KPSS Tarih (XX. Yüzyıl Osmanlı) - BÖLÜM 3: I. Dünya Savaşı'na Giriş ve Kafkas Cephesi (PDF İndirmeli)

🏛️ KPSS TARİH (XX. YÜZYIL OSMANLI) - BÖLÜM 3: I. DÜNYA SAVAŞI'NA GİRİŞ VE KAFKAS CEPHESİ (1914-1918) 🏛️

💡 5 Bölümlük Serimizin 3. Bölümü:
Bölüm 2'de, Balkan Savaşları (1912-13) ile Osmanlı'nın Avrupa'dan neredeyse tamamen atıldığını ve İttihat ve Terakki'nin (İTC) Bâb-ı Âli Baskını ile yönetime tam olarak el koyduğunu gördük. İTC, kaybettiği bu toprakları (özellikle Ege Adaları) ve itibarı geri almak için büyük bir "Avrupa Fırsatı" kolluyordu.

Bu bölümde, bu fırsatın 1914'te nasıl ortaya çıktığını (I. Dünya Savaşı), Osmanlı'nın neden Almanya yanında savaşa girdiğini (Goeben ve Breslau Olayı) ve İTC'nin (Enver Paşa) "Turan" hayaliyle açtığı ilk cephemiz olan Kafkas Cephesi'ni (Sarıkamış, Ermeni Tehciri) detaylıca işleyeceğiz.

A. I. DÜNYA SAVAŞI'NIN BAŞLAMASI (1914)

1. Savaşın Nedenleri (Genel ve Özel)

Genel Nedenler (Temel):

1. Sanayi Devrimi (Sömürgecilik): İngiltere ve Fransa'nın başlattığı sömürgecilik yarışına, siyasi birliğini geç tamamlayan Almanya ve İtalya'nın da katılması. Bu durum, "hammadde ve pazar" kavgasını başlattı.
2. Fransız İhtilali (Milliyetçilik): Her ulusun kendi devletini kurma fikri, çok uluslu imparatorlukları (Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Rusya) parçalanma tehlikesiyle karşı karşıya bıraktı.
3. Bloklaşma (Silahlanma): Sömürgecilik ve milliyetçilik kavgaları, Avrupa'yı iki düşman kampa (İtilaf/İttifak) ayırdı ve bu da hızlı bir silahlanma yarışını tetikledi.

Özel Nedenler (Devletler Arası):

Alsas-Loren Sorunu: Almanya'nın 1871'de (Sedan Savaşı) Fransa'dan aldığı, zengin kömür yatağı olan Alsas-Loren bölgesi. (Fransa'nın "intikam" isteği).
Pan-Slavizm vs Pan-Germenizm: Rusya'nın tüm Slavları (Sırp, Bulgar vb.) birleştirerek Balkanlar üzerinden Sıcak Denizlere (Boğazlar/İstanbul) inme politikası (Pan-Slavizm) ile Almanya ve Avusturya'nın Germenleri birleştirerek Doğu'ya (Balkanlar ve Osmanlı) yayılma politikası (Pan-Germenizm). Bu iki politikanın Balkanlar'da çakışması.

2. Savaşın Başlaması (Kıvılcım)

28 Haziran 1914'te, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Veliahtı Arşidük Franz Ferdinand, (Pan-Germenizmin hedefindeki) Bosna'nın başkenti Saraybosna'yı ziyaret etti. Bu ziyaret sırasında, Sırp milliyetçisi (Pan-Slavist) bir genç olan Gavrilo Princip tarafından öldürüldü.

Sonuç: Avusturya, Sırbistan'a savaş açtı. Rusya, Sırbistan'ı (Slav) korumak için Avusturya'ya savaş açtı. Almanya, Avusturya'yı (Germen) korumak için Rusya'ya savaş açtı. Fransa, Rusya'nın müttefiki olduğu (ve Alsas-Loren'in intikamı için) Almanya'ya savaş açtı. İngiltere, Almanya'nın Belçika'ya saldırmasını (tarafsızlık) bahane ederek savaşa girdi. Böylece 1 ay içinde tüm Avrupa savaşa tutuştu (Ağustos 1914).

3. Bloklar

❌ İttifak Devletleri (Bağlaşma): Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya (Başlangıçta).
(Savaş başlayınca Osmanlı ve Bulgaristan katıldı).

✅ İtilaf Devletleri (Anlaşma): İngiltere, Fransa, Rusya.
(Savaş başlayınca İtalya (taraf değiştirdi), Japonya, ABD, Yunanistan, Romanya, Sırbistan, Brezilya, Çin vb. katıldı).

B. OSMANLI DEVLETİ'NİN SAVAŞA GİRİŞİ (1914)

1. İlk Tepki: Tarafsızlık ve Tek Taraflı Kararlar

Savaş başladığında (Ağustos 1914), İttihat ve Terakki Hükümeti (Sadrazam Said Halim Paşa) şu kararları aldı:

Tarafsızlık ilan edildi.
Genel Seferberlik ilan edildi (Ordu hazırlandı).
Boğazlar kapatıldı.
KAPİTÜLASYONLAR TEK TARAFLI OLARAK KALDIRILDI. (Almanya dahil tüm Avrupalı devletler bu karara tepki gösterdi).

2. Neden Almanya'nın Yanında Savaşa Girildi? (İTC Politikası)

Osmanlı, önce İtilaf (İngiltere/Fransa) grubuna girmek istedi. Ancak İngiltere ve özellikle Rusya, "Hasta Adam"ı (Osmanlı) paylaşma planları (Boğazlar) yaptığı için Osmanlı'yı ittifaka kabul etmedi.

Bunun üzerine, İTC'nin "Alman Hayranı" kanadı (özellikle Harbiye Nazırı Enver Paşa) Alman ittifakını zorladı:

⚠️ Almanya'yı Seçme Nedenleri:
1. İTC'nin Hedefleri (En Önemlisi):

Almanya'nın savaşı KESİN kazanacağına inanmaları (Alman askeri disiplini ve sanayi gücü).
Savaş kazanılınca, Balkan Savaşları (Bölüm 2) ve Karlofça (Bölüm 5) ile kaybedilen toprakları (Ege Adaları, Rumeli, Kırım) geri alma hayali.
İTC'nin gizli ideali olan "Pan-Türkizm / Turancılık"ı gerçekleştirme (Kafkasları aşarak Orta Asya Türkleri ile birleşme) isteği. (Bunun için Rusya'nın yenilmesi şarttı).

2. Almanya'nın Hedefleri (Bizi Neden İstediler?):

Yeni Cepheler Açmak: Savaş yükünü (Batı-Fransa cephesi) hafifletmek.
Jeopolitik Konum (Boğazlar): Osmanlı'yı kullanarak Rusya'nın müttefikleriyle (İng/Fra) bağlantısını kesmek.
HALİFELİK (Siyasi Güç): Padişah'ın (V. Mehmed Reşad) "Cihat İlanı" ile İngiliz ve Fransız sömürgelerindeki (Hindistan, Mısır, Cezayir) Müslümanları ayaklandırmak.
Bakü petrollerine ulaşmak.

3. Fiili Giriş: Goeben (Yavuz) ve Breslau (Midilli) Olayı (Ekim 1914)

Savaş başladığında, Akdeniz'de iki Alman zırhlısı (Goeben ve Breslau), İngiliz donanmasından kaçarak Çanakkale Boğazı'ndan geçti ve Osmanlı'ya sığındı (Ağustos 1914).

İngiltere, "tarafsızlık gereği ya gemileri batır ya da bize teslim et" dedi. İTC (Enver Paşa), bir oldubitti ile bu gemileri "satın aldığını" açıkladı. Gemilere Türk bayrağı çekildi, adları "Yavuz" (Goeben) ve "Midilli" (Breslau) olarak değiştirildi ve Alman mürettebata fes giydirildi. (Amiral Souchon, Osmanlı Donanma Komutanı yapıldı).

29 Ekim 1914'te, bu iki gemi (Alman komutan Souchon ve Enver Paşa'nın emriyle, Padişah ve Sadrazamdan habersiz) Karadeniz'e açılarak Rusya'nın Sivastopol ve Odessa limanlarını bombaladı.

Sonuç: Rusya, Osmanlı'ya savaş ilan etti (1 Kasım 1914). İngiltere ve Fransa da savaş ilan etti. V. Mehmed Reşad, 11 Kasım'da "Cihad-ı Ekber" (Büyük Cihat) ilan ederek savaşa resmen girdi.

C. KAFKAS CEPHESİ (TAARRUZ CEPHESİ) (1914 - 1918)

Osmanlı'nın savaşa girdiği ilk cephedir. İTC'nin "Turan" hayaliyle açtığı iki Taarruz (Saldırı) cephesinden biridir (Diğeri Kanal).

1. Cephenin Açılma Nedenleri

➡️ İTC (Enver Paşa): Pan-Türkizm (Turancılık) idealini gerçekleştirmek. Kafkasları aşarak Orta Asya Türkleri ile birleşmek.
➡️ Almanya: Bakü petrollerine ulaşmak ve Rus kuvvetlerini Doğu'da oyalayarak Almanya (Batı) cephesini rahatlatmak.
➡️ Rusya: Rusların Doğu Anadolu'daki ilerleyişini durdurmak.

2. Sarıkamış Harekâtı (Aralık 1914 - Ocak 1915) (FELAKET)

Harbiye Nazırı Enver Paşa, Turan hayalini gerçekleştirmek için kış ortasında (Aralık) 3. Ordu'ya taarruz emri verdi.

Sonuç: Harekât, Rus direncinden çok, şiddetli kış şartları (-30 derece), teçhizat eksikliği, açlık ve lojistik (ulaşım) felaketi nedeniyle tam bir faciaya dönüştü. Yaklaşık 90.000 Osmanlı askeri, Ruslarla savaşamadan Allahuekber Dağları'nda donarak şehit oldu.

3. Rus İlerleyişi ve Ermeni Tehciri (Sevk ve İskân Kanunu) (1915)

Sarıkamış felaketi, Doğu Anadolu cephesini savunmasız bıraktı. Rus ordusu karşı saldırıya geçerek Erzurum, Muş, Bitlis, Erzincan, Van ve Trabzon'u (Karadeniz kıyıları) işgal etti.

Bu işgal sırasında, bölgede yaşayan ve Ruslar tarafından kışkırtılan Ermeni Çeteleri (Taşnak, Hınçak), Rus ordusuyla birlikte hareket ederek isyan ettiler. Osmanlı ordusunun lojistik yollarını kestiler ve sivil Türk/Kürt köylerine karşı katliamlara giriştiler.

⚠️ Sevk ve İskân Kanunu (Tehcir Kanunu) (27 Mayıs 1915):
Neden: Cephe gerisinin güvenliğini sağlamak ve orduyu arkadan vuran bu isyanı durdurmak.
Karar: İTC Hükümeti (Talat Paşa), savaş bölgesinde (Doğu Anadolu) bulunan ve isyana karışan Ermeni nüfusun, zorunlu olarak, yine Osmanlı toprağı olan Suriye ve Lübnan bölgelerine (güvenli bölgeler) göç ettirilmesine (Tehcir) karar verdi.
Yorumu: Bu karar, bir "soykırım" kararı DEĞİL, savaş şartlarında alınan askeri bir "güvenlik ve zorunlu göç" tedbiridir. (Göç sırasında yaşanan trajediler, salgın hastalıklar ve yol kesenlerin saldırıları savaşın kaosundan kaynaklanmıştır).

4. Cephenin Kapanışı: Mustafa Kemal'in Başarıları ve Brest-Litovsk (1918)

1916'da, Çanakkale'deki (Bölüm 4'te işlenecek) zaferinden sonra 16. Kolordu Komutanı olarak Kafkas Cephesi'ne atanan Mustafa Kemal Paşa, dağınık orduyu toparladı ve Ruslara karşı başarılı bir savunma yaparak Muş ve Bitlis'i Rus işgalinden geri aldı.

Cephenin kaderini 1917'deki Bolşevik Devrimi (Rus İç Savaşı) değiştirdi. Çarlık Rusyası yıkıldı, yerine kurulan Sovyet Rusya, I. Dünya Savaşı'ndan çekildiğini açıkladı.

Brest-Litovsk Antlaşması (3 Mart 1918):

Sovyet Rusya ile İttifak Devletleri (Osmanlı, Almanya vb.) arasında imzalandı.
ÖNEMİ: Kafkas Cephesi kapandı. Rusya, 93 Harbi'nde (Dağılma Bölüm 5) aldığı Kars, Ardahan ve Batum'u (Elviye-i Selâse) Osmanlı Devleti'ne geri verdi.
SONUÇ: Kafkas Cephesi, Osmanlı'nın I. Dünya Savaşı'nda (savaşarak değil, antlaşmayla) TOPRAK KAZANDIĞI TEK CEPHE olmuştur.

💡 Bölüm 4'e Hazırlık:
Bölüm 3'te, İTC'nin Turan hayaliyle açtığı Kafkas Cephesi'nin Sarıkamış'ta nasıl felakete dönüştüğünü, ancak Bolşevik Devrimi sayesinde nasıl toprak kazancıyla kapandığını gördük.

Bölüm 4'te, savaşın asıl kaderinin belirlendiği, İtilaf Devletleri'nin Rusya'ya yardım göndermek ve Osmanlı'yı savaş dışı bırakmak için açtığı ÇANAKKALE CEPHESİ'ni (1915), Mustafa Kemal'in "Anafartalar Kahramanı" olarak nasıl doğduğunu ve diğer savunma cephelerini (Irak, Suriye-Filistin, Hicaz-Yemen) işleyeceğiz.