🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI DAĞILMA 19.YY) - BÖLÜM 4: ISLAHAT FERMANI VE İFLAS (1856-1876) 🏛️
💡 6 Bölümlük Serimizin 4. Bölümü:
Bölüm 3, Kırım Savaşı (1853-56) ile bitti. Osmanlı, Rusya'ya karşı savaşı Avrupa (İngiltere/Fransa) yardımıyla kazandı. Ancak müttefikler, barış masasına (Paris) oturmadan önce Osmanlı'ya yeni bir şart koştular: "Sizin için savaştık, siz de kendi Hristiyan (Gayrimüslim) vatandaşlarınıza yeni haklar vereceksiniz."
Bu bölümde, bu dış baskıyla ilan edilen Islahat Fermanı (1856)'nı, Paris Antlaşması (1856)'nda "galipken nasıl mağlup" olduğumuzu, Sultan Abdülaziz dönemini (Girit, İlk Yurt Dışı Gezi) ve Kırım Savaşı'nda alınan borçların devleti nasıl İFLAS'a (Ramazan Kararnamesi, 1875) sürüklediğini detaylıca işleyeceğiz.
Bölüm 3, Kırım Savaşı (1853-56) ile bitti. Osmanlı, Rusya'ya karşı savaşı Avrupa (İngiltere/Fransa) yardımıyla kazandı. Ancak müttefikler, barış masasına (Paris) oturmadan önce Osmanlı'ya yeni bir şart koştular: "Sizin için savaştık, siz de kendi Hristiyan (Gayrimüslim) vatandaşlarınıza yeni haklar vereceksiniz."
Bu bölümde, bu dış baskıyla ilan edilen Islahat Fermanı (1856)'nı, Paris Antlaşması (1856)'nda "galipken nasıl mağlup" olduğumuzu, Sultan Abdülaziz dönemini (Girit, İlk Yurt Dışı Gezi) ve Kırım Savaşı'nda alınan borçların devleti nasıl İFLAS'a (Ramazan Kararnamesi, 1875) sürüklediğini detaylıca işleyeceğiz.
A. ISLAHAT FERMANI (HATT-I HÜMAYUN) (18 ŞUBAT 1856)
Sultan Abdülmecid döneminde, Paris Antlaşması'ndan hemen önce (1856), Avrupalı devletlerin (İngiltere, Fransa) baskısıyla ilan edilmiştir.
⚠️ Islahat Fermanı'nın Nedenleri:
1. Dış Neden (Temel Neden): Kırım Savaşı'nı kazandıran Avrupalı devletlerin desteğini Paris Barış Konferansı'nda da sürdürmelerini sağlamak.
2. İç Neden: Osmanlıcılık fikriyle (Tanzimat'ın devamı), Gayrimüslimlerin (Azınlıkların) devlete olan bağlılığını artırarak isyan etmelerini (Milliyetçilik) engellemek.
3. Dış Neden (Bahane): Avrupalıların, "azınlık hakları" bahanesiyle Osmanlı'nın iç işlerine karışmasını engellemek (ancak fermanın kendisi zaten dış müdahale ile hazırlanmıştır).
1. Dış Neden (Temel Neden): Kırım Savaşı'nı kazandıran Avrupalı devletlerin desteğini Paris Barış Konferansı'nda da sürdürmelerini sağlamak.
2. İç Neden: Osmanlıcılık fikriyle (Tanzimat'ın devamı), Gayrimüslimlerin (Azınlıkların) devlete olan bağlılığını artırarak isyan etmelerini (Milliyetçilik) engellemek.
3. Dış Neden (Bahane): Avrupalıların, "azınlık hakları" bahanesiyle Osmanlı'nın iç işlerine karışmasını engellemek (ancak fermanın kendisi zaten dış müdahale ile hazırlanmıştır).
⚠️ Islahat Fermanı'nın Maddeleri ve Yorumları (Tanzimat ile Farkı):
Fark: Tanzimat (1839), tüm halkı (Müslüman/Gayrimüslim) kapsıyordu. Islahat Fermanı ise sadece Gayrimüslimlere (Azınlıklara) odaklanarak onlara yeni ve daha fazla haklar vermiştir.
1. Eşitlik Maddeleri:
2. Askerlik (En Tepki Çeken Madde):
3. Devlet Memurluğu ve Ekonomi:
Fark: Tanzimat (1839), tüm halkı (Müslüman/Gayrimüslim) kapsıyordu. Islahat Fermanı ise sadece Gayrimüslimlere (Azınlıklara) odaklanarak onlara yeni ve daha fazla haklar vermiştir.
1. Eşitlik Maddeleri:
- Gayrimüslimlere (Azınlıklara) küçük düşürücü sözler (örn: "gâvur") kullanılması yasaklanacaktır.
- Din ve mezhep değiştirme (Mürted) suç sayılmayacaktır.
- Kanun önünde Müslümanlar ile Gayrimüslimler "eşit" olacaktır. (Tanzimat'ı tekrarlar).
2. Askerlik (En Tepki Çeken Madde):
- Gayrimüslimler de askere alınacaktır. (Tanzimat'ta vardı ama uygulanmadı).
- ANCAK, Gayrimüslimler "BEDEL-İ ASKERİ" (veya Nakdi Bedel) ödeyerek askerlikten muaf olabilecektir.
3. Devlet Memurluğu ve Ekonomi:
- Gayrimüslimler artık DEVLET MEMURU olabilecektir. (Büyük devrim).
- Gayrimüslimler İl Genel Meclislerine (Taşra) üye olabilecektir.
- Gayrimüslimler MÜLK EDİNEBİLECEK (Banka, Şirket, Okul, Hastane açabilecek).
- Cizye Vergisi (Gayrimüslim kelle vergisi) kaldırılacaktır. (Çünkü artık "Nakdi Bedel" ödeyecekler).
B. PARİS ANTLAŞMASI (1856) (GALİPKEN MAĞLUP OLMAK)
Kırım Savaşı (Osmanlı+İng+Fra+Piyemonte) Rusya'ya karşı kazanıldı. Islahat Fermanı da ilan edilmişti. Avrupalı müttefiklerle Paris'te barış masasına oturuldu.
⚠️ Paris Antlaşması'nın (1856) Maddeleri ve Yorumları:
Olumlu Maddeler (Görünürdeki Kazanç):
Olumsuz Madde (Asıl Yenilgi):
Bu, "Galip Devlet, Mağlup Devlet" muamelesi görmek demektir.
Olumlu Maddeler (Görünürdeki Kazanç):
- Osmanlı Devleti, bir "Avrupa Devleti" sayılacak ve toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin (İng/Fra) garantisi altında olacaktır.
- Islahat Fermanı antlaşmada yer alacak, ancak Avrupalı devletler bu fermanı bahane ederek "iç işlere karışmayacak" (Kâğıt üzerinde kalan bir madde).
- Rusya, Eflak ve Boğdan'dan çekilecek.
Olumsuz Madde (Asıl Yenilgi):
- "KARADENİZ TARAFSIZ OLACAKTIR."
- Osmanlı Devleti ve Rusya, Karadeniz'de TERSANE ve DONANMA bulunduramayacaktır.
Bu, "Galip Devlet, Mağlup Devlet" muamelesi görmek demektir.
C. SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861 - 1876)
1861'de Sultan Abdülmecid'in vefatı üzerine kardeşi Sultan Abdülaziz tahta geçti. Abdülaziz, Batı hayranı ama aynı zamanda güçlü bir Padişah figürü çizmeye çalışan çelişkili bir dönemdir.
1. İlkler ve Geziler
İlk Yurt Dışı Gezisi (1867):
Fransa İmparatoru III. Napolyon'un daveti üzerine Paris, Londra ve Viyana'yı kapsayan ilk yurt dışı gezisine çıkan Osmanlı Padişahıdır.
Amaç: Kırım Savaşı'ndaki yardımlara teşekkür etmek, Batı'daki gelişmeleri (Sanayi Devrimi) yerinde görmek ve Rusya'ya karşı destek aramak.
Amaç: Kırım Savaşı'ndaki yardımlara teşekkür etmek, Batı'daki gelişmeleri (Sanayi Devrimi) yerinde görmek ve Rusya'ya karşı destek aramak.
➡️ Donanma: Avrupa'da gördüğü donanmalardan etkilenerek dünyanın 3. büyük filosunu (İngiltere ve Fransa'dan sonra) inşa ettirdi. ANCAK bu donanma, Kırım Savaşı'nda alınan dış borçlar ile yapıldı.
➡️ İlk Yasal Düzenlemeler: Mecelle (Ahmet Cevdet Paşa - Medeni Kanun) hazırlıkları başladı. Şura-yı Devlet (Danıştay) ve Divan-ı Ahkam-ı Adliye (Yargıtay) kuruldu.
➡️ Eğitim: Galatasaray Sultanisi (Avrupa tarzı ilk lise), Darülfünun (İlk Üniversite denemesi) açıldı.
➡️ Ulaşım: Mısır Valisi'nin girişimiyle Süveyş Kanalı açıldı (1869).
➡️ İlk Yasal Düzenlemeler: Mecelle (Ahmet Cevdet Paşa - Medeni Kanun) hazırlıkları başladı. Şura-yı Devlet (Danıştay) ve Divan-ı Ahkam-ı Adliye (Yargıtay) kuruldu.
➡️ Eğitim: Galatasaray Sultanisi (Avrupa tarzı ilk lise), Darülfünun (İlk Üniversite denemesi) açıldı.
➡️ Ulaşım: Mısır Valisi'nin girişimiyle Süveyş Kanalı açıldı (1869).
2. Girit İsyanı (1866-1869) ve Siyasi Kriz
Islahat Fermanı'nın (1856) Gayrimüslimlere verdiği haklara rağmen, Girit'teki Rumlar, Yunanistan'a bağlanmak için isyan etti. Avrupa'nın (Fransa/İngiltere) baskısıyla Girit Rumlarına "Özerklik" (Özel yönetim) verildi. (Bu, Girit'in elden çıkışının ilk adımıdır).
3. Genç Osmanlılar (Jön Türkler) Muhalefeti
Abdülaziz döneminde, Genç Osmanlılar (Jön Türkler) adında, Avrupa'ya (II. Mahmud dönemi) giden öğrencilerden oluşan ilk muhalif aydın grup doğdu. (Liderleri: Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi).
Fikirleri: Tanzimat ve Islahat Fermanlarının (Osmanlıcılık) yetersiz olduğunu, devletin kurtuluşunun ancak Rusya'daki gibi "Meşrutiyet" (Padişah + Meclis/Anayasa) ve "Kanun-i Esasi" (Anayasa) ile mümkün olacağını savundular.
D. EKONOMİK İFLAS: RAMAZAN KARARNAMESİ (1875)
Sultan Abdülaziz dönemi (özellikle Çırağan ve Beylerbeyi Sarayları inşaatları) ve Kırım Savaşı'ndan (1854) beri alınan dış borçlar, faizleriyle birlikte ödenemez hale geldi.
⚠️ Ramazan Kararnamesi (1875):
Olay: Sadrazam Mahmud Nedim Paşa, 1875 yılında bir kararname yayınlayarak Osmanlı Devleti'nin İFLAS ETTİĞİNİ (Moratoryum) açıkladı. Devlet, borçlarının (anapara ve faiz) sadece yarısını ödeyebileceğini duyurdu.
Sonuçları:
Olay: Sadrazam Mahmud Nedim Paşa, 1875 yılında bir kararname yayınlayarak Osmanlı Devleti'nin İFLAS ETTİĞİNİ (Moratoryum) açıkladı. Devlet, borçlarının (anapara ve faiz) sadece yarısını ödeyebileceğini duyurdu.
Sonuçları:
- Osmanlı'nın Avrupa'daki siyasi ve ekonomik itibarı sıfırlandı.
- İflas, 1875'te Balkan Bunalımı'nı (Hersek, Sırp, Bulgar isyanları) tetikledi.
- Bu kriz, Jön Türklerin (Mithat Paşa) darbe yapmasına zemin hazırladı.
💡 Bölüm 5'e Hazırlık:
Bölüm 4'te, Islahat Fermanı'nın (1856) Gayrimüslimleri daha da güçlendirdiğini, Paris Antlaşması'nın (1856) Osmanlı'yı "galipken mağlup" ettiğini ve Ramazan Kararnamesi (1875) ile devletin resmen iflas ettiğini gördük.
Bu büyük iflas ve Balkan Bunalımı, Genç Osmanlıları (Mithat Paşa) harekete geçirdi.
Bölüm 5'te, Osmanlı tarihinin ilk "Darbe"sini (Abdülaziz'in tahttan indirilmesi), II. Abdülhamid'in tahta çıkışını (Meşrutiyet pazarlığı), I. MEŞRUTİYET (Kanun-i Esasi - 1876)'nin ilanını ve imparatorluğun en ağır yenilgilerinden olan 93 HARBİ (1877-78) ile Berlin Antlaşması (1878) felaketini işleyeceğiz.
Bölüm 4'te, Islahat Fermanı'nın (1856) Gayrimüslimleri daha da güçlendirdiğini, Paris Antlaşması'nın (1856) Osmanlı'yı "galipken mağlup" ettiğini ve Ramazan Kararnamesi (1875) ile devletin resmen iflas ettiğini gördük.
Bu büyük iflas ve Balkan Bunalımı, Genç Osmanlıları (Mithat Paşa) harekete geçirdi.
Bölüm 5'te, Osmanlı tarihinin ilk "Darbe"sini (Abdülaziz'in tahttan indirilmesi), II. Abdülhamid'in tahta çıkışını (Meşrutiyet pazarlığı), I. MEŞRUTİYET (Kanun-i Esasi - 1876)'nin ilanını ve imparatorluğun en ağır yenilgilerinden olan 93 HARBİ (1877-78) ile Berlin Antlaşması (1878) felaketini işleyeceğiz.