🏛️ KPSS TARİH (OSMANLI DAĞILMA 19.YY) - BÖLÜM 6: II. ABDÜLHAMİD VE İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1900) 🏛️
💡 6 Bölümlük Serimizin 6. ve Son Bölümü:
Bölüm 5'te, 93 Harbi (1877-78) felaketini ve Berlin Antlaşması (1878) ile yaşanan büyük toprak kayıplarını (Sırbistan, Romanya, Kars, Kıbrıs, Bosna...) gördük. Padişah II. Abdülhamid, bu felaketi Meşrutiyet'in ve Meclis'in (azınlık vekillerinin tutumu) suçu olarak gördü ve Kanun-i Esasi'nin 113. maddesine dayanarak 1878'de Meclis-i Mebusan'ı kapattı.
Bu bölümde, 1878'den 1908'e kadar süren (ancak bizim planımıza göre 1900'e kadar olan kısmını işleyeceğimiz) "İstibdat Dönemi"ni (Baskı/Merkeziyetçilik) ele alacağız. Konularımız: Yeni devlet politikası (İslamcılık), ekonomik iflasın resmileşmesi (Düyûn-ı Umûmiye - 1881), bu dönemdeki yeni toprak kayıpları (Mısır, Tunus) ve II. Abdülhamid'in büyük ıslahatları (Eğitim, Hicaz Demiryolu) ile ona karşı doğan İttihat ve Terakki muhalefeti.
Bölüm 5'te, 93 Harbi (1877-78) felaketini ve Berlin Antlaşması (1878) ile yaşanan büyük toprak kayıplarını (Sırbistan, Romanya, Kars, Kıbrıs, Bosna...) gördük. Padişah II. Abdülhamid, bu felaketi Meşrutiyet'in ve Meclis'in (azınlık vekillerinin tutumu) suçu olarak gördü ve Kanun-i Esasi'nin 113. maddesine dayanarak 1878'de Meclis-i Mebusan'ı kapattı.
Bu bölümde, 1878'den 1908'e kadar süren (ancak bizim planımıza göre 1900'e kadar olan kısmını işleyeceğimiz) "İstibdat Dönemi"ni (Baskı/Merkeziyetçilik) ele alacağız. Konularımız: Yeni devlet politikası (İslamcılık), ekonomik iflasın resmileşmesi (Düyûn-ı Umûmiye - 1881), bu dönemdeki yeni toprak kayıpları (Mısır, Tunus) ve II. Abdülhamid'in büyük ıslahatları (Eğitim, Hicaz Demiryolu) ile ona karşı doğan İttihat ve Terakki muhalefeti.
A. İSTİBDAT DÖNEMİ VE YENİ DEVLET POLİTİKASI (1878-1900)
1. "İstibdat" (Baskı) Dönemi Nedir?
II. Abdülhamid'in, 93 Harbi yenilgisinden sonra Meclis'i kapatıp Anayasa'yı (Kanun-i Esasi) askıya aldığı ve devleti 30 yıl boyunca (1878-1908) mutlak otorite ile, sansür (basın yasağı) ve hafiye (istihbarat - Yıldız Teşkilatı) ağı kullanarak yönettiği döneme denir. Yönetim merkezi Topkapı Sarayı'ndan, daha korunaklı olan Yıldız Sarayı'na taşınmıştır.
2. Yeni Fikir Akımı: İslamcılık (Pan-İslamizm / Ümmetçilik)
II. Abdülhamid, önceki fikirlerin çöktüğünü görmüştü:
❌ Osmanlıcılık Fikri (Tanzimat/Islahat): "Din, dil, ırk fark etmeksizin herkes eşittir" fikriydi. Berlin Antlaşması (1878) ile Sırpların, Romenlerin, Karadağlıların (yani Hristiyanların) isyan edip ayrılmasıyla bu fikir (Osmanlıcılık) resmen çökmüştü.
✅ İslamcılık (Pan-İslamizm): Abdülhamid, madem Hristiyanlar gidiyor, o halde elde kalan Müslüman halkı (Türk, Arap, Kürt, Arnavut) bir arada tutmak için "Din" bağına sarıldı. Devletin yeni politikası, tüm dünya Müslümanlarını "Halife" (Padişah) sancağı altında birleştirmek oldu.
Amacı: 1. Müslüman Arapların (Mısır, Suriye) Milliyetçilik (Arapçılık) yapmasını engellemek. 2. Halifelik gücünü kullanarak, sömürgelerinde (Hindistan, Mısır) Müslümanlar olan İngiltere ve Fransa'yı tehdit etmek (Denge Politikası).
B. EKONOMİK İFLAS: MUHARREM KARARNAMESİ VE DÜYÛN-I UMÛMİYE (1881)
Bölüm 4'te, Sultan Abdülaziz'in Ramazan Kararnamesi (1875) ile "iflas (Moratoryum)" açıkladığını görmüştük. 93 Harbi'nin getirdiği ağır savaş tazminatları, bu iflası kalıcı hale getirdi.
⚠️ Muharrem Kararnamesi (1881):
II. Abdülhamid, Avrupalı alacaklı devletler (İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya...) ile masaya oturdu. "Muharrem Kararnamesi" ile borçların nasıl ödeneceğine dair bir plan açıklandı.
En Önemli Sonuç: DÜYÛN-I UMÛMİYE İDARESİ (Genel Borçlar İdaresi) (1881)
II. Abdülhamid, Avrupalı alacaklı devletler (İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya...) ile masaya oturdu. "Muharrem Kararnamesi" ile borçların nasıl ödeneceğine dair bir plan açıklandı.
En Önemli Sonuç: DÜYÛN-I UMÛMİYE İDARESİ (Genel Borçlar İdaresi) (1881)
- Bu kararname ile, alacaklı devletlerin temsilcilerinden oluşan "Düyûn-ı Umûmiye" (Genel Borçlar İdaresi) adlı uluslararası bir komisyon kuruldu.
- Osmanlı Devleti, en önemli vergi gelirlerini (Tuz, Tütün, İpek, Damga, Alkollü İçki) toplama hakkını doğrudan bu komisyona devretti.
- Bu komisyon, topladığı vergilere el koyuyor ve alacaklı devletlere paylaştırıyordu.
C. DÖNEMİN DIŞ POLİTİKASI VE TOPRAK KAYIPLARI (1878-1882)
II. Abdülhamid dönemi, "Denge Politikası"nın (İngiltere'yi Rusya'ya, Almanya'yı İngiltere'ye karşı kullanma) ve barışı korumanın esas olduğu bir dönemdir. Ancak bu, yeni toprak kayıplarını engelleyemedi.
1. Tunus'un İşgali (1881):
Berlin Antlaşması'nda (1878) İngiltere Kıbrıs'ı, Avusturya Bosna'yı almıştı. "Yalnız kalmamak" için Fransa'ya da Tunus'u işgal etmesi için (İngiltere tarafından) "yeşil ışık" yakıldı. Fransa, 1881'de Tunus'u işgal etti. (Kuzey Afrika'da kaybedilen 2. toprak - İlki Cezayir/1830).
2. Mısır'ın İşgali (1882):
Berlin Antlaşması'ndan sonra (Rus tehlikesi bitti) Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü koruma politikasını terk eden İngiltere, Süveyş Kanalı'nın (1869) açılmasıyla hayati önem kazanan Mısır'daki (Kavalalı sonrası) karışıklıkları bahane ederek 1882'de Mısır'ı işgal etti.
Yorum: İngiltere, Hindistan (Sömürge) yolunun güvenliğini sağlamak için Osmanlı'nın en önemli eyaletine el koymuş oldu.
Yorum: İngiltere, Hindistan (Sömürge) yolunun güvenliğini sağlamak için Osmanlı'nın en önemli eyaletine el koymuş oldu.
3. Doğu Rumeli'nin Kaybı (1885):
Berlin Antlaşması (Bölüm 5) ile "Doğu Rumeli" adıyla Osmanlı'ya bağlı özerk bir vilayet yapılan yer, bir isyanla Bulgaristan Prensliği'ne bağlandığını ilan etti (1885). II. Abdülhamid, Avrupalıların baskısıyla bu fiili durumu tanımak zorunda kaldı.
D. II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ ISLAHATLARI (Devleti Ayakta Tutma Çabaları)
II. Abdülhamid, "İstibdat" (Baskı) döneminde Meclis'i kapatmış olsa da, imparatorluğun en büyük modernleşme (Batılılaşma) ve inşa (imâr) hamlelerini yapan padişahıdır. Islahatların temel amacı, İslamcılık politikasıyla devleti birleştirmek ve eğitim yoluyla devlete sadık nesiller yetiştirmekti.
⚠️ II. Abdülhamid Dönemi Islahatları (ÇOK DETAYLI!):
1. EĞİTİM (En Önemli Alan):
2. ULAŞIM ve HABERLEŞME (İslamcılık Politikası):
3. SOSYAL:
1. EĞİTİM (En Önemli Alan):
- Eğitimin modernleştiği ve yaygınlaştığı "Altın Çağ"dır.
- İptidai (İlkokul), Rüştiye (Ortaokul), İdadi (Lise) ve Sultani (Üniversiteye Hazırlık) okulları imparatorluğun en ücra köşelerine (Şam, Bağdat, Trablus) kadar yayıldı.
- Profesyonel Okullar (İlk Kez): Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Fakültesi - Osman Hamdi Bey), Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi, Ziraat Mektebi, Müze (Asar-ı Atika - Arkeoloji Müzesi - Osman Hamdi Bey).
2. ULAŞIM ve HABERLEŞME (İslamcılık Politikası):
- Hicaz Demiryolu Projesi (1900-1908): II. Abdülhamid'in "Rüya Projesi". İstanbul'u Mekke ve Medine'ye (Hicaz) bağlamayı amaçlayan demiryoludur.
Amacı: 1. Halife olarak Müslümanların Hac yolculuğunu kolaylaştırmak (İslamcılık). 2. Askeri otoriteyi (asker sevkiyatı) Arap Yarımadası'na ulaştırmak (Merkeziyetçilik).
Finansmanı: Tüm Dünya Müslümanlarının bağışlarıyla (İslamcılık) ve Düyun-u Umumiye'ye dokunmadan yapılmıştır. (Alman mühendisler çalışmıştır). - Anadolu Demiryolları (Bağdat Demiryolu) Alman şirketlerine imtiyaz olarak verildi. (Bu, İngilizleri kızdıran "Alman Yakınlaşması"nın başlangıcıdır).
- Telgraf hatları tüm imparatorluğa yayıldı (Hafiye Teşkilatı için).
3. SOSYAL:
- Darülaceze (Düşkünler Evi) kuruldu (Hala faal).
- Darülhayr-ı Ali (Yetimhane) kuruldu.
- Hamidiye Etfal Hastanesi (İlk modern çocuk hastanesi) kuruldu.
E. MUHALEFETİN DOĞUŞU: İTTİHAT VE TERAKKİ
II. Abdülhamid'in Meclis'i kapatıp İstibdat yönetimine geçmesi, Meşrutiyet isteyen Genç Osmanlı (Jön Türk) kuşağının yeniden örgütlenmesine neden oldu.
➡️ İttihad-ı Osmanî Cemiyeti (1889): Tıbbiye (Askeri Tıp) öğrencileri (İshak Sükûti, Abdullah Cevdet, İbrahim Temo) tarafından gizlice kuruldu.
➡️ İttihat ve Terakki (1895): Yurt dışına (Paris) kaçan Ahmet Rıza'nın önderliğinde bu cemiyet, "İttihat ve Terakki Cemiyeti" adını aldı.
➡️ Amaçları: II. Abdülhamid'in İstibdat rejimini yıkmak, Kanun-i Esasi'yi (Anayasa) yeniden yürürlüğe koymak ve Meclis-i Mebusan'ı (Halk Meclisi) yeniden açmaktı (yani "highlight-dogru">II. Meşrutiyet'i ilan etmek).
➡️ İttihat ve Terakki (1895): Yurt dışına (Paris) kaçan Ahmet Rıza'nın önderliğinde bu cemiyet, "İttihat ve Terakki Cemiyeti" adını aldı.
➡️ Amaçları: II. Abdülhamid'in İstibdat rejimini yıkmak, Kanun-i Esasi'yi (Anayasa) yeniden yürürlüğe koymak ve Meclis-i Mebusan'ı (Halk Meclisi) yeniden açmaktı (yani "highlight-dogru">II. Meşrutiyet'i ilan etmek).
💡 19. YÜZYIL (DAĞILMA) SERİSİ SONU 💡
Böylece "Osmanlı Dağılma Dönemi (19. Yüzyıl)" serimizi 6 detaylı bölümde (Planladığımız gibi 20. YY'a girmeden) tamamlamış bulunuyoruz.
Bölüm 6'da, Abdülhamid'in bir yandan devleti (Eğitim/Ulaşım) modernleştirirken, bir yandan da Düyun-u Umumiye (Ekonomik İflas) ve İttihat ve Terakki (Siyasi Muhalefet) kıskacında 1900 yılına ulaştığını gördük.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi (20. Yüzyıl)" (II. Meşrutiyet'in İlanı, 31 Mart Vakası, Trablusgarp ve Balkan Savaşları) ile başlayabiliriz.
Böylece "Osmanlı Dağılma Dönemi (19. Yüzyıl)" serimizi 6 detaylı bölümde (Planladığımız gibi 20. YY'a girmeden) tamamlamış bulunuyoruz.
Bölüm 6'da, Abdülhamid'in bir yandan devleti (Eğitim/Ulaşım) modernleştirirken, bir yandan da Düyun-u Umumiye (Ekonomik İflas) ve İttihat ve Terakki (Siyasi Muhalefet) kıskacında 1900 yılına ulaştığını gördük.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi (20. Yüzyıl)" (II. Meşrutiyet'in İlanı, 31 Mart Vakası, Trablusgarp ve Balkan Savaşları) ile başlayabiliriz.