🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI DAĞILMA 19.YY) - BÖLÜM 3: TANZİMAT DÖNEMİ VE KIRIM SAVAŞI (1839-1856) 🏛️
💡 6 Bölümlük Serimizin 3. Bölümü:
Bölüm 2'yi 1839'da II. Mahmud'un ölümü, Nizip yenilgisi ve donanmanın Kavalalı'ya sığınmasıyla bitirdik. Devlet, "Mısır Sorunu" yüzünden hem içeriden (Valisine karşı) hem de dışarıdan (Rusya'nın Hünkâr İskelesi (1833) ile Boğazlara yerleşmesi) çökmüştü.
Bu bölümde, 16 yaşında tahta çıkan Sultan Abdülmecid'in, İngiltere'nin desteğini almak için Tanzimat Fermanı'nı (1839) nasıl ilan ettiğini, Londra Konferansları (1840-41) ile Mısır ve Boğazlar sorununun nasıl "çözüldüğünü" ve "Hasta Adam" (Rusya) ile Kırım Savaşı'nın (1853-56) nasıl patlak verdiğini (İlk Dış Borç) detaylıca işleyeceğiz.
Bölüm 2'yi 1839'da II. Mahmud'un ölümü, Nizip yenilgisi ve donanmanın Kavalalı'ya sığınmasıyla bitirdik. Devlet, "Mısır Sorunu" yüzünden hem içeriden (Valisine karşı) hem de dışarıdan (Rusya'nın Hünkâr İskelesi (1833) ile Boğazlara yerleşmesi) çökmüştü.
Bu bölümde, 16 yaşında tahta çıkan Sultan Abdülmecid'in, İngiltere'nin desteğini almak için Tanzimat Fermanı'nı (1839) nasıl ilan ettiğini, Londra Konferansları (1840-41) ile Mısır ve Boğazlar sorununun nasıl "çözüldüğünü" ve "Hasta Adam" (Rusya) ile Kırım Savaşı'nın (1853-56) nasıl patlak verdiğini (İlk Dış Borç) detaylıca işleyeceğiz.
A. TANZİMAT FERMANI (GÜLHANE HATT-I HÜMAYUNU) (3 KASIM 1839)
1839'da devletin ordusu ve donanması yokken, Kavalalı İstanbul'u tehdit ediyordu. Tek kurtuluş, İngiltere ve Avusturya gibi Avrupa devletlerinin müdahalesiydi. Ancak Rusya'nın Hünkâr İskelesi (1833) ile Boğazlarda hak iddia etmesi İngiltere'yi korkutuyordu.
Yeni Padişah Sultan Abdülmecid adına Hariciye Nazırı (Dış İşleri) Mustafa Reşit Paşa, hem Kavalalı'ya karşı Avrupalıların desteğini almak hem de Avrupalıların "Osmanlı Hristiyanlara (Gayrimüslimlere) kötü davranıyor" bahanesiyle iç işlerimize karışmasını engellemek için, Gülhane Parkı'nda (Topkapı Sarayı) Avrupalı elçilerin de önünde bu fermanı okudu.
⚠️ Tanzimat Fermanı'nın (1839) Nedenleri:
1. Dış Neden (En Acil Neden): Mısır Sorunu'nda (Kavalalı) ve Boğazlar Sorunu'nda Avrupalı devletlerin (özellikle İngiltere'nin) desteğini almak.
2. Dış Neden (Genel): Fransız İhtilali'nin (Milliyetçilik) etkisini kırmak ve Avrupalı devletlerin azınlık haklarını bahane ederek iç işlerimize karışmasını engellemek.
3. İç Neden: "Osmanlıcılık" (İttihad-ı Anasır) fikriyle, din, dil, ırk fark etmeksizin tüm tebaayı "Osmanlı Vatandaşı" kimliğinde birleştirerek devletin dağılmasını önlemek.
1. Dış Neden (En Acil Neden): Mısır Sorunu'nda (Kavalalı) ve Boğazlar Sorunu'nda Avrupalı devletlerin (özellikle İngiltere'nin) desteğini almak.
2. Dış Neden (Genel): Fransız İhtilali'nin (Milliyetçilik) etkisini kırmak ve Avrupalı devletlerin azınlık haklarını bahane ederek iç işlerimize karışmasını engellemek.
3. İç Neden: "Osmanlıcılık" (İttihad-ı Anasır) fikriyle, din, dil, ırk fark etmeksizin tüm tebaayı "Osmanlı Vatandaşı" kimliğinde birleştirerek devletin dağılmasını önlemek.
⚠️ Tanzimat Fermanı'nın Maddeleri ve Yorumları (ÇOK ÖNEMLİ!):
Temel İlke: "Kanun Gücü, Padişah Gücünün Üstündedir."
1. Hukuk ve Yönetim Maddeleri (Anayasal Adım):
2. Ekonomi Maddeleri (Maliye):
3. Askeri Maddeler:
Genel Sonuç: Tanzimat Fermanı, bir Anayasa DEĞİLDİR, ancak Anayasal Düzene GEÇİŞİN İLK AŞAMASIDIR. "Osmanlıcılık" fikrini resmileştirmiştir.
Temel İlke: "Kanun Gücü, Padişah Gücünün Üstündedir."
1. Hukuk ve Yönetim Maddeleri (Anayasal Adım):
- Tüm halkın (Müslüman ve Gayrimüslim) CAN, MAL ve NAMUS GÜVENLİĞİ devlet garantisi altında olacaktır.
- Hiç kimse YARGILANMADAN idam edilmeyecektir (Müsadere kaldırılıyor).
- Kanun önünde HERKES EŞİT olacaktır.
2. Ekonomi Maddeleri (Maliye):
- Vergiler, herkesin GÜCÜNE GÖRE (Gelirine göre) alınacaktır. (Adaletli vergi).
- İltizam sistemi (Bölüm 4) kaldırılmaya çalışılacaktır (Başarısız oldu).
3. Askeri Maddeler:
- Askerlik "Vatan Görevi" haline getirilecek, belirli bir süreye (4-5 yıl) bağlanacaktır. (Yeniçeriliğin keyfiliğini bitirmek için).
Genel Sonuç: Tanzimat Fermanı, bir Anayasa DEĞİLDİR, ancak Anayasal Düzene GEÇİŞİN İLK AŞAMASIDIR. "Osmanlıcılık" fikrini resmileştirmiştir.
B. MISIR VE BOĞAZLAR SORUNLARININ "ÇÖZÜMÜ" (1840-1841)
Tanzimat Fermanı'nı ilan ederek İngiltere'nin desteğini alan Osmanlı, Mısır (Kavalalı) ve Boğazlar (Rusya) sorununu uluslararası bir masaya taşıdı.
1. Londra Konferansı (Mısır Sorunu) (1840)
İngiltere, Avusturya, Prusya ve Rusya toplandı (Fransa, Kavalalı'yı desteklediği için katılmadı).
Sonuç: Kavalalı'ya baskı yapıldı. Mısır Valiliği'nin babadan oğula (Hidivlik) geçmesi şartıyla Kavalalı'da kalması kabul edildi. Ancak Suriye, Adana ve Girit valilikleri Kavalalı'dan geri alındı ve Osmanlı'ya bağlandı.
ÖNEMİ: Mısır Sorunu, bir "iç sorun" iken "Avrupa sorunu" (uluslararası) haline geldi.
ÖNEMİ: Mısır Sorunu, bir "iç sorun" iken "Avrupa sorunu" (uluslararası) haline geldi.
2. Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)
Rusya ile imzalanan Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833 - Bölüm 2)'nın süresi dolmuştu. İngiltere, Rusya'nın Boğazlardaki bu üstünlüğünü bitirmek için tüm "Avrupa Devletleri"ni (İng, Fra, Rus, Avus, Prus) topladı.
⚠️ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841):
Kilit Madde:
Kilit Madde:
- Boğazlar, Osmanlı egemenliğinde kalacaktır.
- Boğazlar, barış zamanında TÜM DEVLETLERİN SAVAŞ GEMİLERİNE KAPALI olacaktır. (Ticaret gemileri serbest).
- Rusya'nın Hünkâr İskelesi (1833) ile elde ettiği üstünlük SONA ERDİ (İngiltere kazandı).
- Boğazlar, İLK KEZ ULUSLARARASI BİR STATÜ (SÖZLEŞME) kazandı.
- Osmanlı Devleti'nin Boğazlar üzerindeki MUTLAK EGEMENLİĞİ sona erdi. (Çünkü artık tek başına karar veremez, Avrupa'ya sormak zorundaydı).
C. KIRIM SAVAŞI (1853 - 1856) ("HASTA ADAM" SAVAŞI)
1841-1853 arası barış dönemi, Rusya'nın yeni talepleriyle bozuldu.
1. Savaşın Nedenleri
➡️ Temel Neden (Rusya'nın Hedefi): Rus Çarı I. Nikola'nın, Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)'nde kaybettiği hakları geri almak ve Boğazlara yeniden hâkim olmak istemesi.
➡️ "Hasta Adam" Tabiri: Çar I. Nikola, İngiliz elçisine "Kollarımızda hasta bir adam (Osmanlı) var, ölmeden mirasını (topraklarını) paylaşalım" teklifinde bulundu. İngiltere, (henüz) Osmanlı'nın toprak bütünlüğünden yana olduğu için bu teklifi reddetti.
➡️ Kutsal Yerler Sorunu (Bahane): Rusya'nın, Kudüs'teki Ortodoks Hristiyanların haklarının Katoliklerden (Fransa) fazla olduğunu iddia etmesi ve Prens Mençikof'u ağır taleplerle (Ortodoksları himaye hakkı) İstanbul'a göndermesi. Sultan Abdülmecid'in bu talepleri reddetmesi üzerine Rusya, Eflak-Boğdan'ı işgal etti ve savaş başladı.
➡️ "Hasta Adam" Tabiri: Çar I. Nikola, İngiliz elçisine "Kollarımızda hasta bir adam (Osmanlı) var, ölmeden mirasını (topraklarını) paylaşalım" teklifinde bulundu. İngiltere, (henüz) Osmanlı'nın toprak bütünlüğünden yana olduğu için bu teklifi reddetti.
➡️ Kutsal Yerler Sorunu (Bahane): Rusya'nın, Kudüs'teki Ortodoks Hristiyanların haklarının Katoliklerden (Fransa) fazla olduğunu iddia etmesi ve Prens Mençikof'u ağır taleplerle (Ortodoksları himaye hakkı) İstanbul'a göndermesi. Sultan Abdülmecid'in bu talepleri reddetmesi üzerine Rusya, Eflak-Boğdan'ı işgal etti ve savaş başladı.
2. Savaşın Gelişimi ve Sinop Baskını (1853)
Osmanlı, Rusya'ya karşı yalnız savaşıyordu. Rus Karadeniz donanması, 1853'te Sinop Limanı'nda demirlemiş olan Osmanlı donanmasını bastı ve TAMAMEN YAKTI.
⚠️ Sinop Baskını (1853):
Bu, Osmanlı donanmasının dördüncü ve son kez yakılmasıdır.
(1. İnebahtı-1571, 2. Çeşme-1770, 3. Navarin-1827, 4. Sinop-1853).
Sonuç: Bu baskın, Avrupa (İngiltere ve Fransa) kamuoyunda şok etkisi yarattı. Rusya'nın Boğazlara ve İstanbul'a ineceğinden korkan İngiltere, Fransa ve Piyemonte (İtalya), Osmanlı'nın yanında savaşa girdi. Savaş, Kırım'da (Sivastopol) yoğunlaştı.
Bu, Osmanlı donanmasının dördüncü ve son kez yakılmasıdır.
(1. İnebahtı-1571, 2. Çeşme-1770, 3. Navarin-1827, 4. Sinop-1853).
Sonuç: Bu baskın, Avrupa (İngiltere ve Fransa) kamuoyunda şok etkisi yarattı. Rusya'nın Boğazlara ve İstanbul'a ineceğinden korkan İngiltere, Fransa ve Piyemonte (İtalya), Osmanlı'nın yanında savaşa girdi. Savaş, Kırım'da (Sivastopol) yoğunlaştı.
3. Savaş Sırasındaki "İlk"ler (Çok Önemli)
1. İlk Dış Borç (1854):
Savaşın masraflarını karşılayamayan Osmanlı, tarihinde ilk kez DIŞ BORÇ aldı. (Kimden? İngiltere. Padişah: Sultan Abdülmecid). Bu borçlanma, Düyûn-ı Umûmiye'ye (Bölüm 6) giden iflas sürecini başlatmıştır.
2. İlk Telgraf Hattı (1855):
Savaş sırasında, Avrupalı müttefikler (İngilizler), cephe (Kırım) ile İstanbul arasında hızlı haberleşmek için ilk telgraf hattını (Varna-Kırım-İstanbul) kurmuşlardır.
3. Modern Hemşirelik:
Florence Nightingale (Lambalı Kadın), Kırım Savaşı sırasında İstanbul'daki Selimiye Kışlası'nda yaralı İngiliz askerlerine bakarak modern hemşireliğin kurucusu olmuştur.
Avrupalıların desteği ve Kırım/Sivastopol kuşatması sonucu Rusya savaşı kaybetti ve barış istedi.
💡 Bölüm 4'e Hazırlık:
Kırım Savaşı (1853-56) Osmanlı'nın galibiyetiyle sonuçlandı. Ancak galip gelmemizi sağlayan İngiltere ve Fransa, barış antlaşmasından (Paris-1856) hemen önce İstanbul'a bir nota verdiler: "Biz senin için savaştık. Şimdi sen de, masaya oturmadan önce, Hristiyan (Gayrimüslim) tebaana yeni haklar vereceksin."
Bölüm 4'te, bu baskı sonucu ilan edilen ISLAHAT FERMANI (1856)'nı, Paris Antlaşması (1856)'nda "galipken nasıl mağlup" olduğumuzu ve Sultan Abdülaziz döneminde devletin iflasını (Ramazan Kararnamesi - 1875) nasıl açıkladığını işleyeceğiz.
Kırım Savaşı (1853-56) Osmanlı'nın galibiyetiyle sonuçlandı. Ancak galip gelmemizi sağlayan İngiltere ve Fransa, barış antlaşmasından (Paris-1856) hemen önce İstanbul'a bir nota verdiler: "Biz senin için savaştık. Şimdi sen de, masaya oturmadan önce, Hristiyan (Gayrimüslim) tebaana yeni haklar vereceksin."
Bölüm 4'te, bu baskı sonucu ilan edilen ISLAHAT FERMANI (1856)'nı, Paris Antlaşması (1856)'nda "galipken nasıl mağlup" olduğumuzu ve Sultan Abdülaziz döneminde devletin iflasını (Ramazan Kararnamesi - 1875) nasıl açıkladığını işleyeceğiz.