🏛️ KPSS TARİH (XX. YÜZYIL OSMANLI) - BÖLÜM 1: II. MEŞRUTİYET VE 31 MART VAKASI (1908-1909) 🏛️
💡 5 Bölümlük Serimizin 1. Bölümü:
"Dağılma Dönemi (19. YY)" serimizi (Bölüm 6), II. Abdülhamid'in 1878'de Meclis'i kapatmasıyla başlayan "İstibdat Dönemi" ve bu döneme muhalif olarak doğan İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) ile bitirmiştik.
Bu bölümde, 20. Yüzyıla girerken İttihat ve Terakki'nin, Padişah'a Anayasa'yı (Kanun-i Esasi) yeniden ilan ettirdiği II. Meşrutiyet (1908) devrimini, bu kaos sırasında kaybedilen toprakları (Bulgaristan, Bosna, Girit) ve bu yeni rejimi yıkmaya çalışan 31 Mart Vakası (1909) gerici isyanını detaylıca işleyeceğiz.
"Dağılma Dönemi (19. YY)" serimizi (Bölüm 6), II. Abdülhamid'in 1878'de Meclis'i kapatmasıyla başlayan "İstibdat Dönemi" ve bu döneme muhalif olarak doğan İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) ile bitirmiştik.
Bu bölümde, 20. Yüzyıla girerken İttihat ve Terakki'nin, Padişah'a Anayasa'yı (Kanun-i Esasi) yeniden ilan ettirdiği II. Meşrutiyet (1908) devrimini, bu kaos sırasında kaybedilen toprakları (Bulgaristan, Bosna, Girit) ve bu yeni rejimi yıkmaya çalışan 31 Mart Vakası (1909) gerici isyanını detaylıca işleyeceğiz.
A. II. MEŞRUTİYET'İN İLANI (23 Temmuz 1908)
1. İlanı Hazırlayan Nedenler
II. Abdülhamid'in 30 yıllık İstibdat (baskı) yönetimine karşı, Genç Osmanlıların (Jön Türkler) mirasını devralan İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC), hem aydınlar (Paris Kolu - Ahmet Rıza) hem de ordu içinde (Manastır/Selanik Kolu - Enver, Niyazi) örgütlenmişti.
⚠️ Reval Görüşmeleri (1908) - (Dış Neden / Tetikleyici):
İngiliz Kralı (VII. Edward) ile Rus Çarı (II. Nikola), Estonya'nın Reval Limanı'nda bir araya geldi. Görüşmelerin konusu, "Hasta Adam" (Osmanlı) mirasını paylaşmaktı.
Görüşmenin Sızması: İttihat ve Terakki, bu görüşmelerde İngiltere'nin Rusya'yı Boğazlar ve Makedonya konusunda serbest bıraktığını öğrendi.
Tepki: İTC'ye bağlı subaylar (Enver Paşa, Resneli Niyazi Paşa), "Vatan elden gidiyor, Makedonya paylaşılacak!" korkusuyla, II. Abdülhamid'e Meşrutiyet'i (Anayasa) yeniden ilan etmesi için isyan başlattılar (Hürriyet Kahramanları).
İngiliz Kralı (VII. Edward) ile Rus Çarı (II. Nikola), Estonya'nın Reval Limanı'nda bir araya geldi. Görüşmelerin konusu, "Hasta Adam" (Osmanlı) mirasını paylaşmaktı.
Görüşmenin Sızması: İttihat ve Terakki, bu görüşmelerde İngiltere'nin Rusya'yı Boğazlar ve Makedonya konusunda serbest bıraktığını öğrendi.
Tepki: İTC'ye bağlı subaylar (Enver Paşa, Resneli Niyazi Paşa), "Vatan elden gidiyor, Makedonya paylaşılacak!" korkusuyla, II. Abdülhamid'e Meşrutiyet'i (Anayasa) yeniden ilan etmesi için isyan başlattılar (Hürriyet Kahramanları).
2. Meşrutiyet'in İlanı (1908)
Makedonya'da (Manastır) başlayan askeri isyanın (İTC Subayları) İstanbul'a yayılmasından çekinen II. Abdülhamid, 23 Temmuz 1908'de Kanun-i Esasi (Anayasa)'yı yeniden yürürlüğe koyduğunu ve Meclis-i Mebusan'ın açılacağını ilan etti. Böylece II. Meşrutiyet Dönemi başladı.
💡 İlkler ve Çok Partili Hayat:
II. Meşrutiyet'in ilanıyla, Türk tarihinde ilk kez "Çok Partili Siyasi Hayat" başlamıştır.
Başlıca Fırkalar (Partiler):
II. Meşrutiyet'in ilanıyla, Türk tarihinde ilk kez "Çok Partili Siyasi Hayat" başlamıştır.
Başlıca Fırkalar (Partiler):
- İttihat ve Terakki Fırkası (İTC): En güçlü parti. Fikir Akımı: Türkçülük (Pan-Türkizm).
- Ahrar Fırkası (Hürler): İlk ana muhalefet partisi. Fikir Akımı: Adem-i Merkeziyetçilik (Yerel Yönetim) ve Liberalizm (Kurucusu: Prens Sabahattin).
- Diğerleri: Hürriyet ve İtilaf Fırkası (İTC'nin en büyük rakibi olacak), Fedakârân-ı Millet, İttihad-ı Muhammedi.
3. Meşrutiyet'in İlanı Sırasındaki Toprak Kayıpları (KAOS)
Meşrutiyet'in ilanı ve İTC ile Saray arasındaki çekişmenin yarattığı otorite boşluğu (kaos), Balkan devletleri için bir fırsat oldu. 1908 yılında, 3 önemli toprak parçası aynı anda elden çıktı:
⚠️ 1908 Yılı Kayıpları (B-B-G):
1. Bulgaristan: Tam Bağımsızlığını ilan etti. (Berlin Ant. (1878) ile Prenslik olmuştu).
2. Bosna-Hersek: Berlin Ant. (1878) ile geçici olarak Avusturya-Macaristan tarafından yönetiliyordu. Avusturya, bu kaosu fırsat bilerek Bosna'yı resmen İLHAK ETTİ (topraklarına kattı).
3. Girit (Adası): Osmanlı'ya bağlı özerk bir vilayetken, Yunanistan'a katıldığını (Enosis) ilan etti. (Osmanlı bunu resmen Balkan Savaşları'nda (Bölüm 2) tanıyacaktır).
1. Bulgaristan: Tam Bağımsızlığını ilan etti. (Berlin Ant. (1878) ile Prenslik olmuştu).
2. Bosna-Hersek: Berlin Ant. (1878) ile geçici olarak Avusturya-Macaristan tarafından yönetiliyordu. Avusturya, bu kaosu fırsat bilerek Bosna'yı resmen İLHAK ETTİ (topraklarına kattı).
3. Girit (Adası): Osmanlı'ya bağlı özerk bir vilayetken, Yunanistan'a katıldığını (Enosis) ilan etti. (Osmanlı bunu resmen Balkan Savaşları'nda (Bölüm 2) tanıyacaktır).
B. 31 MART VAKASI (İRTİCA İSYANI) (13 Nisan 1909)
II. Meşrutiyet'in ilanından yaklaşık 9 ay sonra, yeni rejimi (Meşrutiyet) yıkmayı amaçlayan, Osmanlı tarihindeki ilk "Rejim Karşıtı" (Gerici/İrticai) isyan patlak verdi. (Hicri takvimle 31 Mart 1325'e denk geldiği için bu adla anılır).
1. İsyanın Nedenleri (Detaylı)
1. Siyasi Nedenler (İTC Düşmanlığı):
İttihat ve Terakki'nin (İTC) yönetime el koyması, Ahrar Fırkası (Prens Sabahattin) gibi muhalifleri ve II. Abdülhamid taraftarlarını (Saray) rahatsız etmesi.
2. Dini Nedenler (Gerici/İrticai):
"Meşrutiyet", "Kanun", "Eşitlik" gibi kavramların dine (Şeriata) aykırı olduğunu savunan gruplar. Bu grupların yayın organı Volkan Gazetesi (Derviş Vahdeti) ve üye oldukları İttihad-ı Muhammedi Fırkası, "Şeriat İsteriz!" sloganıyla halkı kışkırttı.
3. Askeri Nedenler (Ordu İçi Bölünme):
İTC'nin "Mektepli" (Eğitimli) subayları kayırması, eski "Alaylı" (Eğitimsiz) subayları tasfiye etmesi. İsyan, İstanbul'daki Avcı Taburları adlı askerlerin (alaylıları destekleyen) ayaklanmasıyla başladı.
2. İsyanın Bastırılması: Hareket Ordusu
İsyancılar, İstanbul'da yönetimi ele geçirdi, bazı İttihatçı ve gazetecileri (Hasan Fehmi) öldürdü. İTC yönetimi İstanbul'dan kaçtı ve Selanik'teki 3. Ordu'dan yardım istedi.
İTC, Meşrutiyeti korumak için Selanik ve Edirne'deki birliklerden "Hareket Ordusu" adıyla bir ordu kurdu.
⚠️ Hareket Ordusu (KPSS Bilgisi):
Komutanı: Mahmud Şevket Paşa.
Kurmay Başkanı (Yani Ordunun Beyni): Kolağası Mustafa Kemal.
Adını (Hareket Ordusu) Veren: Mustafa Kemal.
Sonuç: Hareket Ordusu İstanbul'a girdi, isyancıları bastırdı, Derviş Vahdeti gibi liderleri idam etti ve sıkıyönetim ilan ederek düzeni sağladı. Mustafa Kemal, tarih sahnesine ilk kez bu olayla (1909) çıkmıştır.
Komutanı: Mahmud Şevket Paşa.
Kurmay Başkanı (Yani Ordunun Beyni): Kolağası Mustafa Kemal.
Adını (Hareket Ordusu) Veren: Mustafa Kemal.
Sonuç: Hareket Ordusu İstanbul'a girdi, isyancıları bastırdı, Derviş Vahdeti gibi liderleri idam etti ve sıkıyönetim ilan ederek düzeni sağladı. Mustafa Kemal, tarih sahnesine ilk kez bu olayla (1909) çıkmıştır.
3. 31 Mart Vakası'nın Sonuçları (II. Abdülhamid'in Sonu)
⚠️ 31 Mart Vakası'nın Sonuçları:
1. II. Abdülhamid Tahttan İndirildi (Hal'): İTC, isyanın çıkmasında II. Abdülhamid'in parmağı olduğunu (veya en azından sessiz kaldığını) iddia ederek, Meclis-i Mebusan ve Şeyhülislam fetvası kararıyla Padişahı tahttan indirdi (1909). (Yerine kardeşi V. Mehmed Reşad getirildi).
2. İttihat ve Terakki'nin Güçlenmesi: İTC, bu isyanı bastırarak devlet yönetimine tamamen hâkim oldu (askeri ve siyasi güç).
3. Kanun-i Esasi (Anayasa) Değişikliği (1909):
1. II. Abdülhamid Tahttan İndirildi (Hal'): İTC, isyanın çıkmasında II. Abdülhamid'in parmağı olduğunu (veya en azından sessiz kaldığını) iddia ederek, Meclis-i Mebusan ve Şeyhülislam fetvası kararıyla Padişahı tahttan indirdi (1909). (Yerine kardeşi V. Mehmed Reşad getirildi).
2. İttihat ve Terakki'nin Güçlenmesi: İTC, bu isyanı bastırarak devlet yönetimine tamamen hâkim oldu (askeri ve siyasi güç).
3. Kanun-i Esasi (Anayasa) Değişikliği (1909):
- I. Meşrutiyet'in (Bölüm 5) Padişahı üstün kılan antidemokratik maddeleri iptal edildi.
- Padişahın "Sürgün" (Madde 113) ve "Meclis'i Kapatma" yetkileri elinden alındı.
- Hükümet (Bakanlar Kurulu), artık Padişah'a değil, Meclis'e (Mebusan) karşı sorumlu hale geldi.
- Padişahın yetkileri kısıtlandı, Meclis'in (Halkın) yetkileri artırıldı. Osmanlı, "Parlamenter Monarşi"ye yaklaştı.
💡 Bölüm 2'ye Hazırlık:
Bölüm 1'de, II. Meşrutiyet'in ilanı (1908) ve 31 Mart Vakası (1909) ile İttihat ve Terakki'nin devleti nasıl ele geçirdiğini gördük. Ancak bu iç kaos, dışarıdaki düşmanların iştahını kabartmıştı.
Bölüm 2'de, İTC yönetimindeki Osmanlı Devleti'nin, "Ulus Devlet" olma yarışına geç katılan İtalya'nın sömürgecilik hedefiyle Trablusgarp Savaşı (1911)'na nasıl sürüklendiğini, Mustafa Kemal'in ilk askeri başarısını, Uşi Antlaşması ile Kuzey Afrika'daki son toprağı nasıl kaybettiğimizi ve hemen ardından patlak veren I. ve II. Balkan Savaşları (1912-1913) (Büyük Hezimet) felaketlerini işleyeceğiz.
Bölüm 1'de, II. Meşrutiyet'in ilanı (1908) ve 31 Mart Vakası (1909) ile İttihat ve Terakki'nin devleti nasıl ele geçirdiğini gördük. Ancak bu iç kaos, dışarıdaki düşmanların iştahını kabartmıştı.
Bölüm 2'de, İTC yönetimindeki Osmanlı Devleti'nin, "Ulus Devlet" olma yarışına geç katılan İtalya'nın sömürgecilik hedefiyle Trablusgarp Savaşı (1911)'na nasıl sürüklendiğini, Mustafa Kemal'in ilk askeri başarısını, Uşi Antlaşması ile Kuzey Afrika'daki son toprağı nasıl kaybettiğimizi ve hemen ardından patlak veren I. ve II. Balkan Savaşları (1912-1913) (Büyük Hezimet) felaketlerini işleyeceğiz.