🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI GERİLEME) - BÖLÜM 3: I. MAHMUD VE İLK ASKERİ ISLAHATLAR (1730-1754) 🏛️
Bölüm 2, Patrona Halil İsyanı (1730) ile Lale Devri'nin sona ermesi ve III. Ahmed'in tahttan indirilmesiyle bitti. Bu bölümde, isyancıların onayıyla tahta çıkan I. Mahmud'un, isyanı nasıl bastırdığını ve (Lale Devri'nin aksine) Batı tarzı ilk ASKERİ ıslahatları (Humbaracı Ahmed Paşa) nasıl yaptığını inceleyeceğiz. Bu ıslahatların başarısını Belgrad Antlaşması (1739)'nda ve Kapitülasyonların sürekli (1740) hale gelmesini göreceğiz.
A. I. MAHMUD DÖNEMİ (1730 - 1754)
1. Saltanatının İlk Yılları (Patrona Halil'in Tasfiyesi)
I. Mahmud, Patrona Halil ve destekçisi olan Yeniçeriler sayesinde tahta çıkmıştı. İlk yılında (1730-1731) devlet, fiilen bu isyancıların kontrolündeydi. İsyancılar, Lale Devri'nin tüm lüks yapılarını (Sadabad) yıktı ve devlet makamlarına yerleştiler.
I. Mahmud, otoritesini kurmak için bir yıl bekledi ve Patrona Halil ile destekçilerini (Yeniçeri ve Ulema'nın yardımıyla) saraya çağırarak bir baskınla idam ettirdi (1731). Böylece merkezi otoriteyi yeniden sağladı.
2. Dış Siyaset: İran Savaşları
Lale Devri'nde başlayan (ve Patrona Halil İsyanı'nı tetikleyen) Safevi (İran) savaşları bu dönemde de devam etti. İran'da Nadir Şah'ın yönetimi ele almasıyla savaşlar şiddetlendi. Savaşlar, 1746'da imzalanan Kerden Antlaşması (II. Kasr-ı Şirin) ile sona erdi.
B. BATI TARZI İLK ASKERİ ISLAHATLAR (LALE DEVRİ'NDEN FARKI)
Lale Devri (Bölüm 2), Batı'nın kültürel yönünü (Matbaa, Bahçecilik) örnek almış, askeri alana dokunmamıştı. I. Mahmud dönemi ise, Pasarofça'daki (Bölüm 1) yenilginin asıl nedeni olan askeri-teknik alandaki geri kalmışlığı çözmeye odaklandı.
1. Humbaracı Ahmed Paşa (Comte de Bonneval)
Batı tarzı askeri ıslahat için Fransa'dan bir uzman getirildi: Comte de Bonneval (Komp dö Boneval). Bu Fransız subayı, Müslüman olarak "Humbaracı Ahmed Paşa" adını aldı.
1. Humbaracı Ocağı (Topçu/Bombacı): Osmanlı'nın en eski teknik sınıflarından olan Humbaracı Ocağı (El bombası, Havan topu), Batı (Avrupa) tarzında, modern ve disiplinli bir askeri birlik olarak yeniden düzenlendi.
2. Hendesehane (Matematik Okulu) (1734): Humbaracı Ocağı'na subay (teknik personel) yetiştirmek amacıyla Üsküdar'da açıldı.
ÖNEMİ: Hendesehane, Osmanlı Devleti'nde Batı tarzında (Avrupa müfredatı) eğitim veren İLK ASKERİ TEKNİK OKULDUR. (Modern Mühendisliğin temeli).
3. Sonuç: Osmanlı ordusu (özellikle Topçu sınıfı), tarihinde ilk kez Batılı bir uzman eliyle modernize edilmeye başlandı.
C. RUSYA VE AVUSTURYA SAVAŞLARI (1736-1739)
Rusya (Kırım'ı almak) ve Avusturya (Balkanlarda ilerlemek), Osmanlı'nın İran Savaşları ile meşgul olmasını fırsat bilerek ittifak yaptılar ve aynı anda iki cepheden Osmanlı'ya savaş açtılar.
Savaşın Gelişimi ve Islahatların Etkisi
Savaş, Osmanlı için felaketle başladı. Ruslar Azak Kalesi'ni işgal etti. Avusturya, Belgrad'ı üs olarak kullanıp Balkanlara girdi.
Ancak, Humbaracı Ahmed Paşa'nın (I. Mahmud) modernize ettiği Topçu Ocağı ve Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa'nın orduları toparlamasıyla savaşın seyri değişti. Avusturya ordusu Hissearcık (Grocka) Savaşı'nda ağır bir yenilgiye uğratıldı.
Ağır bir yenilgi alan Avusturya, müttefiki Rusya'ya haber vermeden savaştan çekilmek istedi. Rusya da tek başına kalınca barış istedi.
Taraflar: Osmanlı vs. Avusturya ve Rusya. (Arabulucu: Fransa).
Maddeleri:
- Avusturya: Pasarofça Antlaşması (1718 - Bölüm 1) ile aldığı BELGRAD'ı ve Kuzey Sırbistan'ı Osmanlı'ya geri verdi.
- Rusya: Azak Kalesi yıkılmak şartıyla Rusya'da kaldı (Kârlı değil). Rusya, Karadeniz'de savaş ve ticaret gemisi bulunduramayacaktı (En önemli kazanç).
- Belgrad Antlaşması, Osmanlı'nın 18. Yüzyılda (Gerileme Dönemi) imzaladığı SON KAZANÇLI antlaşmadır.
- Osmanlı'nın kaybettiği bir toprağı (Belgrad) geri alabildiğini göstermiştir.
- Bu zaferin kazanılmasında, I. Mahmud'un yaptığı ASKERİ ISLAHATLAR (Humbaracı Ocağı) etkili olmuştur.
- Rusya'nın Karadeniz'e inmesi (şimdilik) engellenmiştir.
D. KAPİTÜLASYONLARIN SÜREKLİ HALE GELMESİ (1740)
Belgrad Antlaşması'nda (1739) arabuluculuk yapan Fransa'ya, bu yardımlarına karşılık büyük bir "hediye" verildi.
Kanuni döneminde (Yükselme Bölüm 9) Fransa'ya verilen kapitülasyonlar (ticari ayrıcalıklar), "iki hükümdarın (Kanuni ve Fransuva) ömrüyle sınırlı" idi ve Kanuni öldüğünde bitmişti. Sonraki padişahlar bu antlaşmayı yeniliyordu.
I. Mahmud, 1740 yılında, Belgrad'daki yardımları için Fransa'ya bu kapitülasyonları "SÜREKLİ" (Daimi) hale getirdi.
ÖNEMİ: Bu karar, Osmanlı ekonomisinin yabancı (Fransız) tüccarların kontrolüne girmesi sürecini başlattı ve yerli ekonominin (Loncalar) çöküşünü hızlandırdı. (Gerilemenin ekonomik başlangıcıdır).
I. Mahmud, 1754'te vefat etti. Onun dönemi, yapılan askeri ıslahatlar ve kazanılan Belgrad Antlaşması (1739) sayesinde Gerileme Dönemi içinde "parlak bir istisna" olarak kaldı.
I. Mahmud'dan sonra tahta geçen III. Osman (önemsiz) ve ardından III. Mustafa (1757) döneminde, Belgrad'da alınan ders unutuldu ve ıslahatlar yavaşladı. Ancak I. Mahmud'un yendiği Rusya, "Büyük Katerina" ile yeniden güçlenmişti.
Bölüm 4'te, Rusya'nın (Büyük Katerina) Osmanlı'yı tarihten silmek için başlattığı "Grek Projesi"ni, 1768-1774 Savaşını, tarihimizin en büyük deniz felaketi olan Çeşme Baskını (1770)'nı ve 18. Yüzyılın en ağır antlaşması olan KÜÇÜK KAYNARCA (1774) Antlaşması'nı işleyeceğiz.