⚔️ KPSS TARİH (KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK) - BÖLÜM 5: AMASYA GÖRÜŞMELERİ VE MEBUSAN MECLİSİ (EKİM 1919 - OCAK 1920) ⚔️
Bölüm 4'te, Sivas Kongresi'nin (Eylül 1919) Temsil Heyeti'ni ulusal bir güç haline getirdiğini ve İstanbul'daki Damat Ferit Hükümeti'ni istifaya zorladığını (ilk siyasi zafer) gördük. Padişah Vahdettin, bu baskı üzerine Ali Rıza Paşa'yı (Milli Mücadele'ye ılımlı) Sadrazam atadı.
Bu bölümde, Ali Rıza Paşa Hükümeti'nin Anadolu'daki bu yeni güçle (Temsil Heyeti) uzlaşmak için yaptığı Amasya Görüşmeleri'ni (Temsil Heyeti'nin resmen tanınması), Komutanlar Toplantısı'nı, Temsil Heyeti'nin Ankara'ya Gelişi'ni (27 Aralık 1919) ve Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin toplanmasını detaylıca işleyeceğiz.
A. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (PROTOKOLÜ) (20-22 EKİM 1919)
Sivas Kongresi'nin baskısıyla Damat Ferit'in düşmesi üzerine, yeni Sadrazam Ali Rıza Paşa, Milli Mücadele ile uzlaşma yolu aradı. Bu amaçla Bahriye Nazırı (Bakanı) Salih Paşa'yı, Temsil Heyeti ile görüşmek üzere Amasya'ya gönderdi.
- İstanbul Hükümeti adına: Bahriye Nazırı Salih Paşa.
- Temsil Heyeti adına: Mustafa Kemal Paşa (Başkan), Rauf Orbay, Bekir Sami Kunduh.
Bu görüşme, İstanbul Hükümeti'nin (Ali Rıza Paşa), Temsil Heyeti'ni (Anadolu Hareketini) RESMEN VE HUKUKEN TANIDIĞI İLK OLAYDIR.
Bu, Temsil Heyeti'nin Sivas Kongresi'nden sonraki ikinci büyük siyasi zaferidir.
1. Görüşmelerde Alınan Kararlar (Açık ve Gizli Protokoller)
Görüşmeler sonucunda 5 protokol (tutanak) imzalandı. Bunların çoğu gizliydi.
- Vatanın bütünlüğü ve bağımsızlığı (Milli Sınırlar) korunacaktır.
- Azınlıklara (Rum/Ermeni) devletin dengesini bozacak ayrıcalıklar verilmeyecektir.
- Müslüman olmayan toplulukların cemiyet kurması engellenecektir.
- Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (A-RMHC), İstanbul Hükümeti tarafından resmen tanınacaktır.
- MEBUSAN MECLİSİ DERHAL TOPLANACAKTIR.
Salih Paşa'nın Cevabı: Salih Paşa bu maddeyi kabul etti ("Padişahı ikna edeceğim") ancak İstanbul'a döndüğünde, Kanun-i Esasi (Anayasa) gereği (Meclis Başkentte toplanır) bu maddeyi Hükümete kabul ettiremedi.
2. Komutanlar Toplantısı (Amasya Sonrası)
Amasya Görüşmeleri'nden sonra Mustafa Kemal, Sivas'ta Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa gibi komutanlarla bir "Komutanlar Toplantısı" yaptı. Tek gündem maddesi vardı:
Meclis nerede toplanacak? İstanbul mu, Anadolu mu?
Mustafa Kemal, İstanbul'un "düşman işgali altında ve güvensiz" olduğunu, Meclis'in orada rahat karar alamayacağını ve basılacağını savundu. Ancak komutanların çoğu ve seçilen yeni mebuslar, Padişah'a (Saltanata) bağlı oldukları ve Anayasa'ya (Kanun-i Esasi) karşı gelmek istemedikleri için İstanbul'da toplanılmasında ısrar ettiler.
C. TEMSİL HEYETİ'NİN ANKARA'YA GELİŞİ (27 Aralık 1919)
Mebusan Meclisi'nin İstanbul'da toplanması kararı alınınca, Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti, Sivas'tan (Orta Anadolu) Ankara'ya taşınma kararı aldı.
1. Stratejik/Askeri Neden: Batı Cephesi'ne (Yunan işgali) yakındı.
2. Ulaşım/Haberleşme Nedenleri:
- İstanbul'u Anadolu'ya bağlayan Demiryolu (Geyve-Ankara) hattı üzerindeydi.
- İşgal edilmemiş, en gelişmiş Telgraf merkezine sahipti.
- İşgal altında değildi (Merkezde ve korunaklıydı).
- Ali Fuat Paşa'nın (20. Kolordu) komuta merkeziydi ve halkı Milli Mücadele'ye tam destek veriyordu.
27 Aralık 1919'da Ankara'ya (Dikmen) gelen Mustafa Kemal, Ankaralılar tarafından büyük bir coşkuyla karşılandı. Ankara, Temsil Heyeti'nin (Milli Mücadele'nin) yeni karargâhı oldu.
D. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ'NİN TOPLANMASI (12 Ocak 1920)
Amasya Görüşmeleri'nde alınan karar uyarınca ülke genelinde seçimler yapıldı. Mustafa Kemal, Erzurum Mebusu seçildi. Ancak hakkında "tutuklama emri" olduğu ve İstanbul'un güvensiz olduğunu bildiği için İstanbul'a gitmedi, Ankara'da kaldı.
1. Mustafa Kemal'in Mebuslardan İstekleri
Mustafa Kemal, İstanbul'a gitmek üzere Ankara'dan geçen (Milli Mücadele yanlısı) mebuslarla bir toplantı yaptı ve onlardan 3 şey istedi:
- Beni Meclis'e Başkan seçin. (Amaç: Meclis Başkanı sıfatıyla Meclis'i Anadolu'ya, Ankara'ya taşıma yetkisini elde etmek).
- Meclis'te "Müdafaa-i Hukuk Grubu" kurun. (Amaç: Milli Mücadele'yi Meclis'te tek bir grup olarak örgütlemek).
- Erzurum ve Sivas Kongresi kararlarını (Milli Sınırlar) Meclis'te kabul edin (Misak-ı Millî).
2. Mebusların İstanbul'daki Faaliyetleri (Korku ve Başarı)
İstanbul'a (İtilaf donanmasının gölgesine) giden mebuslar, Padişah'ın ve İngilizlerin baskısından çekindiler:
Başarısızlık 1: Mustafa Kemal'i Başkan seçmediler. Yerine Padişah'a yakın Reşat Hikmet Bey'i seçtiler.
Başarısızlık 2: "Müdafaa-i Hukuk" adının (isyancı) olduğunu düşünüp, bu ismi kullanmaktan korktular. Yerine daha ılımlı olan "Fellah-ı Vatan Grubu" (Vatanın Kurtuluşu Grubu)'nu kurdular. (Başkanı Rauf Orbay).
TEK BÜYÜK BAŞARI (28 Ocak 1920):
- Mustafa Kemal'in 3. isteğini yerine getirdiler. Felah-ı Vatan Grubu, Erzurum ve Sivas Kongresi kararlarını temel alan "MİSAK-I MİLLÎ" (Milli Yemin / Ulusal Ant) belgesini Meclis'te (kapalı oturumda) kabul edip dünyaya ilan ettiler.
Bölüm 5'te, İstanbul Hükümeti'nin Temsil Heyeti'ni resmen tanıdığını (Amasya Görüşmeleri) ve Mebusan Meclisi'nin açıldığını gördük. Mustafa Kemal'in Ankara'ya gelerek Meclis'i yönlendirmesiyle, Mebuslar "Milli Yemin"i (Misak-ı Millî) kabul ettiler.
Serimizin son bölümü olan Bölüm 6'da, İtilaf Devletleri'nin bu "Milli Yemin"e (Misak-ı Millî) nasıl tepki verdiğini (yani İstanbul'un Resmen İşgali - 16 Mart 1920), Meclis'in nasıl basıldığını, Mustafa Kemal'in bu işgale karşı aldığı önlemleri ve Ankara'da yeni bir meclisin (BÜYÜK MİLLET MECLİSİ - 23 Nisan 1920) nasıl açıldığını işleyeceğiz.