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl)" (Lale Devri, Patrona Halil, Küçük Kaynarca vb.) ile başlayabiliriz.