🏛️ KPSS TARİH (XX. YÜZYIL OSMANLI) - BÖLÜM 2: TRABLUSGARP VE BALKAN SAVAŞLARI (1911-1913) 🏛️
Bölüm 1'de, 31 Mart Vakası (1909) ile İttihat ve Terakki (İTC)'nin yönetime tam olarak hâkim olduğunu gördük. Ancak İTC'nin devleti "kurtarma" çabaları, imparatorluğun en büyük felaketlerinden ikisiyle kesintiye uğradı.
Bu bölümde, "Siyasi birliğini geç tamamlayan" İtalya'nın sömürgecilik amacıyla saldırdığı Trablusgarp Savaşı'nı (1911-12) ve bu savaşı fırsat bilen Balkan devletlerinin başlattığı Balkan Savaşları (1912-13) felaketini (Bâb-ı Âli Baskını dahil) detaylıca işleyeceğiz.
A. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911 - 1912)
1. Savaşın Nedenleri (İtalya'nın Hedefleri)
Almanya (1870) gibi siyasi birliğini geç tamamlayan (1870) İtalya, İngiltere ve Fransa gibi "güneş batmayan" imparatorluklara özenerek sömürgecilik yarışına girdi. Habeşistan'da (Etiyopya) başarısız olmuştu (Adowa Muharebesi).
- Osmanlı'nın Zayıflığı: Osmanlı, 31 Mart Vakası'nı yeni atlatmış, ordusu siyasete bulaşmıştı (İttihatçı/Muhalif).
- Savunmasızlık (En Önemli Neden):
- Donanma (Deniz Gücü) Yoktu: Abdülhamid (Bölüm 6) döneminde donanma Haliç'te çürütülmüştü. Denizden yardım imkânsızdı.
- Kara Bağlantısı Yoktu: Trablusgarp'a tek kara bağlantısı olan Mısır, 1882'den beri İngiliz işgali altındaydı. İngiltere, İtalya'yı destekledi ve kara yolunu kapattı.
- Coğrafi Yakınlık: Trablusgarp, İtalya'nın "çizme"sinin tam karşısındaydı ("Bizim eski Roma toprağımız" iddiası).
- Diplomatik Destek: İtalya, 1909'da Rusya ile yaptığı "Racconigi Antlaşması" ile "Ben senin Boğazlar'daki hedeflerini, sen benim Trablusgarp'taki hedeflerimi tanı" diyerek Rusya'nın onayını almıştı.
İtalya, bu nedenlerle Osmanlı'ya bir ültimatom vererek Trablusgarp'ı işgal etti (1911).
2. Savaşın Gelişimi ve Gönüllü Subaylar (Mustafa Kemal'in İlk Savaşı)
Osmanlı Devleti, Trablusgarp'a ne ordu ne de donanma gönderebildi. Bunun üzerine, İttihat ve Terakki üyesi vatansever subaylar, Padişahtan (V. Mehmed Reşad) gizlice bölgeye gitme kararı aldılar.
- Mustafa Kemal Paşa: "Gazeteci Şerif" takma adıyla (Mısır-Çöl üzerinden) gitti. Derne ve Tobruk'ta yerel halkı (Senûsi Tarikatı) örgütledi.
- Enver Paşa (Bey): "Tüccar Hamdi" takma adıyla gitti. Bingazi'de direnişi örgütledi.
- Diğerler: Fethi Okyar, Nuri Conker, Ali Çetinkaya, Kuşçubaşı Eşref.
3. Uşi Antlaşması (1912) ve Savaşın Kaybedilme Nedeni
İtalya, karada kaybettiği savaşı masada kazanmak için Osmanlı'yı barışa zorladı:
- Donanmasını göndererek On İki Ada'yı (Rodos ve civarı) işgal etti.
- Çanakkale Boğazı'nı ablukaya aldı.
Tam bu sırada (Ekim 1912), 4 Balkan devleti (Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ) Osmanlı'ya savaş ilan etti: I. BALKAN SAVAŞI BAŞLADI.
Osmanlı, iki cephede savaşamayacağını anlayarak İtalya ile alelacele Uşi Antlaşması'nı (İsviçre) imzaladı (1912).
1. Siyasi (Kayıp): Trablusgarp ve Bingazi (Libya), İtalya'ya bırakılacaktır.
YORUM: Osmanlı Devleti, KUZEY AFRİKA'daki SON TOPRAK PARÇASINI kaybetmiştir. (İmparatorluk 3 kıtadan 2 kıtaya düşmüştür).
2. Geçici Kayıp (12 Ada): On İki Ada (Rodos ve Meis), Balkan Savaşı bitene kadar "GEÇİCİ" olarak İtalya'ya bırakılacaktır.
YORUM: Osmanlı, adaları Yunan işgalinden korumak için İtalya'ya "emanet" etmiştir. Ancak bu adalar BİR DAHA ASLA geri alınamamıştır. (İtalya, II. Dünya Savaşı'nda kaybedince Yunanistan'a bırakmıştır).
3. Dini/Kültürel (Halifelik): Trablusgarp halkı, dini açıdan Osmanlı Halifesi'ne bağlı kalacaktır.
YORUM: Bu, Kırım'dan (Küçük Kaynarca-1774) sonra Halifeliğin siyasi bir araç olarak kullanıldığı İKİNCİ antlaşmadır. Amaç, bölgeyle kültürel bağı korumaktır.
B. I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) (BÜYÜK HEZİMET)
Trablusgarp Savaşı'nı (İtalya'nın kışkırtması) ve Osmanlı'nın zayıflığını fırsat bilen Rusya (Pan-Slavizm politikasıyla), Balkan uluslarını birleştirdi.
1. Savaşan Devletler (Balkan Birliği)
Savaşı Başlatan: Karadağ.
Savaşta OLMAYAN: Romanya (Coğrafi konumu ve Bulgaristan ile olan sorunları nedeniyle I. Balkan Savaşı'na katılmamıştır).
2. Savaş ve Büyük Yenilgi (Hezimetin Nedenleri)
Osmanlı Devleti, 4 küçük Balkan devletine karşı 4 cephede birden savaşmış ve tarihinin en ağır yenilgilerinden birini almıştır. Edirne, Kırklareli, Selanik, Arnavutluk, Ege Adaları kaybedildi. Ordu, İstanbul kapılarına, Çatalca Hattı'na kadar çekildi.
- 1. Ordunun Siyasete Karışması (En Önemli Neden): Ordu, "İttihatçı Subaylar (Mektepli)" ve "Muhalif Subaylar (Alaylı/Hürriyet ve İtilaf'çı)" olarak ikiye bölünmüştü. Birbirleriyle iletişim kurmadılar, birbirlerine lojistik destek göndermediler.
(Örn: Selanik'i savunması gereken komutan, İttihatçıların başarısız olmasını istediği için direnmemiştir). - 2. Lojistik ve İletişim Eksikliği: Donanma (Rauf Orbay - Hamidiye Kruvazörü hariç) yetersiz kaldı. Cephelere ikmal yapılamadı.
- 3. Savaş Öncesi "Gençleştirme" Hatası: Savaşın çıkmayacağını düşünen İttihatçı Hükümet (Kâmil Paşa), 65.000 tecrübeli Balkan askerini terhis etmişti.
3. Londra Antlaşması (1913) ve Bâb-ı Âli Baskını
Avrupalı devletlerin (İngiltere) araya girmesiyle Londra Antlaşması (1913) imzalandı. Midye-Enez Hattı (İstanbul'un hemen batısı) sınır kabul edildi. Edirne ve Kırklareli dahil tüm Rumeli toprakları kaybedildi.
Neden: İttihat ve Terakki (Enver Paşa, Talat Paşa), Londra Antlaşması'ndaki ağır yenilgiyi ve özellikle "Edirne'nin kaybını" bahane olarak kullandı.
Olay: Enver Paşa, 23 Ocak 1913'te Hükümet Binası'nı (Bâb-ı Âli) bastı. Harbiye Nazırı Nazım Paşa'yı vurdu/vurdurdu ve Sadrazam Kâmil Paşa'nın kafasına silah dayayarak istifa ettirdi.
SONUÇ:
- Bu, 31 Mart'tan (Bölüm 1) farklı olarak, doğrudan Hükümete (Sivil İdareye) yapılmış bir ASKERİ DARBEDİR.
- İttihat ve Terakki Cemiyeti, yönetimi tamamen ele geçirdi. (1913-1918 arası "Üç Paşalar" (Enver, Talat, Cemal) dönemi resmen başladı).
- Yeni Sadrazam Mahmud Şevket Paşa oldu (Hareket Ordusu Komutanı).
C. II. BALKAN SAVAŞI (1913)
1. Savaşın Nedeni (Paylaşım Kavgası)
I. Balkan Savaşı'nda aslan payını (en çok toprağı, Edirne ve Makedonya'yı) Bulgaristan almıştı. Bu durum, Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ'ı rahatsız etti. Bu üç devlet, I. Savaş'a katılmayan Romanya'yı da yanlarına alarak, Bulgaristan'a savaş açtı.
2. Osmanlı'nın Fırsatı ve Savaşın Sonu
Bulgaristan'ın 4 cephede birden savaşmasını fırsat bilen Enver Paşa (yeni İTC Hükümeti), Londra Antlaşması'nı tanımayarak ordusuyla Midye-Enez hattını geçti ve Edirne ve Kırklareli'ni geri aldı. (Enver Paşa, "Edirne Fatihi" unvanını aldı).
3. Sonuç Antlaşmaları
Balkan Savaşları, 4 ayrı antlaşma ile bitti:
2. İstanbul Antlaşması (1913): Osmanlı ile Bulgaristan arasında. Meriç Nehri sınır kabul edildi. (Edirne ve Kırklareli bizde kaldı).
3. Atina Antlaşması (1913): Osmanlı ile Yunanistan arasında. Girit, Selanik ve Yanya'nın Yunanistan'a ait olduğu kabul edildi. Ege Adaları'nın (Taşoz, Midilli, Limni vb.) durumu "Büyük Devletler"in kararına bırakıldı (ve adalar kaybedildi).
4. İstanbul Antlaşması (1914): Sırbistan ile imzalandı (Sınırımız kalmadığı için sadece azınlık hakları).
1. Osmanlı Devleti, Balkanlardaki (Rumeli) topraklarının %80'inden fazlasını kaybetti.
2. Kaybedilen Balkan topraklarından Anadolu'ya büyük bir TÜRK GÖÇÜ (Muhacir Sorunu) başladı. Bu, Anadolu'daki Türk nüfusunu yoğunlaştırdı.
3. Osmanlıcılık ve İslamcılık fikir akımları (Balkan Hristiyanları ve Arnavutların isyanıyla) tamamen çöktü.
4. Bu çöküş, İttihat ve Terakki yönetiminde "TÜRKÇÜLÜK (Pan-Türkizm)" akımının tek kurtuluş yolu olarak güçlenmesine neden oldu.
5. Arnavutluk, Osmanlı'dan ayrılan SON BALKAN DEVLETİ oldu (I. Balkan Savaşı sırası, 1912).
Balkan Savaşları (1912-13), Osmanlı'nın itibarını yerle bir etti ve İttihat ve Terakki'yi (Enver Paşa) tek güç haline getirdi. İTC, kaybedilen bu toprakların (özellikle Ege Adaları) intikamını almak ve "Türkçülük" (Turan) idealini gerçekleştirmek için büyük bir fırsat kolluyordu.
Bu fırsat, 1914'te Saraybosna'da bir Sırplının Avusturya Arşidükü'nü öldürmesiyle geldi.
Bölüm 3'te, I. Dünya Savaşı'nın nasıl başladığını, Osmanlı'nın bu savaşa neden Almanya yanında girdiğini (Goeben ve Breslau olayı) ve ilk büyük cephemiz olan Kafkas Cephesi'ni (Sarıkamış, Ermeni Tehciri) işleyeceğiz.