🏛️ KPSS TARİH (XX. YÜZYIL OSMANLI) - BÖLÜM 5: SAVAŞIN SONU, TÜM ANTLAŞMALAR VE MONDROS (1917-1920) 🏛️
💡 5 Bölümlük Serimizin 5. ve Son Bölümü (Genişletilmiş):
Bölüm 4'te Çanakkale ve diğer cepheleri gördük. Bu son bölümde, I. Dünya Savaşı'nın sonunu getiren tüm gelişmeleri detaylıca işleyeceğiz. Konularımız: ABD'nin savaşa girişi, Wilson İlkeleri, Gizli Antlaşmalar (Sykes-Picot vb.), İttifak Bloğu'nun savaştan çekildiği Ateşkes Antlaşmaları (Selanik, Mondros, Villa-Gusti, Rethondes), Paris Barış Konferansı (1919) ve savaşı bitiren Barış Antlaşmaları (Versay, Sen Jermen, Nöyyi, Triyanon).
Bölüm 4'te Çanakkale ve diğer cepheleri gördük. Bu son bölümde, I. Dünya Savaşı'nın sonunu getiren tüm gelişmeleri detaylıca işleyeceğiz. Konularımız: ABD'nin savaşa girişi, Wilson İlkeleri, Gizli Antlaşmalar (Sykes-Picot vb.), İttifak Bloğu'nun savaştan çekildiği Ateşkes Antlaşmaları (Selanik, Mondros, Villa-Gusti, Rethondes), Paris Barış Konferansı (1919) ve savaşı bitiren Barış Antlaşmaları (Versay, Sen Jermen, Nöyyi, Triyanon).
A. SAVAŞ SIRASINDAKİ GİZLİ PAYLAŞIM ANTLAŞMALARI (1915-1917)
İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya), savaşı kazandıktan sonra Osmanlı mirasını nasıl paylaşacaklarına dair kendi aralarında gizli antlaşmalar yapmışlardır.
1. İstanbul (Boğazlar) Antlaşması (1915): İstanbul, Boğazlar ve Marmara kıyıları Çarlık Rusyası'na vaat edildi. (Rusya'yı savaşta tutmak için).
2. Londra Antlaşması (1915): İttifak grubundaki İtalya'yı taraf değiştirmek için ikna etme antlaşmasıdır. Antalya ve çevresi ile On İki Ada İtalya'ya vaat edildi.
3. Sykes-Picot (Sayks-Piko) Antlaşması (1916): İngiltere ve Fransa arasında Orta Doğu petrollerini paylaşma planıdır. Irak (İngiltere'ye), Suriye/Lübnan/Adana (Fransa'ya) paylaşıldı. (Günümüz Orta Doğu sınırlarının temelidir).
4. MacMahon (Mek-Mahın) Antlaşması (1915-16): İngiltere'nin Hicaz Emiri Şerif Hüseyin'e "Osmanlı'ya isyan edersen sana bağımsız Arap Krallığı vereceğiz" vaadidir. (Ümmetçiliğin bittiğinin kanıtıdır).
5. Saint Jean de Maurienne Antlaşması (1917): İtalya'nın (Sykes-Picot'u öğrenince) küsmesi üzerine, Londra'ya ek olarak İzmir ve Konya (Batı Anadolu) da İtalya'ya vaat edildi.
2. Londra Antlaşması (1915): İttifak grubundaki İtalya'yı taraf değiştirmek için ikna etme antlaşmasıdır. Antalya ve çevresi ile On İki Ada İtalya'ya vaat edildi.
3. Sykes-Picot (Sayks-Piko) Antlaşması (1916): İngiltere ve Fransa arasında Orta Doğu petrollerini paylaşma planıdır. Irak (İngiltere'ye), Suriye/Lübnan/Adana (Fransa'ya) paylaşıldı. (Günümüz Orta Doğu sınırlarının temelidir).
4. MacMahon (Mek-Mahın) Antlaşması (1915-16): İngiltere'nin Hicaz Emiri Şerif Hüseyin'e "Osmanlı'ya isyan edersen sana bağımsız Arap Krallığı vereceğiz" vaadidir. (Ümmetçiliğin bittiğinin kanıtıdır).
5. Saint Jean de Maurienne Antlaşması (1917): İtalya'nın (Sykes-Picot'u öğrenince) küsmesi üzerine, Londra'ya ek olarak İzmir ve Konya (Batı Anadolu) da İtalya'ya vaat edildi.
⚠️ Sarı Kitap (Bolşevik Devrimi'nin Etkisi):
1917'de Rusya'da Bolşevik Devrimi olunca, yeni kurulan Sovyet Rusya (Lenin) savaştan çekildi. Lenin, Çarlık Rusyası'nın kasalarındaki bu GİZLİ ANTLAŞMALARIN hepsini "Sarı Kitap" adıyla dünyaya ifşa etti. Bu durum, ABD Başkanı Wilson'ın savaşa girme politikasını etkiledi.
1917'de Rusya'da Bolşevik Devrimi olunca, yeni kurulan Sovyet Rusya (Lenin) savaştan çekildi. Lenin, Çarlık Rusyası'nın kasalarındaki bu GİZLİ ANTLAŞMALARIN hepsini "Sarı Kitap" adıyla dünyaya ifşa etti. Bu durum, ABD Başkanı Wilson'ın savaşa girme politikasını etkiledi.
B. SAVAŞIN SONU (1917-1918)
1. ABD'nin Savaşa Girmesi (Nisan 1917)
Almanya'nın, ABD'nin İtilaf Devletleri'ne yaptığı silah yardımını kesmek için "sınırsız denizaltı savaşı" başlatması ve ABD gemilerini batırması üzerine ABD, İttifak Bloğu'na savaş ilan etti. ABD'nin muazzam ekonomik ve askeri gücü, savaşın dengesini İtilaf lehine kesin olarak bozdu.
2. Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918)
ABD Başkanı Woodrow Wilson, savaşın bitişini hızlandırmak ve (Gizli Antlaşmalara karşı) "adil bir barış" görüntüsü vermek için 14 maddelik ilkelerini yayınladı. Bu ilkeler, İttifak Devletleri'nin savaştan çekilme umudu oldu.
Kilit Maddeler (Osmanlı için):
- Olumlu Madde (Umut): "Yenen devletler, yenilenlerden TOPRAK ve SAVAŞ TAZMİNATI ALMAYACAK." (Osmanlı buna güvenerek teslim oldu).
- Olumsuz Madde (Tehlike - Madde 12): "Osmanlı'nın TÜRK bölgelerine egemenlik tanınacak, ancak diğer milliyetlere (ERMENİLER, ARAPLAR, RUMLAR) kendi kendini yönetme (Self-Determinasyon) hakkı verilecektir." (Bu, imparatorluğun parçalanma belgesidir).
3. İttifak Bloğu'nun Ateşkes (Teslimiyet) İmzalaması (1918)
ABD'nin savaşa girmesi ve Wilson İlkeleri'nin ilanıyla İttifak Bloğu çöktü. Ateşkesler (savaşı durduran) sırayla imzalandı:
➡️ Brest-Litovsk Antlaşması (Mart 1918): Sovyet Rusya ile (savaştan çekilme). Osmanlı Kars, Ardahan, Batum'u geri aldı (Tek kazanç).
➡️ Selanik Ateşkesi (Eylül 1918): Bulgaristan teslim oldu. (Osmanlı'nın Almanya ile kara bağlantısı kesildi).
➡️ Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918): Osmanlı Devleti teslim oldu.
➡️ Villa-Gusti Ateşkesi (3 Kasım 1918): Avusturya-Macaristan teslim oldu.
➡️ Rethondes Ateşkesi (11 Kasım 1918): Almanya teslim oldu. (Savaş resmen bitti).
➡️ Selanik Ateşkesi (Eylül 1918): Bulgaristan teslim oldu. (Osmanlı'nın Almanya ile kara bağlantısı kesildi).
➡️ Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918): Osmanlı Devleti teslim oldu.
➡️ Villa-Gusti Ateşkesi (3 Kasım 1918): Avusturya-Macaristan teslim oldu.
➡️ Rethondes Ateşkesi (11 Kasım 1918): Almanya teslim oldu. (Savaş resmen bitti).
C. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918)
Bulgaristan'ın çekilmesiyle savunmasız kalan Osmanlı (İTC Hükümeti yurdu terk etti), Padişah Vahdettin'in atadığı Ahmet İzzet Paşa Hükümeti adına Bahriye Nazırı Rauf Orbay (Rauf Bey) tarafından, Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda, İngiliz Agamemnon Zırhlısı'nda imzalandı.
⚠️ MONDROS'UN ÖLÜM FERMANI MADDELERİ (EZBERLENMELİ!):
Mondros, bir ateşkes değil, fiili bir işgal ve teslimiyet belgesidir. Wilson İlkeleri'ne tamamen aykırıdır.
MADDE 7 (En Tehlikeli Madde - "İşgal Maddesi"):
MADDE 24 ("Ermeni Devleti" Maddesi):
Askeri Maddeler (Savunmasız Bırakma):
GENEL SONUÇ: Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı Devleti FİİLEN sona ermiştir.
Mondros, bir ateşkes değil, fiili bir işgal ve teslimiyet belgesidir. Wilson İlkeleri'ne tamamen aykırıdır.
MADDE 7 (En Tehlikeli Madde - "İşgal Maddesi"):
- "İtilaf Devletleri, GÜVENLİKLERİNİ TEHDİT EDECEK herhangi bir STRATEJİK NOKTAYI işgal etme hakkına sahip olacaktır."
MADDE 24 ("Ermeni Devleti" Maddesi):
- "Vilâyât-ı Sitte (Altı Doğu İli: Sivas, Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbakır, Harput/Elazığ - SEVBED)'de bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu illeri işgal edebilecektir."
Askeri Maddeler (Savunmasız Bırakma):
- Osmanlı ordusu derhal TERHİS EDİLECEK (dağıtılacak).
- Tüm silah, cephane, donanma ve tersanelere el konulacak.
- Tüm limanlar, demiryolları, Toros Tünelleri ve telgraf/telsiz hatları İtilaf Devletleri'nin denetimine bırakılacak.
GENEL SONUÇ: Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı Devleti FİİLEN sona ermiştir.
D. PARİS BARIŞ KONFERANSI VE SAVAŞI BİTİREN BARIŞ ANTLAŞMALARI (1919-1920)
Ateşkeslerden sonra, İtilaf Devletleri, yenilen devletlerle imzalanacak Barış Antlaşmalarının şartlarını belirlemek için Paris Barış Konferansı'nda (18 Ocak 1919) toplandı.
Konferansın Amacı: Savaşın "faturasını" kesmek ve "Dünya haritasını yeniden çizmek". Wilson İlkeleri'ndeki "Toprak alınmayacak" maddesi, "MANDA VE HİMAYE" (Modern Sömürgecilik) adıyla delinmiştir.
Paris Konferansı'nın Osmanlı Açısından Önemi:
- İngiltere ve Fransa, daha önce (St. Jean de Maurienne) İtalya'ya vaat ettikleri İZMİR ve Batı Anadolu'yu, "bölgede Rumlar çoğunlukta" (sahte rapor) diyerek Yunanistan'a vermişlerdir.
- Neden? İngiltere, Akdeniz'de güçlü bir İtalya yerine, kendi kontrolündeki piyon bir Yunanistan'ı tercih etmiştir.
- Sonuç: Bu karar, İtilaf Devletleri arasındaki İLK GÖRÜŞ AYRILIĞIDIR. İtalya, konferansı terk etmiş ve İzmir'in Yunanlılarca İşgali (15 Mayıs 1919) kararlaştırılmıştır.
Yenilen Devletlerle İmzalanan Barış Antlaşmaları (Versay, Nöyyi vb.)
Bu antlaşmalar (Sevr hariç) Paris'te belirlendi ve İttifak Devletleri'ne imzalatıldı:
⚠️ Savaşı Bitiren Barış Antlaşmaları (Kodlama: OBASAV veya SON VİTES):
(Sınavlarda hangi devletle hangisinin imzalandığı çıkar!)
➡️ VERSAY (Versailles) Antlaşması (1919): ALMANYA ile. (Çok ağır şartlar içerdi, II. Dünya Savaşı'nın nedeni oldu).
➡️ SEN JERMEN (Saint-Germain) Antlaşması (1919): AVUSTURYA ile. (İmparatorluk parçalandı).
➡️ NÖYYİ (Neuilly) Antlaşması (1919): BULGARİSTAN ile. (Toprak kaybetti).
➡️ TRİYANON (Trianon) Antlaşması (1920): MACARİSTAN ile. (İmparatorluk parçalandı).
➡️ SEVR Antlaşması (10 Ağustos 1920): OSMANLI DEVLETİ ile. (İtilaf Devletleri Osmanlı'yı paylaşamadığı için en sona bırakıldı. Türk Milleti direndiği için "Ölü Doğan" tek antlaşma oldu).
(Sınavlarda hangi devletle hangisinin imzalandığı çıkar!)
➡️ VERSAY (Versailles) Antlaşması (1919): ALMANYA ile. (Çok ağır şartlar içerdi, II. Dünya Savaşı'nın nedeni oldu).
➡️ SEN JERMEN (Saint-Germain) Antlaşması (1919): AVUSTURYA ile. (İmparatorluk parçalandı).
➡️ NÖYYİ (Neuilly) Antlaşması (1919): BULGARİSTAN ile. (Toprak kaybetti).
➡️ TRİYANON (Trianon) Antlaşması (1920): MACARİSTAN ile. (İmparatorluk parçalandı).
➡️ SEVR Antlaşması (10 Ağustos 1920): OSMANLI DEVLETİ ile. (İtilaf Devletleri Osmanlı'yı paylaşamadığı için en sona bırakıldı. Türk Milleti direndiği için "Ölü Doğan" tek antlaşma oldu).
💡 XX. YÜZYIL OSMANLI SERİSİ SONU 💡
Böylece "XX. Yüzyıl Osmanlı Devleti" serimizi 5 detaylı bölümde (1. II. Meşrutiyet/31 Mart, 2. Trablusgarp/Balkan, 3. WWI Giriş/Kafkas, 4. Çanakkale/Diğer Cepheler, 5. Gizli Antlaşmalar/Mondros/Barış Antlaşmaları) tamamlamış bulunuyoruz.
İmparatorluk, 30 Ekim 1918'de Mondros ile fiilen bitmiş; 1919'da Paris Konferansı ile İzmir'in işgaline karar verilmiştir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "KURTULUŞ SAVAŞI (MİLLİ MÜCADELE)" (Mondros sonrası işgaller, Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı, Cemiyetler, Kongreler Dönemi) ile başlayabiliriz.
Böylece "XX. Yüzyıl Osmanlı Devleti" serimizi 5 detaylı bölümde (1. II. Meşrutiyet/31 Mart, 2. Trablusgarp/Balkan, 3. WWI Giriş/Kafkas, 4. Çanakkale/Diğer Cepheler, 5. Gizli Antlaşmalar/Mondros/Barış Antlaşmaları) tamamlamış bulunuyoruz.
İmparatorluk, 30 Ekim 1918'de Mondros ile fiilen bitmiş; 1919'da Paris Konferansı ile İzmir'in işgaline karar verilmiştir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "KURTULUŞ SAVAŞI (MİLLİ MÜCADELE)" (Mondros sonrası işgaller, Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı, Cemiyetler, Kongreler Dönemi) ile başlayabiliriz.