KPSS Tarih (Osmanlı Dağılma) - BÖLÜM 5: Meşrutiyet ve 93 Harbi Felaketi (1876-1878) (PDF İndirmeli)

🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI DAĞILMA 19.YY) - BÖLÜM 5: I. MEŞRUTİYET VE 93 HARBİ FELAKETİ (1876-1878) 🏛️

💡 6 Bölümlük Serimizin 5. Bölümü:
Bölüm 4'ü, Ramazan Kararnamesi (1875) ile devletin resmen iflas etmesi, Balkan Bunalımı'nın (Hersek İsyanı) patlak vermesi ve Genç Osmanlılar (Jön Türkler) adlı aydın muhalefetinin doğuşuyla bitirmiştik.

Bu bölümde, 1876 yılının kaotik "Darbe Yılı"nı (Abdülaziz'in indirilip V. Murad'ın çıkarılması), II. Abdülhamid'in Meşrutiyet (Anayasa) sözü vererek tahta çıkışını, I. Meşrutiyet ve Kanun-i Esasi'nin ilanını (1876), bu ilanın gölgesinde toplanan Tersane Konferansı'nı ve tüm bu olayları felakete sürükleyen 93 Harbi (1877-78) ile Berlin Antlaşması (1878)'nı detaylıca işleyeceğiz.

A. 1876 DARBESİ VE TAHT DEĞİŞİKLİKLERİ

1. Genç Osmanlılar (Jön Türkler) ve Mithat Paşa

Devletin iflası (1875) ve Balkanlarda çıkan isyanlar (Balkan Bunalımı), Tanzimat Fermanı'nın (Osmanlıcılık) başarısız olduğunu düşünen aydınları harekete geçirdi. Bu aydınlara Genç Osmanlılar (Jön Türkler) denirdi. (Liderleri: Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi, Mithat Paşa).

Kurtuluş Reçeteleri: Onlara göre devlet, Avrupalıların iç işlerine karışmasını engellemek ve azınlıkların (Gayrimüslim) isyanını durdurmak için "Kanun-i Esasi" (Anayasa) ilan etmeli ve Padişahın yanında halkın seçtiği bir "Meclis" (Meşrutiyet) açmalıydı.

2. Sultan Abdülaziz'in Tahttan İndirilmesi (Darbe - 1876)

Genç Osmanlıların lideri ve Sadrazam adayı olan Mithat Paşa, dönemin Sadrazamı (Mütercim Rüştü Paşa) ve Seraskeri (Hüseyin Avni Paşa) ile anlaşarak Sultan Abdülaziz'i (Bölüm 4) tahttan indirdiler (1876). Abdülaziz, birkaç gün sonra odasında (bilekleri kesilmiş halde) ölü bulundu (Şüpheli intihar/cinayet).

Darbeciler, yerine (Ekber ve Erşed gereği) yeğeni V. Murad'ı tahta çıkardılar.

3. V. Murad ve II. Abdülhamid'in Tahta Çıkışı (1876)

V. Murad, amcasının öldürülmesi ve darbenin travması nedeniyle akli dengesini (Kafes travması) kaybetti. Sadece 93 gün tahtta kalabildi ve "Şeyhülislam Fetvası" ile (akli denge) tahttan indirildi.

Mithat Paşa ve Genç Osmanlılar, Kafes'te bekleyen diğer şehzade Abdülhamid (II. Abdülhamid) ile temasa geçtiler. Abdülhamid, onlara "Kanun-i Esasi'yi (Anayasayı) ilan etme ve Meşrutiyet'i açma" sözü verdi. Bu pazarlık üzerine II. Abdülhamid, 31 Ağustos 1876'da tahta çıktı.

B. I. MEŞRUTİYET VE KANUN-İ ESASİ (1876)

Tam bu sırada, Balkan Bunalımı'nı (1875) görüşmek için Avrupalı devletler (İng, Fra, Rus, Avs) İstanbul'da (Tersane'de) bir konferans toplamıştı.

1. Tersane Konferansı (İstanbul Konferansı) (1876)

Amaç: Avrupalı devletlerin, Balkanlardaki azınlıklar (Sırp, Bulgar vb.) için Osmanlı'dan "özerklik" talep etmesi ve "iç işlerimize" doğrudan müdahale etmesi.
Osmanlı'nın Hamlesi: II. Abdülhamid, konferansın toplandığı gün (23 Aralık 1876), Avrupalıların müdahalesini engellemek ve "Bakın, biz zaten demokratikleşiyoruz, azınlık haklarına gerek yok" mesajı vermek için top atışları eşliğinde I. Meşrutiyet'i ve Kanun-i Esasi'yi ilan etti.
Sonuç: Avrupalı devletler bu "gösteriyi" ciddiye almadılar ve taleplerinde ısrarcı oldular. Osmanlı'nın bu talepleri reddetmesi, 93 Harbi'ne (1877-78) zemin hazırladı.

2. Kanun-i Esasi (23 Aralık 1876) (İlk Türk Anayasası)

Genç Osmanlılar (Mithat Paşa önderliğinde bir komisyon) tarafından hazırlanmıştır. Belçika ve Prusya (Almanya) anayasaları örnek alınmıştır.

⚠️ Kanun-i Esasi'nin Kilit Maddeleri (Çok Önemli!):
1. Çift Meclisli Yapı (Parlamento):

Meclis-i Ayan (Soylular Meclisi): Üyelerini Padişah seçer ve ömür boyu görevde kalırlardı.
Meclis-i Mebusan (Halk Meclisi): Üyelerini Halk seçer (4 yılda bir). (Seçme/seçilme hakkı sadece erkeklerdeydi).
SONUÇ: Türk tarihinde İLK KEZ halk, Padişahın yanında yönetime katılmıştır (Rejim Değişikliği: Mutlak Monarşi ➡️ Meşruti Monarşi).

2. Padişahın Üstünlüğü (Antidemokratik Maddeler):

Hükümet (Bakanlar Kurulu), Meclis'e değil, Padişah'a karşı sorumluydu.
Kanun teklifi (Yasa) için son onay Padişahtaydı (Mutlak Veto Hakkı).
Madde 113 (En Önemlisi): Padişah, "kamu düzenini bozan" kişileri YARGILAMADAN SÜRGÜN etme yetkisine sahipti.
Meclisi Açma/Kapatma: Meclis'i açma ve (istediği zaman) kapatma yetkisi Padişaha aitti.

Yorumu: Kanun-i Esasi, demokratik bir anayasa DEĞİLDİR; Padişahın otoritesini koruyan, ancak halka sınırlı bir temsil hakkı veren "Anayasal Monarşi" belgesidir.

C. 93 HARBİ (1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI) (BÜYÜK FELAKET)

Tersane Konferansı'nın (1876) başarısız olması ve Osmanlı'nın Balkanlardaki ıslahat taleplerini reddetmesi üzerine Rusya, "Ortodoksların hamisi" (Küçük Kaynarca - Bölüm 4) sıfatıyla savaş ilan etti. (Hicri 1293 yılına denk geldiği için "93 Harbi" denir).

1. Savaş (İki Cepheli Felaket)

Osmanlı, tarihinin en hazırlıksız savaşlarından birine yakalandı. Rusya, iki cepheden saldırdı:

1. Doğu Cephesi (Kafkasya):

Rus orduları Kars, Ardahan ve Batum'u hızla işgal ederek Erzurum'a dayandı. Gazi Ahmed Muhtar Paşa komutasındaki ordu Aziziye Tabyaları'nda savunma yaptı.
Halk Direnişi: Nene Hatun, "Bebeğimi anasız bırakırım ama vatanımı bırakmam" diyerek Erzurum halkını örgütleyen sivil kahraman olmuştur.

2. Batı Cephesi (Balkanlar/Tuna):

Rus orduları, Romanya üzerinden Tuna'yı geçti. Balkanlarda Plevne Kalesi'nde Gazi Osman Paşa, sayıca kat kat üstün olan Rus ordusuna karşı 5 ay süren "tarihi bir savunma" yaptı (Plevne Müdafaası).
Sonuç: Plevne düşünce, Rus ordusunun önü açıldı. Ruslar; Edirne'yi, hatta İstanbul'un Yeşilköy (o zamanki adıyla Ayastefanos) semtine kadar geldiler.

2. I. Meşrutiyet'in Sonu (1878)

Rus orduları İstanbul kapılarına dayanmışken, II. Abdülhamid savaşı bir bahane olarak kullandı:

➡️ Savaşın sorumluluğunu Meclis-i Mebusan'a yükledi (özellikle azınlık vekillerinin tutumu nedeniyle).
➡️ Kanun-i Esasi'nin kendisine verdiği "Meclis'i kapatma" yetkisini kullanarak Meclis-i Mebusan'ı kapattı (1878).
➡️ I. Meşrutiyet dönemi fiilen sona erdi.
➡️ Mithat Paşa'yı (Anayasayı hazırlayan) Madde 113'e dayanarak sürgüne gönderdi (Taif).
➡️ 1878'den 1908'e (II. Meşrutiyet) kadar sürecek olan "İstibdat (Baskı/Tek Adam) Dönemi" başladı.

3. Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (Mart 1878) (Ölü Doğan Antlaşma)

Rus ordusunun İstanbul'da olması nedeniyle, Osmanlı Devleti tarihindeki en ağır antlaşmalardan birini imzalamak zorunda kaldı (Ayastefanos).

Ana Maddeleri: Sırbistan, Karadağ, Romanya tam bağımsız olacak; "Büyük Bulgaristan Krallığı" (Ege'ye kadar) kurulacak ve Osmanlı'ya bağlı olacak; Kars, Ardahan, Batum, Doğubayazıt Rusya'ya verilecek; Girit ve Ermenilerin olduğu yerde ıslahat yapılacak.
Tepki: İngiltere ve Avusturya, bu antlaşmaya "DUR" dedi. Neden? Çünkü "Büyük Bulgaristan"ın kurulması, Rusya'nın (Pan-Slavizm) Ege Denizi'ne ve Akdeniz'e inmesi demekti. Bu, İngiltere'nin (Hindistan yolu) ve Avusturya'nın (Balkan çıkarları) sonu demekti.
Sonuç: İngiltere'nin baskısıyla Ayastefanos Antlaşması GEÇERSİZ (ÖLÜ) sayıldı ve yerine yeni bir antlaşma için Berlin'de konferans toplandı.

D. BERLİN ANTLAŞMASI (1878) (BÜYÜK YIKIM)

İngiltere, "sizi Rusya'nın elinden kurtardım" diyerek Berlin'e oturmadan önce Osmanlı'dan bir "rüşvet" istedi: Kıbrıs Adası (1878). Osmanlı, Kıbrıs'ı "geçici olarak" (ama bir daha geri alamayacak) İngiltere'ye askeri üs olarak verdi.

Almanya (Bismarck) başkanlığında toplanan konferans, Ayastefanos'u sözde "düzeltti":

⚠️ Berlin Antlaşması (1878) ve Sonuçları:
1. Bağımsız Olanlar: Sırbistan, Karadağ ve Romanya tam bağımsız oldu. (Yunanistan'dan (1829) sonra Balkanlarda 3 yeni devlet daha koptu).
2. Bulgaristan (Parçalandı): Ayastefanos'taki "Büyük Bulgaristan" planı iptal edildi. Bulgaristan 3'e bölündü:
- Asıl Bulgaristan Prensliği (Osmanlı'ya bağlı, Rusya etkisinde).
- Doğu Rumeli Vilayeti (Osmanlı'ya bağlı, Hristiyan vali yönetecek).
- Makedonya (Islahat şartıyla Osmanlı'ya geri verildi).
Yorumu: İngiltere, Rusya'nın Ege'ye inmesini (şimdilik) engelledi.

3. Doğu Sınırı (Kars, Ardahan, Batum): Kars, Ardahan ve Batum (Elviye-i Selâse) Rusya'ya savaş tazminatı olarak verildi. (Doğubayazıt Osmanlı'ya geri verildi).

4. "Ermeni Meselesi" (İlk Kez): Antlaşmaya "Girit ve Ermenilerin oturduğu yerlerde ıslahat yapılacaktır" maddesi eklendi.
ÖNEMİ: "Ermeni Meselesi", İLK KEZ uluslararası bir antlaşmaya (Berlin) girmiş ve "dış sorun" haline gelmiştir.

5. Diğer Kayıplar: Avusturya, Bosna-Hersek'i geçici olarak işgal etme (yönetme) hakkı kazandı. İngiltere Kıbrıs'ı aldı.

💡 Bölüm 6'ya Hazırlık:
Bölüm 5'te, 1876-1878 arası yaşanan 2 yıllık krizin, devleti nasıl parçaladığını gördük (Sırbistan, Romanya, Karadağ, Kars, Ardahan, Batum, Kıbrıs, Bosna kaybı).

II. Abdülhamid, bu büyük felaketi (93 Harbi) Meşrutiyet'in (Halk Meclisi) suçu olarak gördü ve 1878'de Meclis'i kapatarak 30 yıl sürecek "İstibdat (Baskı) Dönemi"ni başlattı.

Serimizin son bölümü olan Bölüm 6'da, II. Abdülhamid'in bu İstibdat Dönemi'ni (1878-1900), yeni devlet politikasını (İslamcılık), ekonomik çöküşü (Düyûn-ı Umûmiye - 1881), kalan toprak kayıplarını (Mısır, Tunus) ve dönemin ıslahatlarını (Hicaz Demiryolu, Eğitim) işleyeceğiz.