🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI GERİLEME) - BÖLÜM 5: III. SELİM VE NİZÂM-I CEDİD (1789-1807) 🏛️
💡 5 Bölümlük Serimizin 5. ve Son Bölümü:
Bölüm 4, Küçük Kaynarca (1774) felaketiyle bitti. I. Abdülhamid dönemi (1774-1789), bu felaketin yaralarını sarmaya (Esham Sistemi'nin uygulanması) ve Kırım'ı kurtarmaya çalışmakla geçti. Ancak Rusya, 1779'da Aynalıkavak Tenkihnamesi (Sözleşmesi) ile Kırım'a kendi adamı olan Şahin Giray'ı Han yaptırdı ve 1783'te Kırım'ı resmen ilhak etti (yuttu).
Bu bölümde, Kırım'ın bu kaybı üzerine başlayan savaşlar sırasında (1789) tahta çıkan, Fransız İhtilali'nin dünyayı sarstığı bir dönemde ilk radikal Batılılaşma hareketini başlatan III. Selim'i (Nizâm-ı Cedid) ve onun trajik sonunu inceleyeceğiz.
Bölüm 4, Küçük Kaynarca (1774) felaketiyle bitti. I. Abdülhamid dönemi (1774-1789), bu felaketin yaralarını sarmaya (Esham Sistemi'nin uygulanması) ve Kırım'ı kurtarmaya çalışmakla geçti. Ancak Rusya, 1779'da Aynalıkavak Tenkihnamesi (Sözleşmesi) ile Kırım'a kendi adamı olan Şahin Giray'ı Han yaptırdı ve 1783'te Kırım'ı resmen ilhak etti (yuttu).
Bu bölümde, Kırım'ın bu kaybı üzerine başlayan savaşlar sırasında (1789) tahta çıkan, Fransız İhtilali'nin dünyayı sarstığı bir dönemde ilk radikal Batılılaşma hareketini başlatan III. Selim'i (Nizâm-ı Cedid) ve onun trajik sonunu inceleyeceğiz.
A. III. SELİM'İN SALTANATININ İLK YILLARI (SAVAŞLAR VE BARIŞ)
III. Selim, 1789'da tahta çıktığında, Osmanlı Devleti hem Avusturya hem de Rusya ile aynı anda (1787'de başlayan) bir savaşın içindeydi.
1. Ziştovi Antlaşması (1791) - Avusturya ile
Savaş devam ederken 1789'da Fransız İhtilali patlak verdi. İhtilalin yaydığı "Milliyetçilik" akımından korkan Avusturya (Çok Uluslu İmparatorluk), Osmanlı ile barış yaparak dikkatini Fransa'ya çevirmek istedi.
Sonuç: Ziştovi Antlaşması (1791) imzalandı. Avusturya, savaşta aldığı yerleri (Belgrad dahil) geri verdi ve savaştan çekildi. Bu, Osmanlı-Avusturya savaşlarını sona erdiren son antlaşmadır.
2. Yaş Antlaşması (1792) - Rusya ile
Avusturya'nın çekilmesiyle Rusya ile yalnız kalan Osmanlı, yenilgilere devam etti ve barış istedi.
⚠️ Yaş Antlaşması (1792) - (Gerileme Bitti, Dağılma Başladı):
Taraflar: Osmanlı vs. Rusya.
Kilit Maddesi: Osmanlı Devleti, KIRIM'ın Rusya'ya ait olduğunu resmen ve hukuken kabul etti.
ÖNEMİ:
Taraflar: Osmanlı vs. Rusya.
Kilit Maddesi: Osmanlı Devleti, KIRIM'ın Rusya'ya ait olduğunu resmen ve hukuken kabul etti.
ÖNEMİ:
- Küçük Kaynarca (1774) ile bağımsız olan Kırım, resmen elden çıktı. Halkı Türk ve Müslüman olan ilk toprak parçası (Kırım) resmen kaybedildi.
- Bu antlaşma, sembolik olarak Osmanlı GERİLEME DÖNEMİ'nin SONU, DAĞILMA DÖNEMİ'nin (19. Yüzyıl) BAŞLANGICI kabul edilir.
B. NİZÂM-I CEDİD (YENİ DÜZEN) ISLAHATLARI (1792-1807)
Yaş Antlaşması'ndan sonra barış dönemine giren III. Selim, radikal ve köklü ıslahat (reform) programını başlattı. Bu ıslahatların tamamına Nizâm-ı Cedid (Yeni Düzen) denir.
III. Selim, ıslahatları Lâyihalar (Raporlar) alarak, devlet adamlarıyla Meşveret (Danışma) Meclisleri kurarak, yani planlı ve programlı bir şekilde yaptı. (Genç Osman veya IV. Murad gibi fevri değildi).
1. Askeri Islahatlar (En Önemlisi)
⚠️ Nizâm-ı Cedid Ordusu:
III. Selim'in asıl hedefi, bozulmuş olan Yeniçeri Ocağı'nı (Kapıkulu) kaldırmaktı (Tıpkı Genç Osman gibi).
Bunu doğrudan yapamayacağı için, Yeniçeri Ocağı'nın YANINDA, tamamen Batı (Avrupa) tarzında, talimli, disiplinli, maaşlı Nizâm-ı Cedid (Yeni Düzen) Ordusu'nu kurdu.
Bu ordunun masraflarını karşılamak için "İrâd-ı Cedid" (Yeni Hazine) adında ayrı bir hazine kurdu.
Bu orduya asker yetiştirmek için Levent ve Selimiye Kışlaları'nı (İstanbul) inşa ettirdi.
III. Selim'in asıl hedefi, bozulmuş olan Yeniçeri Ocağı'nı (Kapıkulu) kaldırmaktı (Tıpkı Genç Osman gibi).
Bunu doğrudan yapamayacağı için, Yeniçeri Ocağı'nın YANINDA, tamamen Batı (Avrupa) tarzında, talimli, disiplinli, maaşlı Nizâm-ı Cedid (Yeni Düzen) Ordusu'nu kurdu.
Bu ordunun masraflarını karşılamak için "İrâd-ı Cedid" (Yeni Hazine) adında ayrı bir hazine kurdu.
Bu orduya asker yetiştirmek için Levent ve Selimiye Kışlaları'nı (İstanbul) inşa ettirdi.
Diğer Askeri Islahatlar:
- Mühendishane-i Berrî-i Hümayun (1795): Kara Mühendishanesi (İTÜ'nün temeli). Nizâm-ı Cedid'e subay ve topçu yetiştirmek için kurulan Batı tarzı teknik okul. (I. Mahmud'un Hendesehane'sinin (Bölüm 3) geliştirilmiş halidir).
- Humbaracı ve Topçu Ocakları (Baron de Tott'un mirası) geliştirildi.
- Tersaneler modernize edildi.
2. Siyasi ve Diplomatik Islahatlar
➡️ DAİMİ ELÇİLİKLER (İLK KEZ): Lale Devri'ndeki (Bölüm 2) "Geçici" elçilikler, "Daimi (Kalıcı)" hale getirildi.
➡️ Amaç: Avrupa'daki gelişmeleri sürekli takip etmek, diplomasiyi öğrenmek ve Batılılaşmayı hızlandırmak.
➡️ İlk Daimi Elçi: Yusuf Agâh Efendi (Nereye? Londra - İngiltere). (Paris, Viyana, Berlin elçilikleri de açıldı).
➡️ Meşveret Meclisleri: Islahatlar için "Danışma Kurulları" oluşturuldu.
➡️ Amaç: Avrupa'daki gelişmeleri sürekli takip etmek, diplomasiyi öğrenmek ve Batılılaşmayı hızlandırmak.
➡️ İlk Daimi Elçi: Yusuf Agâh Efendi (Nereye? Londra - İngiltere). (Paris, Viyana, Berlin elçilikleri de açıldı).
➡️ Meşveret Meclisleri: Islahatlar için "Danışma Kurulları" oluşturuldu.
3. İdari ve Sosyal Islahatlar
➡️ Devlet Matbaası (Matbaa-i Amire): Lale Devri'ndeki özel matbaa (İbrahim Müteferrika) ilk kez "Resmi Devlet Matbaası" haline getirildi.
➡️ Yabancı Dil: Fransızca, devletin ilk resmi yabancı dili (Askeri okullarda zorunlu ders) oldu.
➡️ Yerli Malı: İsrafı önlemek için yerli malı (kumaş) kullanımı teşvik edildi.
➡️ Yabancı Dil: Fransızca, devletin ilk resmi yabancı dili (Askeri okullarda zorunlu ders) oldu.
➡️ Yerli Malı: İsrafı önlemek için yerli malı (kumaş) kullanımı teşvik edildi.
C. NAPOLYON'UN MISIR'I İŞGALİ (1798-1801)
III. Selim, bu ıslahatları yaparken, Fransız İhtilali'nin (1789) generali olan Napolyon Bonapart, 1798'de Mısır'ı işgal etti.
Neden? Napolyon'un amacı, İngiltere'nin Uzak Doğu (Hindistan) sömürge yolunu kesmekti.
Savaşın Gelişimi ve Sonuçları:
- Denge Politikası (İlk Kez): Osmanlı, Mısır'ı tek başına savunamayacağını anlayınca, tarihinde ilk kez "Denge Politikası" uyguladı. Fransa'ya (Osmanlı'nın geleneksel dostu) karşı, İngiltere (Donanma) ve Rusya (Donanma)'dan yardım istedi.
- Rus Donanması ilk kez Boğazlardan geçerek Akdeniz'e indi.
- Akka Savunması (1799): Napolyon, Mısır'dan Suriye'ye ilerlerken, Akka Kalesi'nde yaşlı vali Cezzar Ahmed Paşa tarafından durduruldu. Nizâm-ı Cedid ordusu, bu savunmada ilk ve tek büyük başarısını kazandı. Napolyon, "Akka'da durdurulmasaydım tüm Doğu'nun imparatoru olurdum" demiştir.
- Sonuç: Napolyon, Mısır'da tutunamadı. İngiliz ve Osmanlı baskısıyla 1801'de El-Ariş Antlaşması ile Mısır'ı terk etti.
D. ISLAHATLARIN SONU: KABAKÇI MUSTAFA İSYANI (1807)
III. Selim'in kurduğu Nizâm-ı Cedid Ordusu (Batı tarzı) ve yaptığı diğer yenilikler, Yeniçerileri (Ocağımız kalkacak), Ulema'yı (Din elden gidiyor) ve Ayanları (Halktan vergi alınıyor) rahatsız ediyordu.
⚠️ Kabakçı Mustafa İsyanı (1807):
Gelişimi: Nizâm-ı Cedid askerlerinin Boğaz'daki yamak (yardımcı) Yeniçerilerin yerine geçeceği dedikodusu üzerine Kabakçı Mustafa liderliğinde Yeniçeriler (Ulema ve Ayan destekli) ayaklandı.
Sonuçları:
Gelişimi: Nizâm-ı Cedid askerlerinin Boğaz'daki yamak (yardımcı) Yeniçerilerin yerine geçeceği dedikodusu üzerine Kabakçı Mustafa liderliğinde Yeniçeriler (Ulema ve Ayan destekli) ayaklandı.
Sonuçları:
- İsyancılar, Nizâm-ı Cedid Ordusu'nun kaldırılmasını ve III. Selim'in tahttan indirilmesini istediler.
- III. Selim, kansız bir şekilde tahttan çekildi (Hal'). Tüm Nizâm-ı Cedid ıslahatları lağvedildi (kaldırıldı).
- Yerine (Ekber ve Erşed gereği) IV. Mustafa tahta çıkarıldı.
- III. Selim, sarayda Kafes'e konuldu. (Bir yıl sonra IV. Mustafa'nın emriyle öldürülecektir).
- Bu isyan, Osmanlı'nın ilk radikal Batılılaşma denemesinin başarısız olduğunu gösterdi.
💡 18. YÜZYIL (GERİLEME) SERİSİ SONU 💡
Böylece "Osmanlı Gerileme Dönemi" serimizi 5 detaylı bölümde (1. Prut/Pasarofça, 2. Lale Devri, 3. I. Mahmud/Belgrad, 4. Küçük Kaynarca, 5. Nizâm-ı Cedid/Yaş Ant.) tamamlamış bulunuyoruz.
İmparatorluk, 1807'de Kabakçı Mustafa İsyanı ile "Dağılma Dönemi"ne (19. Yüzyıl) tam olarak girmiştir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl)" ile başlayabiliriz. (Bu seri çok uzun olacağı için belki 10-15 bölüm sürebilir).
Böylece "Osmanlı Gerileme Dönemi" serimizi 5 detaylı bölümde (1. Prut/Pasarofça, 2. Lale Devri, 3. I. Mahmud/Belgrad, 4. Küçük Kaynarca, 5. Nizâm-ı Cedid/Yaş Ant.) tamamlamış bulunuyoruz.
İmparatorluk, 1807'de Kabakçı Mustafa İsyanı ile "Dağılma Dönemi"ne (19. Yüzyıl) tam olarak girmiştir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl)" ile başlayabiliriz. (Bu seri çok uzun olacağı için belki 10-15 bölüm sürebilir).