🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI GERİLEME) - BÖLÜM 1: KAYIPLARI GERİ ALMA POLİTİKASI (1700-1718) 🏛️
"Duraklama Dönemi" (Bölüm 5), 1699'da Karlofça Antlaşması ile sona erdi. Osmanlı, Batı'da ilk kez büyük toprak kaybetti (Macaristan). 18. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) bu travma ile başladı. Bu dönemin ilk 18 yılındaki temel politika, "Kayıpları Geri Alma" (Revizyonizm) idi.
Bu bölümde, Edirne Vakası'nı (1703), Rusya ile yapılan ilk hesaplaşma olan Prut Savaşı'nı (1711) ve Avusturya ile yapılan Petervaradin Savaşı'nı (1716) ve bu dönemi kapatıp Lale Devri'ni açan Pasarofça Antlaşması'nı (1718) detaylıca işleyeceğiz.
A. YÜZYILIN BAŞLANGICI: EDİRNE VAKASI (1703)
Karlofça (1699) ve İstanbul (1700) antlaşmalarının ağır yenilgisinden sonra, Padişah II. Mustafa (IV. Mehmed gibi) Edirne'ye çekilmiş ve devlet işlerini hocası Şeyhülislam Feyzullah Efendi'ye bırakmıştı.
Neden:
- Padişahın (II. Mustafa) başkent İstanbul yerine Edirne'de oturması ve İstanbul esnafının/askerinin bu durumdan ekonomik olarak zarar görmesi.
- Devlet yönetiminin tamamen Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin elinde olması ve onun kendi akrabalarını (Beşik Ulemalığı) önemli yerlere ataması.
- Karlofça'nın yarattığı ekonomik buhran ve ödenemeyen Ulufe (maaş) sorunu.
Yerine, Kafes'ten (Şimşirlik) kardeşi III. Ahmed'i tahta çıkardılar.
B. III. AHMED DÖNEMİ (1703-1730) VE İLK HESAPLAŞMA: RUSYA
III. Ahmed tahta geçtiğinde, "Kayıpları geri alma" politikasının ilk hedefi, İstanbul Antlaşması (1700) ile Karadeniz'e inen (Azak Kalesi) Rusya (Çar I. Petro) idi.
Prut Savaşı (1711)
İsveç Kralı XII. Karl (Demirbaş Şarl), Poltava Savaşı'nda (1709) Çar Petro'ya yenilerek Osmanlı'ya sığındı. Rus ordusu, Demirbaş Şarl'ı takip bahanesiyle Osmanlı sınırını (Eflak-Boğdan) ihlal etti.
Sadrazam Baltacı Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Çar I. Petro'nun ordusunu Prut Nehri kıyısında (Romanya) bataklıkta sıkıştırdı. Rus ordusu tamamen imha edilmek üzereyken Çar Petro, eşi Katerina aracılığıyla barış istedi.
- Yeniçeri ordusunun disiplinsizliğine ve uzun bir savaşa güvenemiyordu (Duraklama mirası).
- Kırım Hanı'nın (Devlet Giray) ihanet edebileceği veya Rusları tam olarak durduramayacağı korkusu.
- Rusya'dan rüşvet aldığı iddiaları (Propaganda).
Maddeler:
- Azak Kalesi Osmanlı'ya geri verilecektir. (En önemli kazanç).
- Rusya, İstanbul'da daimi elçi bulunduramayacaktır.
- Rusya, Lehistan'ın (Polonya) iç işlerine karışmayacaktır.
- İsveç Kralı (Demirbaş Şarl) serbestçe ülkesine dönebilecektir.
- Prut, İstanbul Antlaşması'nın (1700) tam tersidir. Osmanlı'nın 18. yüzyıldaki ilk siyasi başarısıdır.
- En Önemli Sonuç: Bu zafer, Osmanlı devlet adamlarına "Karlofça'da kaybedilen tüm toprakların (Macaristan) geri alınabileceği" ümidini (aşırı özgüven) verdi.
C. İKİNCİ HESAPLAŞMA: VENEDİK VE AVUSTURYA (1715-1718)
Prut'tan alınan cesaretle, III. Ahmed'in Sadrazamı Silahtar Damat Ali Paşa, yönünü Karlofça'da toprak kaybedilen ikinci devlete, Venedik'e çevirdi.
1. Mora'nın Geri Alınması (1715)
Osmanlı ordusu, Venedik'in elindeki Mora Yarımadası'nı (Yunanistan) kolaylıkla geri aldı (1715).
2. Petervaradin Savaşı (1716) ve Belgrad'ın Düşüşü
Mora'nın alınması, Karlofça Antlaşması'nın (1699) garantör devleti olan Avusturya'yı harekete geçirdi. Avusturya, Mora'nın Venedik'e iadesini istedi. Osmanlı bunu reddedince, Avusturya savaş ilan etti.
Avusturya'nın dâhi komutanı Prens Eugen (Zenta Fatihi - Duraklama Bölüm 5) komutasındaki Avusturya ordusu, Petervaradin Savaşı'nda (1716) Osmanlı ordusunu (Silahtar Ali Paşa şehit düştü) ağır bir yenilgiye uğrattı.
Bu zaferden sonra ilerleyen Prens Eugen, Kanuni'nin (Yükselme Bölüm 9) fethettiği Orta Avrupa'nın kilidi olan Belgrad'ı kuşattı ve ele geçirdi (1717).
D. BİR DEVRİN BİTİŞİ: PASAROFÇA ANTLAŞMASI (1718)
Belgrad'ın düşmesi ve Avusturya'nın Tuna'yı geçme tehlikesi üzerine Osmanlı Devleti, İngiltere ve Hollanda'nın arabuluculuğunu kabul ederek barış istedi.
Taraflar: Osmanlı vs. Avusturya ve Venedik.
Maddeler:
- Avusturya'ya (Ağır Kayıp): Belgrad (Orta Avrupa kilidi), Banat ve Kuzey Sırbistan Avusturya'ya verildi.
- Venedik'e (Kazanç): Mora Yarımadası (Osmanlı'nın aldığı) Osmanlı'da kaldı (Tek kazanç). Ancak Dalmaçya kıyıları Venedik'e verildi.
- Prut (1711) ile başlayan "Kayıpları geri alma" (Fetih/Revizyonizm) politikası, Pasarofça'nın ağır yenilgisiyle tamamen sona erdi.
- Osmanlı Devleti, Avrupa'nın (Batı'nın) askeri ve teknik üstünlüğünü KESİN OLARAK KABUL ETTİ.
- Bu kabul, "Biz neden geri kaldık?" sorgulamasını başlattı ve Osmanlı, savunma ve "Batılılaşma" (Islahat) politikasına geçti.
- Pasarofça (1718), LALE DEVRİ (1718-1730) denilen ilk Batılılaşma (Islahat) dönemini başlatan antlaşma oldu.
Bölüm 1'de, 18. Yüzyılın ilk yarısındaki (1700-1718) askeri denemelerin (Prut hariç) başarısızlıkla sonuçlandığını ve Belgrad gibi stratejik bir kaleyi kaybettiğimizi gördük. Pasarofça Antlaşması, Osmanlı'yı "Kayıpları geri alma" sevdasından vazgeçirip, "Avrupa'yı tanıma" evresine soktu.
Bölüm 2'de, Padişah III. Ahmed ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın başlattığı, 12 yıl süren bu barış ve ilk Batılılaşma dönemi olan "LALE DEVRİ"ni (Matbaa, Elçilikler, İtfaiye, Saraylar) ve bu dönemi kanlı bir şekilde bitiren Patrona Halil İsyanı'nı (1730) işleyeceğiz.