Türkiye'nin Nüfusu 🏡
Bölüm 6: Türkiye’de Yerleşme
Bu bölümde nüfusun "adresine" odaklanıyoruz. Köy nedir, kent nedir? Neden Karadeniz'deki evler dağınıkken, İç Anadolu'dakiler topludur? Hangi şehir ne işleviyle öne çıkar?
Hazır mısın? Türkiye'nin yerleşme haritasını çıkarıyoruz!
Bölüm 6: Adımlar
Yerleşme, insanların barınmak, ekonomik faaliyetlerini sürdürmek ve sosyal yaşamlarını idame ettirmek amacıyla oluşturdukları yaşam alanlarıdır. Türkiye'de yerleşmeler temelde kırsal ve kentsel olarak ikiye ayrılır.
Bu iki yerleşme tipi arasındaki temel farkları (nüfus, ekonomi, sosyal yaşam) bilmek çok önemlidir.
Bu iki yerleşme tipi arasındaki temel farklar şunlardır:
- Ekonomik Faaliyet: Kırsal yerleşmelerde hakim ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır. Kentsel yerleşmelerde ise sanayi, ticaret ve hizmet sektörleri hakimdir.
- Nüfus Miktarı: Kırsal yerleşmelerin nüfusu az (genellikle 10.000'in altı), kentsel yerleşmelerin nüfusu fazladır.
- İş Bölümü: Kırsal kesimde iş bölümü belirgin değildir (çoğu kişi tarımla uğraşır). Kentlerde ise iş bölümü ve uzmanlaşma çok belirgindir.
- Sosyal Yaşam: Kırsal kesimde sosyal ilişkiler (komşuluk, akrabalık) daha sıkı ve "yüz yüze"dir. Kentlerde ise daha resmî ve mesafelidir.
Not: 2012 Büyükşehir Yasası ile nüfusu 750.000'i aşan illerin tüm köyleri ve beldeleri idari olarak "mahalle" statüsüne geçirilmiştir. Bu durum, "kır" ve "kent" ayrımını yasal olarak karmaşıklaştırsa da coğrafi olarak bu ayrım devam etmektedir.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'ye geçerek kırsal yerleşmelerin detaylarına inelim!
Kırsal yerleşmeler sadece köylerden ibaret değildir. Köye bağlı, ondan daha küçük olan ve belirli bir amaçla (hayvancılık, tarım) kurulmuş köyaltı yerleşmeleri vardır. Bunları "kalıcı" ve "geçici" olarak ikiye ayıracağız.
Yıl boyunca ikamet edilen, genellikle tarım faaliyetlerinin ön planda olduğu yerlerdir.
- Mahalle: Birbirinden uzakta kurulmuş ev gruplarından oluşan yerleşmelerdir. Zamanla büyüyerek köyden ayrılabilirler. (Batı Karadeniz'de çok yaygın)
- Mezra: Genellikle tarım ve hayvancılığın bir arada yapıldığı, köye bağlı küçük yerleşmelerdir. (Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da yaygın)
- Çiftlik: Geniş tarım arazileri üzerine kurulmuş, tarımsal faaliyetin ana geçim kaynağı olduğu yerleşmelerdir. (Trakya, Ege, Akdeniz, İç Anadolu'da yaygın)
- Divan: Birkaç mahallenin birleşmesiyle oluşan, özellikle Batı Karadeniz'de (Sakarya, Kocaeli) görülen bir yerleşme tipidir.
Genellikle hayvancılık faaliyetleri için yılın belli mevsimlerinde (özellikle yazın) kullanılan yerlerdir.
- Yayla: Yaz aylarında hayvanları otlatmak ve serinlemek amacıyla çıkılan, yüksek kesimlerdeki yerleşmelerdir. (Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları'nda çok yaygın)
- Kom: Doğu Anadolu'da hayvancılık amacıyla kurulan, kışın hayvan barınağı (ağıl) ve çoban evinden oluşan geçici yerleşmelerdir.
- Oba: Göçebe hayvancılık yapan toplulukların (Yörükler) kurduğu çadırlardan oluşan geçici yerleşmelerdir. (Toroslar'da yaygın)
- Ağıl: Küçükbaş hayvanların gecelediği, etrafı çitlerle çevrili, basit barınaklardır. (İç Anadolu ve Doğu Anadolu)
- Dam: Ege ve Göller Yöresi'nde hayvancılık odaklı geçici yerleşmelerdir.
Bu yerleşmelerin nerede olduğunu bilmek çok önemlidir. Haritayı yakınlaştırarak tam listemizin (Dam ve Ağıl dahil) en tipik yerlerini inceleyin.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım C'ye geçerek evlerin neden dağınık veya toplu durduğunu öğrenelim!
Kırsal yerleşmelerde evlerin birbirine olan konumu, yerleşmenin dokusunu belirler. Bu, KPSS'de en çok sorulan yerleşme konusudur ve iki ana faktöre bağlıdır: Yer Şekilleri ve Su Kaynakları.
Evlerin birbirine çok yakın olduğu, sıkışık bir doku gösterdiği yerleşmelerdir.
- Tanım: Evlerin birbirine çok yakın olduğu, sıkışık bir doku gösterdiği yerleşmelerdir.
- Belirleyici Faktörler:
- Su Kaynaklarının Kıtlığı: En önemli faktördür. İnsanlar, az sayıdaki su kaynağının (çeşme, kuyu) etrafında toplanmak zorundadır.
- Yer Şekillerinin Düz (Sade) Olması: Düz arazide yerleşme bir araya toplanma eğilimindedir.
- Görüldüğü Yerler: İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri (kuraklık ve düzlük nedeniyle).
Evlerin birbirinden uzakta, arazinin farklı noktalarına dağıldığı yerleşmelerdir.
- Tanım: Evlerin birbirinden uzakta, arazinin farklı noktalarına dağıldığı yerleşmelerdir.
- Belirleyici Faktörler:
- Su Kaynaklarının Bolluğu: En önemli faktördür. İnsanlar su bulmak için toplanmak zorunda değildir, her yerde su vardır.
- Yer Şekillerinin Engebeli Olması: Dağlık ve engebeli arazi, evlerin birbirinden ayrı ve küçük, düz alanlara kurulmasını zorunlu kılar.
- Görüldüğü Yerler: Doğu Karadeniz başta olmak üzere tüm Karadeniz kıyı kuşağı.
Bu konuyu kökten çözmek için hazırladığımız özel animasyonu izleyin. Su ve yer şekillerinin evleri nasıl konumlandırdığını net bir şekilde göreceksiniz.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım D'ye geçerek şehirlere odaklanalım!
Nüfusu 10.000'den fazla olan, ekonomik faaliyetlerin tarım dışı sektörlerde (sanayi, hizmet, ticaret) yoğunlaştığı yerleşmelerdir. Şehirler, sahip oldukları baskın ekonomik faaliyete göre sınıflandırılır (Fonksiyonel Sınıflandırma).
Birçok şehrin birden fazla fonksiyonu olsa da biri genellikle baskındır.
- Sanayi Şehirleri: İstanbul, Kocaeli (İzmit), Bursa, İskenderun, Ereğli (Zonguldak), Karabük, Adapazarı (Sakarya), Gaziantep.
- İdari Şehirler (Başkent): Ankara (Aynı zamanda üniversite ve ticaret şehridir).
- Tarım Şehirleri: Baskın fonksiyonu tarım olan "kentlerdir". Tarımsal hinterlandı geniştir. Örn: Rize (Çay), Ordu (Fındık), Giresun (Fındık), Akhisar (Zeytin/Tütün), Salihli, Turgutlu, Konya, Adana (Adana aynı zamanda sanayi ve ticarettir).
- Liman ve Ticaret Şehirleri: İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun, Trabzon, Antalya.
- Turizm Şehirleri: Antalya, Muğla (Bodrum, Marmaris, Fethiye), Nevşehir (Kapadokya), Aydın (Kuşadası).
- Eğitim (Kültürel) Şehirler: İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir (Üniversite nüfusu yoğundur).
- Madencilik Şehirleri: Zonguldak (Taş kömürü), Batman (Petrol), Soma (Linyit), Tavşanlı (Linyit).
- Askeri Şehirler: Sarıkamış, Çorlu, Malatya, Foça.
Metropoliten Şehirler: Birden fazla fonksiyona (Sanayi, ticaret, liman, turizm, eğitim vb.) sahip olan dev şehirlerdir. İstanbul, İzmir ve Ankara en net örnekleridir.
Harita üzerinde fonksiyonlarına göre en karakteristik şehirlerimizi ve simgelerini inceleyelim. Haritayı yakınlaştırabilirsiniz.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Nüfus ünitesinin son final testine geç!
Tebrikler! "Nüfus" ünitesinin son konusunu da tamamladın. Kır, kent, köyaltı, toplu, dağınık ve şehir fonksiyonları artık sende.
Şimdi tüm bu yerleşme konularını kapsayan 10 soruluk final testimizle bilgilerimizi kalıcı hale getirelim!
Test Sonucu
Harikasın!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladın.
Test Sonucu
Tekrar Deneyelim!
Bazı soruları yanlış cevapladın. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
Animasyon: Toplu vs. Dağınık Doku
(Su Kıtlığı + Düz Arazi)
(Su Bolluğu + Engebeli Arazi)
Türkiye'nin Nüfusu 🏡
Bölüm 6: Türkiye’de Yerleşme
Bu bölümde nüfusun "adresine" odaklanıyoruz. Köy nedir, kent nedir? Neden Karadeniz'deki evler dağınıkken, İç Anadolu'dakiler topludur? Hangi şehir ne işleviyle öne çıkar?
Hazır mısın? Türkiye'nin yerleşme haritasını çıkarıyoruz!
Bölüm 6: Adımlar
Yerleşme, insanların barınmak, ekonomik faaliyetlerini sürdürmek ve sosyal yaşamlarını idame ettirmek amacıyla oluşturdukları yaşam alanlarıdır. Türkiye'de yerleşmeler temelde kırsal ve kentsel olarak ikiye ayrılır.
Bu iki yerleşme tipi arasındaki temel farkları (nüfus, ekonomi, sosyal yaşam) bilmek çok önemlidir.
Bu iki yerleşme tipi arasındaki temel farklar şunlardır:
- Ekonomik Faaliyet: Kırsal yerleşmelerde hakim ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır. Kentsel yerleşmelerde ise sanayi, ticaret ve hizmet sektörleri hakimdir.
- Nüfus Miktarı: Kırsal yerleşmelerin nüfusu az (genellikle 10.000'in altı), kentsel yerleşmelerin nüfusu fazladır.
- İş Bölümü: Kırsal kesimde iş bölümü belirgin değildir (çoğu kişi tarımla uğraşır). Kentlerde ise iş bölümü ve uzmanlaşma çok belirgindir.
- Sosyal Yaşam: Kırsal kesimde sosyal ilişkiler (komşuluk, akrabalık) daha sıkı ve "yüz yüze"dir. Kentlerde ise daha resmî ve mesafelidir.
Not: 2012 Büyükşehir Yasası ile nüfusu 750.000'i aşan illerin tüm köyleri ve beldeleri idari olarak "mahalle" statüsüne geçirilmiştir. Bu durum, "kır" ve "kent" ayrımını yasal olarak karmaşıklaştırsa da coğrafi olarak bu ayrım devam etmektedir.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'ye geçerek kırsal yerleşmelerin detaylarına inelim!
Kırsal yerleşmeler sadece köylerden ibaret değildir. Köye bağlı, ondan daha küçük olan ve belirli bir amaçla (hayvancılık, tarım) kurulmuş köyaltı yerleşmeleri vardır. Bunları "kalıcı" ve "geçici" olarak ikiye ayıracağız.
Yıl boyunca ikamet edilen, genellikle tarım faaliyetlerinin ön planda olduğu yerlerdir.
- Mahalle: Birbirinden uzakta kurulmuş ev gruplarından oluşan yerleşmelerdir. Zamanla büyüyerek köyden ayrılabilirler. (Batı Karadeniz'de çok yaygın)
- Mezra: Genellikle tarım ve hayvancılığın bir arada yapıldığı, köye bağlı küçük yerleşmelerdir. (Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da yaygın)
- Çiftlik: Geniş tarım arazileri üzerine kurulmuş, tarımsal faaliyetin ana geçim kaynağı olduğu yerleşmelerdir. (Trakya, Ege, Akdeniz, İç Anadolu'da yaygın)
- Divan: Birkaç mahallenin birleşmesiyle oluşan, özellikle Batı Karadeniz'de (Sakarya, Kocaeli) görülen bir yerleşme tipidir.
Genellikle hayvancılık faaliyetleri için yılın belli mevsimlerinde (özellikle yazın) kullanılan yerlerdir.
- Yayla: Yaz aylarında hayvanları otlatmak ve serinlemek amacıyla çıkılan, yüksek kesimlerdeki yerleşmelerdir. (Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları'nda çok yaygın)
- Kom: Doğu Anadolu'da hayvancılık amacıyla kurulan, kışın hayvan barınağı (ağıl) ve çoban evinden oluşan geçici yerleşmelerdir.
- Oba: Göçebe hayvancılık yapan toplulukların (Yörükler) kurduğu çadırlardan oluşan geçici yerleşmelerdir. (Toroslar'da yaygın)
- Ağıl: Küçükbaş hayvanların gecelediği, etrafı çitlerle çevrili, basit barınaklardır. (İç Anadolu ve Doğu Anadolu)
- Dam: Ege ve Göller Yöresi'nde hayvancılık odaklı geçici yerleşmelerdir.
Bu yerleşmelerin nerede olduğunu bilmek çok önemlidir. Haritayı yakınlaştırarak tam listemizin (Dam ve Ağıl dahil) en tipik yerlerini inceleyin.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım C'ye geçerek evlerin neden dağınık veya toplu durduğunu öğrenelim!
Kırsal yerleşmelerde evlerin birbirine olan konumu, yerleşmenin dokusunu belirler. Bu, KPSS'de en çok sorulan yerleşme konusudur ve iki ana faktöre bağlıdır: Yer Şekilleri ve Su Kaynakları.
Evlerin birbirine çok yakın olduğu, sıkışık bir doku gösterdiği yerleşmelerdir.
- Tanım: Evlerin birbirine çok yakın olduğu, sıkışık bir doku gösterdiği yerleşmelerdir.
- Belirleyici Faktörler:
- Su Kaynaklarının Kıtlığı: En önemli faktördür. İnsanlar, az sayıdaki su kaynağının (çeşme, kuyu) etrafında toplanmak zorundadır.
- Yer Şekillerinin Düz (Sade) Olması: Düz arazide yerleşme bir araya toplanma eğilimindedir.
- Görüldüğü Yerler: İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri (kuraklık ve düzlük nedeniyle).
Evlerin birbirinden uzakta, arazinin farklı noktalarına dağıldığı yerleşmelerdir.
- Tanım: Evlerin birbirinden uzakta, arazinin farklı noktalarına dağıldığı yerleşmelerdir.
- Belirleyici Faktörler:
- Su Kaynaklarının Bolluğu: En önemli faktördür. İnsanlar su bulmak için toplanmak zorunda değildir, her yerde su vardır.
- Yer Şekillerinin Engebeli Olması: Dağlık ve engebeli arazi, evlerin birbirinden ayrı ve küçük, düz alanlara kurulmasını zorunlu kılar.
- Görüldüğü Yerler: Doğu Karadeniz başta olmak üzere tüm Karadeniz kıyı kuşağı.
Bu konuyu kökten çözmek için hazırladığımız özel animasyonu izleyin. Su ve yer şekillerinin evleri nasıl konumlandırdığını net bir şekilde göreceksiniz.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım D'ye geçerek şehirlere odaklanalım!
Nüfusu 10.000'den fazla olan, ekonomik faaliyetlerin tarım dışı sektörlerde (sanayi, hizmet, ticaret) yoğunlaştığı yerleşmelerdir. Şehirler, sahip oldukları baskın ekonomik faaliyete göre sınıflandırılır (Fonksiyonel Sınıflandırma).
Birçok şehrin birden fazla fonksiyonu olsa da biri genellikle baskındır.
- Sanayi Şehirleri: İstanbul, Kocaeli (İzmit), Bursa, İskenderun, Ereğli (Zonguldak), Karabük, Adapazarı (Sakarya), Gaziantep.
- İdari Şehirler (Başkent): Ankara (Aynı zamanda üniversite ve ticaret şehridir).
- Tarım Şehirleri: Baskın fonksiyonu tarım olan "kentlerdir". Tarımsal hinterlandı geniştir. Örn: Rize (Çay), Ordu (Fındık), Giresun (Fındık), Akhisar (Zeytin/Tütün), Salihli, Turgutlu, Konya, Adana (Adana aynı zamanda sanayi ve ticarettir).
- Liman ve Ticaret Şehirleri: İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun, Trabzon, Antalya.
- Turizm Şehirleri: Antalya, Muğla (Bodrum, Marmaris, Fethiye), Nevşehir (Kapadokya), Aydın (Kuşadası).
- Eğitim (Kültürel) Şehirler: İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir (Üniversite nüfusu yoğundur).
- Madencilik Şehirleri: Zonguldak (Taş kömürü), Batman (Petrol), Soma (Linyit), Tavşanlı (Linyit).
- Askeri Şehirler: Sarıkamış, Çorlu, Malatya, Foça.
Metropoliten Şehirler: Birden fazla fonksiyona (Sanayi, ticaret, liman, turizm, eğitim vb.) sahip olan dev şehirlerdir. İstanbul, İzmir ve Ankara en net örnekleridir.
Harita üzerinde fonksiyonlarına göre en karakteristik şehirlerimizi ve simgelerini inceleyelim. Haritayı yakınlaştırabilirsiniz.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Nüfus ünitesinin son final testine geç!
Tebrikler! "Nüfus" ünitesinin son konusunu da tamamladın. Kır, kent, köyaltı, toplu, dağınık ve şehir fonksiyonları artık sende.
Şimdi tüm bu yerleşme konularını kapsayan 10 soruluk final testimizle bilgilerimizi kalıcı hale getirelim!
Test Sonucu
Harikasın!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladın.
Test Sonucu
Tekrar Deneyelim!
Bazı soruları yanlış cevapladın. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
Animasyon: Toplu vs. Dağınık Doku
(Su Kıtlığı + Düz Arazi)
(Su Bolluğu + Engebeli Arazi)