KPSS Tarih (Osmanlı Gerileme) - BÖLÜM 4: Büyük Felaket (Küçük Kaynarca) (PDF İndirmeli)

🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI GERİLEME) - BÖLÜM 4: BÜYÜK FELAKET VE KÜÇÜK KAYNARCA (1754-1774) 🏛️

💡 5 Bölümlük Serimizin 4. Bölümü:
Bölüm 3'te, I. Mahmud'un Batı tarzı ilk askeri ıslahatları sayesinde Belgrad Antlaşması (1739) ile nasıl "son kazançlı" zaferin kazanıldığını gördük. Bu zafer, Osmanlı'ya geçici bir özgüven verdi. I. Mahmud'dan sonra gelen III. Osman (1754-1757) dönemi, önemli bir siyasi olay olmadan geçti.

Bu bölümde, 1757'de tahta çıkan III. Mustafa dönemini, Rusya'nın (Çariçe II. Katerina) yeni "Grek Projesi"ni, 1768-1774 Savaşı'nı, donanmamızın ikinci kez yakıldığı Çeşme Faciası (1770)'nı ve 18. yüzyılın en ağır yenilgisi olan Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)'nı detaylıca işleyeceğiz.

A. III. MUSTAFA DÖNEMİ (1757 - 1774) VE ISLAHAT ÇABALARI

III. Mustafa, I. Mahmud'un (Bölüm 3) başlattığı Batılılaşma (ıslahat) çabalarını devam ettirmek isteyen, bozulmanın farkında olan bir padişahtı.

III. Mustafa Dönemi Islahatları (Savaş Öncesi):

Islahatlar için Baron de Tott (Macar asıllı Fransız mühendis) ve Sadrazam Koca Ragıp Paşa'yı görevlendirdi.
Sürat Topçuları Ocağı (İlk): İlk kez, Batı tarzında hızlı (süratli) atış yapabilen "Sürat Topçuları Ocağı"nı kurdu.
Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz Mühendishanesi): Batı tarzı ilk denizcilik ve tersane mühendisliği okulunun temellerini attı (Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa ile). (Kuruluşu I. Abdülhamid döneminde resmileşecektir).
Esham Sistemi (İç Borçlanma) tasarısı hazırlandı (I. Abdülhamid uygulayacak).

B. 1768-1774 OSMANLI-RUS SAVAŞI (BÜYÜK ÇÖKÜŞ)

1. Savaşın Nedenleri (Rusya'nın Yeni Hedefleri)

Rusya'da tahta çıkan hırslı Çariçe II. Katerina, Çar I. Petro'nun (Bölüm 1 - Prut) "sıcak denizlere inme" politikasını bir adım ileri taşıdı:

Rusya'nın Hedefleri:

Grek Projesi: İstanbul'u (Konstantiniyye) alarak Bizans İmparatorluğu'nu yeniden kurmak ve başına Rus prensini (torunu Konstantin) geçirmek.
Dakin Projesi: Osmanlı'yı Balkanlar'dan atarak Eflak ve Boğdan'ı (Romanya) da içeren bir Rus-Avusturya devleti kurmak.

Görünen Neden (Bahane): Lehistan (Polonya) Sorunu. Rusya, Lehistan'ın iç işlerine karıştı. Leh milliyetçileri kaçarak Osmanlı'ya sığındı. Rus askerlerinin bu milliyetçileri kovalarken Osmanlı toprağına (Balta kasabası) girmesi, III. Mustafa'nın (Koca Ragıp Paşa'nın uyarılarına rağmen) Rusya'ya savaş ilan etmesine neden oldu (1768).

2. Savaşın Gelişimi ve Çeşme Deniz Faciası (1770)

Osmanlı Devleti, I. Mahmud'un (Bölüm 3) zaferlerine güvenerek girdiği bu savaşta, hem karada hem denizde tarihinin en büyük felaketlerinden birini yaşadı.

⚠️ Çeşme Deniz Baskını (Faciası) (1770):
Olay: Rus donanması (Amiral Orlov komutasında), Baltık Denizi'nden (Rusya) yola çıktı, İngilizlerin yardımıyla Cebelitarık Boğazı'nı geçerek Akdeniz'e girdi ve Mora'daki Rumları isyana teşvik etti.

Ardından, İzmir'in Çeşme Limanı'nda demirlemiş olan hazırlıksız Osmanlı donanmasını (Kaptan-ı Derya Mandalzade Hüsameddin Paşa) 5-6 Temmuz 1770 gecesi baskın yaparak yaktı ve TAMAMEN İMHA ETTİ.

ÖNEMİ:

Bu, İnebahtı'dan (1571) sonra Osmanlı donanmasının ikinci kez yakıldığı büyük felakettir.
Osmanlı Devleti, denizlerdeki üstünlüğünü tamamen kaybetti.
Rusya, Karadeniz'de donanması olmamasına rağmen, Ege'yi ve Çanakkale Boğazı'nı tehdit eder hale geldi.

Karada da Rus orduları (General Rumyantsev) Eflak, Boğdan, Kırım ve Tuna'yı işgal etti (Kartal Zaferi). Bu felaketler yaşanırken Padişah III. Mustafa kahrından öldü (1774).

3. I. Abdülhamid'in Tahta Çıkışı ve Antlaşma

III. Mustafa'nın ölümü üzerine, Kafes'ten (49 yıl) çıkan kardeşi I. Abdülhamid (1774) tahta geçti. I. Abdülhamid, bu enkazı devraldı ve Rusya'nın barış şartlarını kabul etmek zorunda kaldı.

C. KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI (1774) - 18. YY'IN EN AĞIR ANTLAŞMASI

1774'te imzalanan bu antlaşma, Karlofça'dan (1699) bile daha ağır sonuçları olan, Gerileme Dönemi'nin en trajik belgesidir.

⚠️ Küçük Kaynarca Antlaşması'nın (1774) Maddeleri ve Yorumları (Tümü Ezberlenmeli!):
1. KIRIM (En Önemli Maddeler):

Kırım, BAĞIMSIZ olacaktır.
Kırım halkı, dini açıdan Osmanlı Halifesi'ne bağlı kalacaktır.

Yorumu (Çift Yönlü Tuzak):

Tarihte İLK KEZ, halkının tamamı TÜRK ve MÜSLÜMAN olan bir toprak (Kırım) kaybedildi.
Rusya, Kırım'ı "bağımsız" yaparak Osmanlı'dan kopardı ve ileride (Bölüm 5) Kırım'ı ilhak etmenin (yutmanın) önünü açtı.
Osmanlı, ilk kez HALİFELİĞİN SİYASİ GÜCÜNÜ (Dini bağ) bir antlaşma maddesi olarak kullanarak Kırım'la olan bağını korumaya çalıştı.

2. Ortodoksların Himayesi (Siyasi Felaket):

Rusya, Osmanlı Devleti'ndeki Ortodoks tebaayı (halkı) himaye (koruma) hakkını elde etti.

Yorumu: Rusya, Osmanlı Devleti'nin İÇ İŞLERİNE KARIŞMAK için resmi bir bahane (hak) elde etti. (Balkanlardaki Sırp, Rum, Bulgar isyanlarının hepsini kışkırtacaktır).

3. Kapitülasyonlar (Ekonomik):

Fransa ve İngiltere'ye verilen kapitülasyonlar Rusya'ya da verilecek. Rus ticaret gemileri Karadeniz ve Akdeniz'de serbestçe dolaşacak.

Yorumu: Rusya, Karadeniz'e resmen çıktı (Ticari de olsa). Fatih'in "Türk Gölü" (Yükselme Bölüm 6) yaptığı Karadeniz, "Rus Gölü" olma yoluna girdi.

4. Savaş Tazminatı (Ekonomik Felaket):

Osmanlı Devleti, tarihinde İLK KEZ SAVAŞ TAZMİNATI ödemeyi kabul etti.

Yorumu: Bu, Osmanlı hazinesinin çöktüğünün ve askeri yenilginin mali olarak da kabul edildiğinin kanıtıdır.

5. Elçilik ve Konsolosluk (Siyasi):

Rusya, İstanbul'da daimi elçilik (Zitvatorok'ta da vardı) VE Balkanlar'da istediği yerde KONSOLOSLUK açma hakkını elde etti.

Yorumu: Bu konsolosluklar, Rusya'nın "ajanlık ve propaganda (pan-Slavizm)" merkezleri olarak çalışacaktır.

💡 Bölüm 5'e Hazırlık:
Küçük Kaynarca (1774), Osmanlı Devleti için bir "ölüm fermanı" gibiydi. Rusya, Kırım'ı "bağımsız" yaparak yutmaya hazırlandı.

Bölüm 5'te, I. Abdülhamid'in kalan saltanatını (Esham Sistemi), Rusya'nın Kırım'ı resmen ilhak etmesini (Aynalıkavak Tenkihnamesi-1779), 1789'da Fransız İhtilali'nin dünyayı sarstığı anda tahta çıkan III. Selim'i, Yaş Antlaşması (Kırım'ın resmen kaybı) ile Gerileme'yi nasıl bitirdiğini ve Nizâm-ı Cedid (Yeni Düzen) ordusuyla devleti kurtarmak için yaptığı radikal ıslahatları ve bu ıslahatların Kabakçı Mustafa İsyanı ile nasıl sona erdiğini işleyeceğiz.