KPSS Tarih (Milli Mücadele) - BÖLÜM 2: Samsun, Havza ve Amasya Genelgesi (PDF İndirmeli)

⚔️ KPSS TARİH (KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK) - BÖLÜM 2: SAMSUN, HAVZA VE AMASYA GENELGESİ (MAYIS-HAZİRAN 1919) ⚔️

💡 6 Bölümlük Serimizin 2. Bölümü:
Bölüm 1'i, İzmir'in İşgali (15 Mayıs 1919) ile Milli Mücadele'yi ateşleyen kıvılcımın atılmasıyla bitirmiştik. Bu bölümde, İstanbul'da 6 aydır Anadolu'ya geçmek için fırsat kollayan Mustafa Kemal Paşa'nın, bu işgalden sadece 1 gün sonra (16 Mayıs) Bandırma Vapuru ile yola çıkışını ve Milli Mücadele'yi resmen başlatmasını inceleyeceğiz.

Konularımız: Samsun'a Çıkış (19 Mayıs 1919), ilk ulusal bilinç çağrısı Havza Genelgesi ve Kurtuluş Savaşı'nın "İhtilal Beyannamesi" (Amaç, Gerekçe, Yöntem) olan Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919).

A. MUSTAFA KEMAL'İN SAMSUN'A ÇIKIŞI (19 Mayıs 1919)

Bölüm 1'de gördüğümüz gibi Mustafa Kemal, Mondros'tan (13 Kasım 1918) beri İstanbul'da (Şişli'deki evinde) kurtuluş planları yapıyor ve Anadolu'ya geçmek için resmi bir görev arıyordu. Bu fırsat, İngilizlerin Karadeniz'deki şikayetleriyle doğdu.

1. 9. Ordu Müfettişliği Görevi (Resmi Görev vs. Gizli Amaç)

İstanbul Hükümeti'nin (Padişah Vahdettin) Verdiği Resmi Görev:

İngilizler, Samsun ve çevresindeki Pontus Rum (Azınlık) çeteleri ile Türk direnişçiler arasındaki çatışmalardan rahatsızdı. Hükümete bir nota vererek, "Eğer bölgedeki Türklerin elindeki silahları toplamaz ve asayişi sağlamazsanız, Madde 7 (Mondros) gereği bölgeyi biz işgal edeceğiz" dediler.
Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit, Mustafa Kemal'i (güvendiği/sözü geçen bir komutan olarak) "9. Ordu (daha sonra 3. Ordu) Müfettişi" sıfatıyla bölgeye gönderdi.
Resmi Yetkisi: Bölgedeki Türk direnişini durdurmak, halkın elindeki silahları toplamak, orduları terhis etmek ve asayişi sağlamak. (Yani Mondros'u uygulamak).

Mustafa Kemal'in Gizli Amacı:

Bu görevi bir fırsat olarak görmek. Milli Mücadele'yi (Direnişi) İstanbul'dan değil, Anadolu'dan (Milletin içinden) başlatmak. Türkleri "Milli Egemenlik" (Halkın yönetimi) ve "Milli Bağımsızlık" (Düşmansız vatan) bayrağı altında toplamak.

Mustafa Kemal, 16 Mayıs 1919'da (İzmir'in işgalinden 1 gün sonra) Bandırma Vapuru ile İstanbul'dan yola çıktı ve 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak bastı. Bu tarih, Milli Mücadele'nin fiili başlangıcıdır.

2. Samsun Raporu

Mustafa Kemal, Samsun'da (İngiliz denetimi) kısa bir süre kaldı ve İstanbul Hükümeti'ne görevinin tam tersi bir rapor gönderdi:

Samsun Raporu (İlk Başkaldırı): "Bölgedeki karışıklığın sebebi Türkler değil, Pontus Rum çeteleridir. Halkın direnişi haklıdır. İzmir'in işgali (Yunan) haksızdır ve bu işgal durdurulmazsa Anadolu'nun tamamı alev alır."

B. HAVZA GENELGESİ (28 Mayıs 1919) (İLK KIVILCIM)

Mustafa Kemal, Samsun'un güvenli olmadığını görerek daha içerideki Havza'ya geçti. Burada, 9. Ordu Müfettişi yetkisini kullanarak tüm valiliklere ve komutanlıklara (tek başına) tarihi bir telgraf çekti.

⚠️ Havza Genelgesi'nin Maddeleri ve Önemi:
Amaç: Milli Bilinci uyandırmak, halkı işgallerin ciddiyetinden haberdar etmek.

Maddeleri:

İzmir'in işgali başta olmak üzere, ülkedeki tüm işgaller PROTESTO edilmelidir.
Halk, MİTİNGLER düzenleyerek ulusal tepkisini göstermelidir.
İstanbul Hükümeti'ne ve İtilaf Devletleri'ne bu haksızlığı kınayan TELGRAFLAR çekilmelidir.
(DİKKAT!): Bu protesto ve mitingler sırasında Gayrimüslim (Hristiyan/Rum/Ermeni) halka ASLA kötü davranılmamalıdır.

Neden Bu Uyarı Yapıldı? Mondros'un 7. Maddesi'nin (Güvenliğimiz tehdit edilirse işgal ederiz) devreye girmesine bahane vermemek için.

ÖNEMİ: Havza Genelgesi, Mustafa Kemal'in Milli Mücadele yolunda attığı İLK ADIMDIR. Bu genelgeden sonra İstanbul'daki Fatih ve Sultanahmet mitingleri başta olmak üzere, tüm yurtta ilk kez ulusal protesto dalgası başlamıştır.

Bu genelge, İstanbul Hükümeti'ni (Damat Ferit) ve İngilizleri telaşlandırdı. Mustafa Kemal, İLK KEZ İstanbul'a geri çağrıldı. Ancak o, bu emri dinlemeyerek Amasya'ya geçti.

C. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 Haziran 1919) (İHTİLAL BEYANNAMESİ)

Mustafa Kemal, Havza'da başlattığı direnişi kişisel olmaktan çıkarıp, Milli (Ulusal) bir temele oturtmak ve "Milletin İradesi"ni harekete geçirmek için Amasya'da Kurtuluş Savaşı'nın yol haritasını çizdi.

1. İmzalayanlar (Mücadeleyi Kolektif Hale Getirme)

Mustafa Kemal, bu belgeyi tek başına değil, dönemin en önemli komutanlarına da imzalatarak veya onaylatarak yayınladı. Amaç: Mücadeleyi "Padişahın bir paşasının isyanı" olmaktan çıkarıp, "Ordunun ve Milletin ortak hareketi" haline getirmek.

İmzalayanlar: Mustafa Kemal, Rauf Orbay (Hüseyin Rauf), Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy (Ali Fuat Paşa).
Telgrafla Onaylayanlar: Kazım Karabekir Paşa (15. Kolordu Komutanı - Erzurum), Mersinli Cemal Paşa (Konya).

⚠️ Amasya Genelgesi'nin Maddeleri (Kurtuluş Savaşı'nın Yol Haritası):

MADDE 1: "Vatanın bütünlüğü, milletin istiklâli (bağımsızlığı) tehlikededir."
YORUMU: Bu, Milli Mücadele'nin GEREKÇESİ (1)'dir. (Neden savaşıyoruz? Vatan tehlikede).

MADDE 2: "İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu durum, milletimizi yok olmuş göstermektedir."
YORUMU: Bu, Milli Mücadele'nin GEREKÇESİ (2)'dir. (Neden İstanbul'a uymuyoruz?). İstanbul Hükümeti, ilk kez resmen "yok" sayılmış ve eleştirilmiştir.

MADDE 3 (EN ÖNEMLİ MADDE): "Milletin istiklalini, yine MİLLETİN AZİM VE KARARI kurtaracaktır."
YORUMU (İHTİLAL MADDESİ):

AMAÇ: "Milletin istiklali" (Bağımsızlık).
YÖNTEM: "Milletin azim ve kararı" (Milli irade).
İHTİLAL: Kurtuluşun Padişah/Halife iradesiyle değil, MİLLET iradesiyle olacağı İLK KEZ belirtilmiştir. Bu madde, MİLLİ EGEMENLİK fikrini (Cumhuriyet'in ilk sinyali) ve evrensel (ulusal) direnişi işaret eder.

MADDE 4: "Her türlü etki ve denetimden uzak, milli bir kurul (Heyet-i Temsiliye) oluşturulmalıdır."
YORUMU: Temsil Heyeti (Milli Hükümet) kurma fikri ilk kez burada resmen gündeme gelmiştir. (Erzurum'da kurulacak, Sivas'ta ulusallaşacaktır).

MADDE 5: "Anadolu'nun her bakımdan en güvenli yeri olan Sivas'ta milli bir kongre toplanacaktır."
YORUMU: Ulusal bir kongre (Sivas Kongresi) toplanması için resmi bir çağrı yapılmıştır.

MADDE 6: "Kongreye her sancaktan (ilden) halkın güvenini kazanmış 3 delege katılacaktır. Bu delegeler Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ve Belediyeler tarafından seçilecektir."
YORUMU: Kongrenin "ulusal" ve "demokratik" (halkı temsil eden) bir yapıda olması amaçlanmıştır. Padişahın veya İtilaf Devletleri'nin adamlarının gelmesi engellenmek istenmiştir.

MADDE 7: "Doğu illeri adına 10 Temmuz'da Erzurum'da bir kongre toplanacaktır. (Bu kongrenin delegeleri de Sivas'a katılacaktır)."
YORUMU: Erzurum Kongresi'nin (Bölüm 3) toplanacağı burada belirtilmiştir.

3. Amasya Genelgesi'nin Sonuçları (İstifa)

Amasya Genelgesi, İstanbul Hükümeti'ne (Damat Ferit) ve İtilaf Devletleri'ne (İngilizlere) karşı açık bir başkaldırı (ihtilal) niteliğindeydi.

Mustafa Kemal, "resmi görevinin (9. Ordu Müfettişliği)" dışına çıktığı için İngilizlerin baskısıyla İstanbul Hükümeti tarafından görevinden azledildi (Görevine son verildi).

Mustafa Kemal, Erzurum'a (Bölüm 3) doğru yola çıkarken, 8-9 Temmuz 1919 gecesi, Padişah'a (Vahdettin) çektiği telgrafla, "Sadece resmi görevimden değil, çok sevdiğim askerlik mesleğimden de istifa ediyorum" dedi.

Sonuç: Mustafa Kemal, "Sine-i Millete" (Milletin sinesine/bağrına) dönerek artık sivil bir vatandaş olmuştu.

💡 Bölüm 3'e Hazırlık:
Amasya Genelgesi ile Kurtuluş Savaşı'nın yol haritası (Gerekçe, Amaç, Yöntem) çizildi ve Sivas/Erzurum kongreleri kararı alındı. Ancak Mustafa Kemal artık resmi bir görevli değil, hakkında "tutuklama emri" olan sivil bir vatandaştı.

Bölüm 3'te, sivil bir vatandaş olan Mustafa Kemal'in, Erzurum Kongresi'ne nasıl katıldığını (Kazım Karabekir'in desteği), "bölgesel" amaçla toplanan bu kongreden nasıl "ulusal" kararlar çıkardığını, Temsil Heyeti'ni nasıl kurduğunu ve "Manda ve Himaye"yi ilk kez nasıl reddettiğini işleyeceğiz.