Türkiye’nin Yerşekilleri ⛰️
Bölüm 10: Türkiye'nin Su Varlığı
Bu bölümde, Türkiye'nin akarsularını, göllerini, yeraltı sularını ve denizlerini; oluşumlarını, özelliklerini ve dağılışlarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
Hazır mısın?
Bölüm 10: Adımlar
Türkiye, dağlık ve engebeli yapısı sayesinde zengin bir akarsu ağına sahiptir.
Genel kanının aksine Türkiye su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık yaklaşık 1300-1400 m³ su miktarı ile "su stresi yaşayan" ülkeler kategorisindedir.
Akarsularımızın temel karakteristik özellikleri nelerdir?
- Havzaları: Genellikle Açık Havzalıdırlar (denizlere ulaşırlar).
- Rejimleri: Genellikle Düzensizdir (iklime bağlı). (Karadeniz nispeten düzenlidir).
- Akış Hızları: Yatak eğimleri fazla olduğu için hızlı akarlar.
- Enerji Potansiyelleri: Hızlı aktıkları için hidroelektrik potansiyelleri yüksektir.
- Ulaşım: Elverişli değildirler (Bartın Çayı'nın kısa bölümü hariç).
- Denge Profili: Genellikle denge profilinden uzaktırlar (arazi genç).
- Boyları: Genellikle kısadır (yarımada ülkesi).
Hangi nehir nereye dökülür?
Karadeniz'e Dökülenler:
- Çoruh Nehri: Gürcistan'dan dökülür. Rafting için önemlidir.
- Yeşilırmak: Çarşamba Deltası'nı oluşturur.
- Kızılırmak: Türkiye sınırlarındaki en uzun akarsudur. Bafra Deltası'nı oluşturur.
- Bartın Çayı: Taşımacılık yapılan tek akarsudur.
- Filyos (Yenice) Çayı
- Sakarya Nehri
Ege Denizi'ne Dökülenler:
- Meriç Nehri: Bulgaristan'dan doğar, TR-Yunanistan sınırını çizer.
- Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes: Graben ovalarında akarlar.
Sınır aşan ve kapalı havza nehirlerimiz hangileri?
Akdeniz'e Dökülenler:
- Dalaman, Eşen, Aksu, Köprüçay, Manavgat (Karstik beslenir)
- Göksu Nehri: Silifke Deltası'nı oluşturur.
- Seyhan ve Ceyhan Nehirleri: Çukurova'yı (en büyük delta) oluşturur.
- Asi Nehri: Lübnan'dan doğar, Suriye'den Türkiye'ye girer (Ters yönde akar).
Basra Körfezi'ne Dökülenler (Sınır Aşan):
- Fırat Nehri: Türkiye'nin en uzun nehridir (toplamda). GAP'ın can damarıdır.
- Dicle Nehri: Fırat ile birleşip Basra'ya dökülür.
Hazar Denizi'ne Dökülenler (Kapalı Havza):
- Aras Nehri ve Kura Nehri: Türkiye'de doğar, Hazar'a dökülürler.
Pekiştirme zamanı! Ana akarsularımızın ve havzalarının yerlerine bakalım.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'nin kilidini aç!
Türkiye, çeşitli jeolojik süreçlerle oluşmuş çok sayıda göle sahiptir.
Yer kabuğu hareketleri (çökme, faylanma) sonucu oluşan çanaklarda suların birikmesiyle meydana gelirler.
- Tuz Gölü (En sığ, 2. büyük)
- Beyşehir Gölü (En büyük tatlı su gölü)
- Eğirdir Gölü
- Akşehir Gölü, Eber Gölü
- Manyas (Kuş) Gölü, Ulubat Gölü
- İznik Gölü, Sapanca Gölü
- Hazar Gölü (Elazığ)
Karstik arazilerdeki erime çukurlarının (polye, obruk) sularla dolmasıyla oluşurlar.
- Salda Gölü (Türkiye'nin Maldivleri)
- Kestel Gölü, Suğla Gölü, Avlan Gölü
- Obruk Gölleri: Kızılören Obruğu
Pekiştirme zamanı! Bu iki göl türünün başlıca örneklerinin yerleri.
Şimdi sonraki adım için sınava başla!
Şimdi de volkanizma, buzullar ve set çekmelerle oluşan göllere bakacağız.
Volkanik çanaklarda veya buzulların oyduğu çanaklarda oluşurlar.
Volkanik Göller:
- Krater/Kaldera Gölü: Nemrut Gölü (Bitlis - En büyük kaldera gölü), Isparta-Gölcük Gölü.
- Maar Gölü: Meke Gölü (Konya - Nazar boncuğu), Acıgöl (Nevşehir).
Buzul (Sirk) Gölleri:
- Buzul aşındırmasıyla oluşan çanaklardır. Yüksek dağlarda (Kaçkar, Cilo, Bolkar, Aladağlar, Erciyes, Uludağ vb.) bulunurlar.
Bir vadinin veya çanağın önünün doğal bir setle kapanmasıyla oluşurlar.
Heyelan Set Gölleri:
- Heyelanla vadi kapanır. (Örn: Tortum, Sera, Abant, Yedigöller). Genellikle Karadeniz'de.
Volkanik Set (Lav Set) Gölleri:
- Lavların vadiyi tıkamasıyla oluşur. Genellikle Doğu Anadolu'da.
- Örn: Van Gölü (En büyük göl, sodalı), Erçek, Nazik, Çıldır, Haçlı, Balık Gölleri.
Alüvyal Set Gölleri:
- Akarsu alüvyonlarının bir koyu veya yan kolu tıkamasıyla oluşur.
- Örn: Mogan ve Eymir (Ankara), Köyceğiz Gölü, Bafa (Çamiçi) Gölü.
Kıyı Set (Lagün) Gölleri:
- Kıyı oklarının bir koyun önünü kapatmasıyla oluşur.
- Örn: Büyükçekmece, Küçükçekmece, Terkos (Durusu).
Pekiştirme zamanı! Diğer göl oluşum türlerinin yerleri.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım D'nin kilidini aç!
Son olarak kaynakları ve denizlerimizin özelliklerini inceliyoruz.
Yeraltı sularının yeryüzüne çıktığı yerlerdir.
- Yamaç (Vadi) Kaynağı: Vadi yamaçlarından çıkan soğuk sulardır (En yaygın).
- Karstik Kaynaklar (Voklüz): Karstik (kireçtaşı) arazilerde çıkan bol kireçli, soğuk sulardır (Örn: Manavgat).
- Fay Kaynakları: Fay hatları boyunca yüzeye çıkan, genellikle sıcak veya ılık (jeotermal) ve mineralli sulardır. Kaplıcalarda kullanılır (Ege, G.Marmara, KAF, DAF).
- Artezyen Kaynağı: İki geçirimsiz tabaka arasındaki suyun sondajla çıkarılmasıdır (İç Anadolu, Ergene).
Pekiştirme zamanı! Sıcak (Fay) ve Soğuk (Karstik) kaynakların yoğunlaştığı alanlar.
Üç tarafımızı çevreleyen denizlerin temel özellikleri nelerdir?
- Tuzluluk ve Sıcaklık (Enlem Etkisi): Güneyden kuzeye azalır.
- En Tuzlu ve En Sıcak: Akdeniz
- En Az Tuzlu ve En Soğuk: Karadeniz
- Sıralama: Akdeniz > Ege > Marmara > Karadeniz
- Derinlik: En derin Akdeniz, en sığ Ege Denizi'dir (Kıta sahanlığı en geniş).
- Kirlilik: En kirli denizimiz Marmara Denizi'dir (Sanayi, nüfus).
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve final testine (Aksiyon Soruları) geç!
Şimdi seninle öğrendiklerimizi pekiştirme zamanı!
Tüm Su Varlığı konusunu (Adım A, B, C ve D) tarayan, ÖSYM formatında 10 soruluk final testine başlıyoruz.
Aksiyon Sorularına geçiyoruz!
Sınavdan önce başlıca akarsu ve göllerin dağılışına son bir kez göz atalım.
Test Sonucu
Harikasın!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladın.
Test Sonucu
Tekrar Deneyelim!
Bazı soruları yanlış cevapladın. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
Türkiye’nin Yerşekilleri ⛰️
Bölüm 10: Türkiye'nin Su Varlığı
Bu bölümde, Türkiye'nin akarsularını, göllerini, yeraltı sularını ve denizlerini; oluşumlarını, özelliklerini ve dağılışlarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
Hazır mısın?
Bölüm 10: Adımlar
Türkiye, dağlık ve engebeli yapısı sayesinde zengin bir akarsu ağına sahiptir.
Genel kanının aksine Türkiye su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık yaklaşık 1300-1400 m³ su miktarı ile "su stresi yaşayan" ülkeler kategorisindedir.
Akarsularımızın temel karakteristik özellikleri nelerdir?
- Havzaları: Genellikle Açık Havzalıdırlar (denizlere ulaşırlar).
- Rejimleri: Genellikle Düzensizdir (iklime bağlı). (Karadeniz nispeten düzenlidir).
- Akış Hızları: Yatak eğimleri fazla olduğu için hızlı akarlar.
- Enerji Potansiyelleri: Hızlı aktıkları için hidroelektrik potansiyelleri yüksektir.
- Ulaşım: Elverişli değildirler (Bartın Çayı'nın kısa bölümü hariç).
- Denge Profili: Genellikle denge profilinden uzaktırlar (arazi genç).
- Boyları: Genellikle kısadır (yarımada ülkesi).
Hangi nehir nereye dökülür?
Karadeniz'e Dökülenler:
- Çoruh Nehri: Gürcistan'dan dökülür. Rafting için önemlidir.
- Yeşilırmak: Çarşamba Deltası'nı oluşturur.
- Kızılırmak: Türkiye sınırlarındaki en uzun akarsudur. Bafra Deltası'nı oluşturur.
- Bartın Çayı: Taşımacılık yapılan tek akarsudur.
- Filyos (Yenice) Çayı
- Sakarya Nehri
Ege Denizi'ne Dökülenler:
- Meriç Nehri: Bulgaristan'dan doğar, TR-Yunanistan sınırını çizer.
- Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes: Graben ovalarında akarlar.
Sınır aşan ve kapalı havza nehirlerimiz hangileri?
Akdeniz'e Dökülenler:
- Dalaman, Eşen, Aksu, Köprüçay, Manavgat (Karstik beslenir)
- Göksu Nehri: Silifke Deltası'nı oluşturur.
- Seyhan ve Ceyhan Nehirleri: Çukurova'yı (en büyük delta) oluşturur.
- Asi Nehri: Lübnan'dan doğar, Suriye'den Türkiye'ye girer (Ters yönde akar).
Basra Körfezi'ne Dökülenler (Sınır Aşan):
- Fırat Nehri: Türkiye'nin en uzun nehridir (toplamda). GAP'ın can damarıdır.
- Dicle Nehri: Fırat ile birleşip Basra'ya dökülür.
Hazar Denizi'ne Dökülenler (Kapalı Havza):
- Aras Nehri ve Kura Nehri: Türkiye'de doğar, Hazar'a dökülürler.
Pekiştirme zamanı! Ana akarsularımızın ve havzalarının yerlerine bakalım.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'nin kilidini aç!
Türkiye, çeşitli jeolojik süreçlerle oluşmuş çok sayıda göle sahiptir.
Yer kabuğu hareketleri (çökme, faylanma) sonucu oluşan çanaklarda suların birikmesiyle meydana gelirler.
- Tuz Gölü (En sığ, 2. büyük)
- Beyşehir Gölü (En büyük tatlı su gölü)
- Eğirdir Gölü
- Akşehir Gölü, Eber Gölü
- Manyas (Kuş) Gölü, Ulubat Gölü
- İznik Gölü, Sapanca Gölü
- Hazar Gölü (Elazığ)
Karstik arazilerdeki erime çukurlarının (polye, obruk) sularla dolmasıyla oluşurlar.
- Salda Gölü (Türkiye'nin Maldivleri)
- Kestel Gölü, Suğla Gölü, Avlan Gölü
- Obruk Gölleri: Kızılören Obruğu
Pekiştirme zamanı! Bu iki göl türünün başlıca örneklerinin yerleri.
Şimdi sonraki adım için sınava başla!
Şimdi de volkanizma, buzullar ve set çekmelerle oluşan göllere bakacağız.
Volkanik çanaklarda veya buzulların oyduğu çanaklarda oluşurlar.
Volkanik Göller:
- Krater/Kaldera Gölü: Nemrut Gölü (Bitlis - En büyük kaldera gölü), Isparta-Gölcük Gölü.
- Maar Gölü: Meke Gölü (Konya - Nazar boncuğu), Acıgöl (Nevşehir).
Buzul (Sirk) Gölleri:
- Buzul aşındırmasıyla oluşan çanaklardır. Yüksek dağlarda (Kaçkar, Cilo, Bolkar, Aladağlar, Erciyes, Uludağ vb.) bulunurlar.
Bir vadinin veya çanağın önünün doğal bir setle kapanmasıyla oluşurlar.
Heyelan Set Gölleri:
- Heyelanla vadi kapanır. (Örn: Tortum, Sera, Abant, Yedigöller). Genellikle Karadeniz'de.
Volkanik Set (Lav Set) Gölleri:
- Lavların vadiyi tıkamasıyla oluşur. Genellikle Doğu Anadolu'da.
- Örn: Van Gölü (En büyük göl, sodalı), Erçek, Nazik, Çıldır, Haçlı, Balık Gölleri.
Alüvyal Set Gölleri:
- Akarsu alüvyonlarının bir koyu veya yan kolu tıkamasıyla oluşur.
- Örn: Mogan ve Eymir (Ankara), Köyceğiz Gölü, Bafa (Çamiçi) Gölü.
Kıyı Set (Lagün) Gölleri:
- Kıyı oklarının bir koyun önünü kapatmasıyla oluşur.
- Örn: Büyükçekmece, Küçükçekmece, Terkos (Durusu).
Pekiştirme zamanı! Diğer göl oluşum türlerinin yerleri.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım D'nin kilidini aç!
Son olarak kaynakları ve denizlerimizin özelliklerini inceliyoruz.
Yeraltı sularının yeryüzüne çıktığı yerlerdir.
- Yamaç (Vadi) Kaynağı: Vadi yamaçlarından çıkan soğuk sulardır (En yaygın).
- Karstik Kaynaklar (Voklüz): Karstik (kireçtaşı) arazilerde çıkan bol kireçli, soğuk sulardır (Örn: Manavgat).
- Fay Kaynakları: Fay hatları boyunca yüzeye çıkan, genellikle sıcak veya ılık (jeotermal) ve mineralli sulardır. Kaplıcalarda kullanılır (Ege, G.Marmara, KAF, DAF).
- Artezyen Kaynağı: İki geçirimsiz tabaka arasındaki suyun sondajla çıkarılmasıdır (İç Anadolu, Ergene).
Pekiştirme zamanı! Sıcak (Fay) ve Soğuk (Karstik) kaynakların yoğunlaştığı alanlar.
Üç tarafımızı çevreleyen denizlerin temel özellikleri nelerdir?
- Tuzluluk ve Sıcaklık (Enlem Etkisi): Güneyden kuzeye azalır.
- En Tuzlu ve En Sıcak: Akdeniz
- En Az Tuzlu ve En Soğuk: Karadeniz
- Sıralama: Akdeniz > Ege > Marmara > Karadeniz
- Derinlik: En derin Akdeniz, en sığ Ege Denizi'dir (Kıta sahanlığı en geniş).
- Kirlilik: En kirli denizimiz Marmara Denizi'dir (Sanayi, nüfus).
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve final testine (Aksiyon Soruları) geç!
Şimdi seninle öğrendiklerimizi pekiştirme zamanı!
Tüm Su Varlığı konusunu (Adım A, B, C ve D) tarayan, ÖSYM formatında 10 soruluk final testine başlıyoruz.
Aksiyon Sorularına geçiyoruz!
Sınavdan önce başlıca akarsu ve göllerin dağılışına son bir kez göz atalım.
Test Sonucu
Harikasın!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladın.
Test Sonucu
Tekrar Deneyelim!
Bazı soruları yanlış cevapladın. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.