ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI
TEST - 6
Soru 1: Türkiye’nin Lozan Antlaşması’ndan sonra Musul sorununu Milletler Cemiyeti’ne taşımasına rağmen istediği sonucu alamamasında, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin doğrudan etkili olduğu savunulabilir?
Doğru Cevap: C) Şeyh Sait İsyanı'nın çıkması ve ordunun bu isyanla meşgul olması
Açıklama: İngiltere, Milletler Cemiyeti'nde Türkiye’nin kendi içinde bile istikrarı sağlayamadığını, Musul gibi bir bölgeyi yönetemeyeceğini iddia etmiştir. Ordunun isyanla meşgul olması, olası bir askeri müdahale seçeneğini zayıflatmış ve Türkiye'nin diplomatik alandaki elini güçsüzleştirmiştir.
Soru 2: Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasıyla Türkiye’nin elde ettiği kazanımlar arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
Doğru Cevap: E) Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemilerinin Karadeniz'e çıkışının tamamen yasaklanması
Açıklama: Montrö, bu devletlerin savaş gemilerinin geçişini tamamen yasaklamamış, belirli bir tonaj ve süre sınırlaması getirmiştir. Tam bir yasak söz konusu değildir. Diğer şıklar ise Montrö ile elde edilen doğrudan kazanımlardır.
Soru 3: Atatürk Dönemi dış politikasında görülen;
I. Balkan Antantı
II. Sadabat Paktı
III. Montrö Boğazlar Sözleşmesi
gelişmelerinden hangileri, Türkiye’nin sınır güvenliğini kolektif güvenlik anlayışıyla sağlama çabasının bir sonucudur?
Doğru Cevap: B) I ve II
Açıklama: Balkan Antantı batı, Sadabat Paktı ise doğu sınırlarının karşılıklı güvence altına alındığı kolektif güvenlik paktlarıdır. Montrö Sözleşmesi ise Türkiye'nin bireysel olarak Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını güçlendiren bir diplomatik başarıdır, bir kolektif güvenlik paktı değildir.
Soru 4: Türkiye'nin Hatay sorununu Milletler Cemiyeti’ne taşıyarak barışçıl yollarla çözmeye çalışmasında, aşağıdaki ilkelerden hangisine bağlı kaldığı söylenebilir?
Doğru Cevap: A) Yurtta sulh, cihanda sulh
Açıklama: "Yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesi, sorunların savaşla değil, diplomasi, uluslararası hukuk ve barışçıl yöntemlerle çözülmesini esas alır. Türkiye'nin Hatay meselesini çözmek için öncelikle Milletler Cemiyeti gibi uluslararası bir platformu kullanması bu ilkenin doğrudan bir yansımasıdır.
Soru 5: Aşağıdakilerden hangisi, Nüfus Mübadelesi Antlaşması’nın uygulanması sırasında Türkiye ile Yunanistan arasında "etabli" (yerleşik) kavramı yüzünden ortaya çıkan anlaşmazlığın sonuçlarından biri değildir?
Doğru Cevap: D) Yunanistan'ın Batı Trakya'daki Türklerin tamamını göçe zorlaması
Açıklama: Kriz sırasında gerginlik artsa da Yunanistan, Lozan Antlaşması'na aykırı olarak Batı Trakya Türklerinin tamamını göçe zorlamak gibi bir eylemde bulunmamıştır. Etabli sorunu, İstanbul'da daha fazla Rum bırakma çabası üzerine odaklanmış ve 1930'daki antlaşma ile yerleşme tarihine bakılmaksızın tüm İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri yerleşik kabul edilerek çözülmüştür.
Soru 6: Türkiye’nin 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın da etkisiyle dış borçlar konusunda Fransa ile yaşadığı anlaşmazlığı çözmek için başvurduğu Hoover Moratoryumu, aşağıdaki konulardan hangisiyle ilgilidir?
Doğru Cevap: B) Borç ödemelerinin ertelenmesi
Açıklama: ABD Başkanı Hoover tarafından önerilen moratoryum, ekonomik bunalım nedeniyle devletlerin dış borç ödemelerini geçici olarak ertelemelerini öngörüyordu. Türkiye de bu durumdan faydalanmak istemiş ve bu, borçların yeniden yapılandırıldığı 1933 Paris Antlaşması'na giden süreci başlatmıştır.
Soru 7: 1934 Balkan Antantı’na aşağıdaki devletlerden hangisi, yayılmacı bir politika izlemesi ve diğer üyelerle sınır sorunları yaşaması nedeniyle katılmamıştır?
Doğru Cevap: E) Bulgaristan
Açıklama: Bulgaristan, I. Dünya Savaşı sonrası kaybettiği toprakları geri alma (revizyonist) politikası güttüğü ve komşuları olan Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan ile sınır sorunları yaşadığı için Balkan Antantı'na katılmamıştır. Arnavutluk ise İtalya'nın etkisi altında olduğu için pakta dahil olmamıştır.
Soru 8: Atatürk'ün "Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz." sözüyle kişisel bir meselesi olarak gördüğünü belirttiği ve çözümüne büyük önem verdiği dış politika sorunu aşağıdakilerden hangisidir?
Doğru Cevap: A) Hatay'ın anavatana katılması
Açıklama: Atatürk, bu meşhur sözüyle Hatay'a (Sancak) verdiği önemi vurgulamış, hastalığının ilerlediği son dönemlerinde dahi bu sorunun çözümü için büyük bir diplomatik ve siyasi çaba sarf etmiştir. Bu söz, doğrudan Hatay sorunu ile özdeşleşmiştir.
Soru 9: Türkiye’nin, Sovyetler Birliği ile Atatürk Dönemi'nde genel olarak iyi ilişkiler kurmasının temelinde yatan ortak faktör aşağıdakilerden hangisidir?
Doğru Cevap: C) Batılı emperyalist devletlere karşı ortak bir duruş sergilemeleri
Açıklama: Milli Mücadele yıllarından itibaren her iki yeni rejim de (Türkiye Cumhuriyeti ve SSCB) Batılı devletler tarafından bir tehdit olarak görülmüş ve diplomatik yalnızlığa itilmeye çalışılmıştır. Bu ortak tehdit algısı ve emperyalizme karşı duruş, farklı rejimlere sahip olmalarına rağmen iki ülkeyi birbirine yaklaştıran temel faktör olmuştur.
Soru 10: Aşağıdakilerden hangisi, Sadabat Paktı'nın kurulma nedenleri arasında gösterilemez?
Doğru Cevap: D) Sovyetler Birliği'nin Orta Doğu'daki yayılmasını engellemek
Açıklama: Sadabat Paktı, İtalyan ve Alman tehdidine karşı kurulmuş bir bölgesel güvenlik iş birliğidir. O dönemde Türkiye'nin SSCB ile iyi ilişkileri devam etmekteydi ve paktın amacı SSCB'yi çevrelemek (containment) değildi. Bu tür politikalar daha çok II. Dünya Savaşı sonrası Soğuk Savaş döneminde ortaya çıkmıştır.
Soru 11: Lahey Adalet Divanı'nda görülen Bozkurt-Lotus Davası'nın Türkiye lehine sonuçlanması, aşağıdaki alanların hangisinde Türk egemenliğinin uluslararası hukuk tarafından tescil edildiğini gösterir?
Doğru Cevap: A) Yargı
Açıklama: Bu dava, Türk karasularında işlenen bir suçtan dolayı Türk mahkemelerinin yabancı ülke vatandaşlarını yargılama hakkı olup olmadığıyla ilgiliydi. Lahey'in Türkiye'yi haklı bulması, kapitülasyonların kaldırılmasından sonra Türk adalet sisteminin ve yargı bağımsızlığının uluslararası alanda tanınması anlamına gelen çok önemli bir hukuki zaferdir.
Soru 12: Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye olduktan sonra bu kurum aracılığıyla çözüme kavuşturduğu ilk ve en önemli sorun aşağıdakilerden hangisidir?
Doğru Cevap: C) Hatay Sorunu
Açıklama: Musul sorunu, Türkiye üye olmadan önce aleyhine çözülmüştü. Boğazlar sorunu, cemiyetin onayıyla ama doğrudan ilgili devletlerle yapılan bir konferansla (Montrö) çözüldü. Dış Borçlar ve Nüfus Mübadelesi ise büyük ölçüde ikili antlaşmalarla halledildi. Türkiye, üye kimliğini kullanarak Milletler Cemiyeti platformunda en aktif mücadeleyi Hatay sorunu için vermiş ve başarıya ulaşmıştır.
Soru 13: Atatürk Dönemi'nde demiryollarının yabancı şirketlerden satın alınarak millileştirilmesi, dış politikada en çok hangi devletle "Adana-Mersin Demiryolu" gibi sorunların yaşanmasına neden olmuştur?
Doğru Cevap: B) Fransa
Açıklama: Osmanlı döneminde demiryolları başta olmak üzere birçok altyapı işletmesi kapitülasyonlar çerçevesinde yabancı şirketlere verilmişti. Bu şirketlerin başında da Fransız sermayeli olanlar geliyordu. Cumhuriyet'in tam bağımsızlık ilkesi gereği bu işletmeleri millileştirme politikası, en çok Fransız şirketlerini etkilemiş ve tazminat ödemeleri konusunda Fransa ile diplomatik sorunlara yol açmıştır.
Soru 14: 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj Kanunu ile Türk karasularında yolcu ve yük taşıma hakkının sadece Türk bayraklı gemilere verilmesi, aşağıdaki ilkelerden hangisinin doğrudan bir sonucudur?
Doğru Cevap: E) Milli egemenlik ve tam bağımsızlık
Açıklama: Kabotaj hakkı, bir devletin kendi limanları arasında deniz ticareti yapma ayrıcalığıdır. Bu hakkın yabancıların elinde olması, ekonomik ve siyasi egemenlikle bağdaşmaz. Kabotaj Kanunu, kapitülasyonlarla kaybedilen bu egemenlik hakkını geri alarak, ekonomik alanda tam bağımsızlığı pekiştiren milliyetçi bir adımdır.
Soru 15: Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarındaki dış politikasında, Lozan’dan kalan sorunları çözmeye öncelik verdiği görülür. Aşağıdakilerden hangisi bu sorunlardan biri olarak kabul edilemez?
Doğru Cevap: D) Kıbrıs Adası'nın statüsü
Açıklama: Lozan Antlaşması ile Türkiye, Kıbrıs’ın İngiltere’ye ait olduğunu kabul etmiş ve bu konudaki haklarından feragat etmiştir. Bu nedenle Kıbrıs sorunu, Atatürk Dönemi'nde Lozan'dan kalan ve çözülmeye çalışılan bir sorun olarak gündeme gelmemiştir. Kıbrıs meselesi, II. Dünya Savaşı'ndan sonra tekrar Türkiye'nin dış politikasında önemli bir yer tutacaktır.
Soru 16: 1930'lu yılların ikinci yarısında Türkiye’nin İngiltere ve Fransa ile ilişkilerini geliştirmesinde, aşağıdaki faktörlerden hangisi diğerlerinden daha etkili olmuştur?
Doğru Cevap: A) İtalya ve Almanya’nın saldırgan ve yayılmacı politikaları
Açıklama: "Mihver Devletleri" olarak bilinen İtalya ve Almanya'nın yarattığı ortak tehdit, geçmişte sorunlar yaşanan İngiltere ve Fransa ile Türkiye'yi birbirine yaklaştırmıştır. Akdeniz'de ve Avrupa'da statükonun korunması, bu üç ülkenin ortak çıkarı haline gelmiş ve bu durum ilişkilerin iyileşmesini sağlamıştır.
Soru 17: Atatürk’ün, Hatay sorununun çözüm sürecinde "Asım Us" takma adıyla Kurun gazetesinde yazdığı eleştirel yazılar, aşağıdakilerden hangisini amaçlamıştır?
Doğru Cevap: B) Hükümetin politikasını yeterince sert bulmadığını belirterek Fransa üzerinde diplomatik baskı kurmak
Açıklama: Cumhurbaşkanı kimliğiyle doğrudan söyleyemeyeceği sertlikteki ifadeleri bir yazar kimliğiyle dile getiren Atatürk, bu yazılarla hem Türk kamuoyunu meselenin önemi konusunda bilinçlendirmiş hem de Fransa'ya "Hükümetimiz uzlaşmacı davranıyor ama halkımız ve aydınlarımız daha fazlasını istiyor, gerekirse askeri seçenek de masadadır." mesajını vererek diplomatik bir baskı aracı oluşturmuştur.
Soru 18: Türkiye, Yabancı Okullar sorununu bir iç mesele sayarak ve bu okulların Türk kanunlarına uymasını şart koşarak çözmüştür. Türkiye'nin bu kararlı tutumu, aşağıdaki kavramlardan hangisine verdiği önemin en net göstergesidir?
Doğru Cevap: E) Ulusal egemenlik
Açıklama: Bir devletin kendi sınırları içindeki tüm kişi ve kurumlara kendi kanunlarını uygulama yetkisine ulusal egemenlik denir. Türkiye, Yabancı Okulların kapitülasyon dönemindeki gibi ayrıcalıklı bir statüde devam etmesine izin vermemiş, konuyu başka devletlerle müzakere etmeyi reddederek egemenlik haklarına ne kadar önem verdiğini göstermiştir.
Soru 19: Aşağıdaki uluslararası gelişmelerden hangisinin, Türkiye'nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi için bir konferans toplanması talebinde bulunmasını kolaylaştıran bir zemin hazırladığı söylenebilir?
Doğru Cevap: A) Almanya'nın Ren bölgesine asker çıkarması
Açıklama: Almanya'nın 1936'da Versay Antlaşması'nı ihlal ederek askerden arındırılmış Ren bölgesine asker sokması, uluslararası antlaşmaların güç yoluyla değiştirilebileceği bir döneme girildiğini göstermiştir. Türkiye, bu konjonktürü çok iyi değerlendirerek "Lozan'daki şartlar değişti, dünya güvenliği tehdit altında, Boğazların statüsü yeniden görüşülmeli." tezini öne sürmüş ve bu haklı talebi uluslararası alanda kabul görmüştür.
Soru 20: Atatürk Dönemi Türk dış politikası bir bütün olarak değerlendirildiğinde, temel amacının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?
Doğru Cevap: C) Misak-ı Milli sınırları içinde, ulusal bağımsızlığa ve egemenliğe dayalı Türk devletinin varlığını korumak ve dünya barışına katkıda bulunmak
Açıklama: Bu seçenek, dönemin dış politikasının ana felsefesini en kapsamlı şekilde özetlemektedir. Politika, maceracı ve yayılmacı (irredentist) değil, mevcut sınırları korumayı hedefleyen (statükocu), tam bağımsızlığı her şeyin üzerinde tutan (anti-emperyalist) ve sorunları barışçıl yollarla çözmeyi amaçlayan (barışçı) bir karaktere sahiptir.
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI
TEST - 6
Soru 1: Türkiye’nin Lozan Antlaşması’ndan sonra Musul sorununu Milletler Cemiyeti’ne taşımasına rağmen istediği sonucu alamamasında, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin doğrudan etkili olduğu savunulabilir?
Doğru Cevap: C) Şeyh Sait İsyanı'nın çıkması ve ordunun bu isyanla meşgul olması
Açıklama: İngiltere, Milletler Cemiyeti'nde Türkiye’nin kendi içinde bile istikrarı sağlayamadığını, Musul gibi bir bölgeyi yönetemeyeceğini iddia etmiştir. Ordunun isyanla meşgul olması, olası bir askeri müdahale seçeneğini zayıflatmış ve Türkiye'nin diplomatik alandaki elini güçsüzleştirmiştir.
Soru 2: Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasıyla Türkiye’nin elde ettiği kazanımlar arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
Doğru Cevap: E) Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemilerinin Karadeniz'e çıkışının tamamen yasaklanması
Açıklama: Montrö, bu devletlerin savaş gemilerinin geçişini tamamen yasaklamamış, belirli bir tonaj ve süre sınırlaması getirmiştir. Tam bir yasak söz konusu değildir. Diğer şıklar ise Montrö ile elde edilen doğrudan kazanımlardır.
Soru 3: Atatürk Dönemi dış politikasında görülen;
I. Balkan Antantı
II. Sadabat Paktı
III. Montrö Boğazlar Sözleşmesi
gelişmelerinden hangileri, Türkiye’nin sınır güvenliğini kolektif güvenlik anlayışıyla sağlama çabasının bir sonucudur?
Doğru Cevap: B) I ve II
Açıklama: Balkan Antantı batı, Sadabat Paktı ise doğu sınırlarının karşılıklı güvence altına alındığı kolektif güvenlik paktlarıdır. Montrö Sözleşmesi ise Türkiye'nin bireysel olarak Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını güçlendiren bir diplomatik başarıdır, bir kolektif güvenlik paktı değildir.
Soru 4: Türkiye'nin Hatay sorununu Milletler Cemiyeti’ne taşıyarak barışçıl yollarla çözmeye çalışmasında, aşağıdaki ilkelerden hangisine bağlı kaldığı söylenebilir?
Doğru Cevap: A) Yurtta sulh, cihanda sulh
Açıklama: "Yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesi, sorunların savaşla değil, diplomasi, uluslararası hukuk ve barışçıl yöntemlerle çözülmesini esas alır. Türkiye'nin Hatay meselesini çözmek için öncelikle Milletler Cemiyeti gibi uluslararası bir platformu kullanması bu ilkenin doğrudan bir yansımasıdır.
Soru 5: Aşağıdakilerden hangisi, Nüfus Mübadelesi Antlaşması’nın uygulanması sırasında Türkiye ile Yunanistan arasında "etabli" (yerleşik) kavramı yüzünden ortaya çıkan anlaşmazlığın sonuçlarından biri değildir?
Doğru Cevap: D) Yunanistan'ın Batı Trakya'daki Türklerin tamamını göçe zorlaması
Açıklama: Kriz sırasında gerginlik artsa da Yunanistan, Lozan Antlaşması'na aykırı olarak Batı Trakya Türklerinin tamamını göçe zorlamak gibi bir eylemde bulunmamıştır. Etabli sorunu, İstanbul'da daha fazla Rum bırakma çabası üzerine odaklanmış ve 1930'daki antlaşma ile yerleşme tarihine bakılmaksızın tüm İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri yerleşik kabul edilerek çözülmüştür.
Soru 6: Türkiye’nin 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın da etkisiyle dış borçlar konusunda Fransa ile yaşadığı anlaşmazlığı çözmek için başvurduğu Hoover Moratoryumu, aşağıdaki konulardan hangisiyle ilgilidir?
Doğru Cevap: B) Borç ödemelerinin ertelenmesi
Açıklama: ABD Başkanı Hoover tarafından önerilen moratoryum, ekonomik bunalım nedeniyle devletlerin dış borç ödemelerini geçici olarak ertelemelerini öngörüyordu. Türkiye de bu durumdan faydalanmak istemiş ve bu, borçların yeniden yapılandırıldığı 1933 Paris Antlaşması'na giden süreci başlatmıştır.
Soru 7: 1934 Balkan Antantı’na aşağıdaki devletlerden hangisi, yayılmacı bir politika izlemesi ve diğer üyelerle sınır sorunları yaşaması nedeniyle katılmamıştır?
Doğru Cevap: E) Bulgaristan
Açıklama: Bulgaristan, I. Dünya Savaşı sonrası kaybettiği toprakları geri alma (revizyonist) politikası güttüğü ve komşuları olan Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan ile sınır sorunları yaşadığı için Balkan Antantı'na katılmamıştır. Arnavutluk ise İtalya'nın etkisi altında olduğu için pakta dahil olmamıştır.
Soru 8: Atatürk'ün "Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz." sözüyle kişisel bir meselesi olarak gördüğünü belirttiği ve çözümüne büyük önem verdiği dış politika sorunu aşağıdakilerden hangisidir?
Doğru Cevap: A) Hatay'ın anavatana katılması
Açıklama: Atatürk, bu meşhur sözüyle Hatay'a (Sancak) verdiği önemi vurgulamış, hastalığının ilerlediği son dönemlerinde dahi bu sorunun çözümü için büyük bir diplomatik ve siyasi çaba sarf etmiştir. Bu söz, doğrudan Hatay sorunu ile özdeşleşmiştir.
Soru 9: Türkiye’nin, Sovyetler Birliği ile Atatürk Dönemi'nde genel olarak iyi ilişkiler kurmasının temelinde yatan ortak faktör aşağıdakilerden hangisidir?
Doğru Cevap: C) Batılı emperyalist devletlere karşı ortak bir duruş sergilemeleri
Açıklama: Milli Mücadele yıllarından itibaren her iki yeni rejim de (Türkiye Cumhuriyeti ve SSCB) Batılı devletler tarafından bir tehdit olarak görülmüş ve diplomatik yalnızlığa itilmeye çalışılmıştır. Bu ortak tehdit algısı ve emperyalizme karşı duruş, farklı rejimlere sahip olmalarına rağmen iki ülkeyi birbirine yaklaştıran temel faktör olmuştur.
Soru 10: Aşağıdakilerden hangisi, Sadabat Paktı'nın kurulma nedenleri arasında gösterilemez?
Doğru Cevap: D) Sovyetler Birliği'nin Orta Doğu'daki yayılmasını engellemek
Açıklama: Sadabat Paktı, İtalyan ve Alman tehdidine karşı kurulmuş bir bölgesel güvenlik iş birliğidir. O dönemde Türkiye'nin SSCB ile iyi ilişkileri devam etmekteydi ve paktın amacı SSCB'yi çevrelemek (containment) değildi. Bu tür politikalar daha çok II. Dünya Savaşı sonrası Soğuk Savaş döneminde ortaya çıkmıştır.
Soru 11: Lahey Adalet Divanı'nda görülen Bozkurt-Lotus Davası'nın Türkiye lehine sonuçlanması, aşağıdaki alanların hangisinde Türk egemenliğinin uluslararası hukuk tarafından tescil edildiğini gösterir?
Doğru Cevap: A) Yargı
Açıklama: Bu dava, Türk karasularında işlenen bir suçtan dolayı Türk mahkemelerinin yabancı ülke vatandaşlarını yargılama hakkı olup olmadığıyla ilgiliydi. Lahey'in Türkiye'yi haklı bulması, kapitülasyonların kaldırılmasından sonra Türk adalet sisteminin ve yargı bağımsızlığının uluslararası alanda tanınması anlamına gelen çok önemli bir hukuki zaferdir.
Soru 12: Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye olduktan sonra bu kurum aracılığıyla çözüme kavuşturduğu ilk ve en önemli sorun aşağıdakilerden hangisidir?
Doğru Cevap: C) Hatay Sorunu
Açıklama: Musul sorunu, Türkiye üye olmadan önce aleyhine çözülmüştü. Boğazlar sorunu, cemiyetin onayıyla ama doğrudan ilgili devletlerle yapılan bir konferansla (Montrö) çözüldü. Dış Borçlar ve Nüfus Mübadelesi ise büyük ölçüde ikili antlaşmalarla halledildi. Türkiye, üye kimliğini kullanarak Milletler Cemiyeti platformunda en aktif mücadeleyi Hatay sorunu için vermiş ve başarıya ulaşmıştır.
Soru 13: Atatürk Dönemi'nde demiryollarının yabancı şirketlerden satın alınarak millileştirilmesi, dış politikada en çok hangi devletle "Adana-Mersin Demiryolu" gibi sorunların yaşanmasına neden olmuştur?
Doğru Cevap: B) Fransa
Açıklama: Osmanlı döneminde demiryolları başta olmak üzere birçok altyapı işletmesi kapitülasyonlar çerçevesinde yabancı şirketlere verilmişti. Bu şirketlerin başında da Fransız sermayeli olanlar geliyordu. Cumhuriyet'in tam bağımsızlık ilkesi gereği bu işletmeleri millileştirme politikası, en çok Fransız şirketlerini etkilemiş ve tazminat ödemeleri konusunda Fransa ile diplomatik sorunlara yol açmıştır.
Soru 14: 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj Kanunu ile Türk karasularında yolcu ve yük taşıma hakkının sadece Türk bayraklı gemilere verilmesi, aşağıdaki ilkelerden hangisinin doğrudan bir sonucudur?
Doğru Cevap: E) Milli egemenlik ve tam bağımsızlık
Açıklama: Kabotaj hakkı, bir devletin kendi limanları arasında deniz ticareti yapma ayrıcalığıdır. Bu hakkın yabancıların elinde olması, ekonomik ve siyasi egemenlikle bağdaşmaz. Kabotaj Kanunu, kapitülasyonlarla kaybedilen bu egemenlik hakkını geri alarak, ekonomik alanda tam bağımsızlığı pekiştiren milliyetçi bir adımdır.
Soru 15: Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarındaki dış politikasında, Lozan’dan kalan sorunları çözmeye öncelik verdiği görülür. Aşağıdakilerden hangisi bu sorunlardan biri olarak kabul edilemez?
Doğru Cevap: D) Kıbrıs Adası'nın statüsü
Açıklama: Lozan Antlaşması ile Türkiye, Kıbrıs’ın İngiltere’ye ait olduğunu kabul etmiş ve bu konudaki haklarından feragat etmiştir. Bu nedenle Kıbrıs sorunu, Atatürk Dönemi'nde Lozan'dan kalan ve çözülmeye çalışılan bir sorun olarak gündeme gelmemiştir. Kıbrıs meselesi, II. Dünya Savaşı'ndan sonra tekrar Türkiye'nin dış politikasında önemli bir yer tutacaktır.
Soru 16: 1930'lu yılların ikinci yarısında Türkiye’nin İngiltere ve Fransa ile ilişkilerini geliştirmesinde, aşağıdaki faktörlerden hangisi diğerlerinden daha etkili olmuştur?
Doğru Cevap: A) İtalya ve Almanya’nın saldırgan ve yayılmacı politikaları
Açıklama: "Mihver Devletleri" olarak bilinen İtalya ve Almanya'nın yarattığı ortak tehdit, geçmişte sorunlar yaşanan İngiltere ve Fransa ile Türkiye'yi birbirine yaklaştırmıştır. Akdeniz'de ve Avrupa'da statükonun korunması, bu üç ülkenin ortak çıkarı haline gelmiş ve bu durum ilişkilerin iyileşmesini sağlamıştır.
Soru 17: Atatürk’ün, Hatay sorununun çözüm sürecinde "Asım Us" takma adıyla Kurun gazetesinde yazdığı eleştirel yazılar, aşağıdakilerden hangisini amaçlamıştır?
Doğru Cevap: B) Hükümetin politikasını yeterince sert bulmadığını belirterek Fransa üzerinde diplomatik baskı kurmak
Açıklama: Cumhurbaşkanı kimliğiyle doğrudan söyleyemeyeceği sertlikteki ifadeleri bir yazar kimliğiyle dile getiren Atatürk, bu yazılarla hem Türk kamuoyunu meselenin önemi konusunda bilinçlendirmiş hem de Fransa'ya "Hükümetimiz uzlaşmacı davranıyor ama halkımız ve aydınlarımız daha fazlasını istiyor, gerekirse askeri seçenek de masadadır." mesajını vererek diplomatik bir baskı aracı oluşturmuştur.
Soru 18: Türkiye, Yabancı Okullar sorununu bir iç mesele sayarak ve bu okulların Türk kanunlarına uymasını şart koşarak çözmüştür. Türkiye'nin bu kararlı tutumu, aşağıdaki kavramlardan hangisine verdiği önemin en net göstergesidir?
Doğru Cevap: E) Ulusal egemenlik
Açıklama: Bir devletin kendi sınırları içindeki tüm kişi ve kurumlara kendi kanunlarını uygulama yetkisine ulusal egemenlik denir. Türkiye, Yabancı Okulların kapitülasyon dönemindeki gibi ayrıcalıklı bir statüde devam etmesine izin vermemiş, konuyu başka devletlerle müzakere etmeyi reddederek egemenlik haklarına ne kadar önem verdiğini göstermiştir.
Soru 19: Aşağıdaki uluslararası gelişmelerden hangisinin, Türkiye'nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi için bir konferans toplanması talebinde bulunmasını kolaylaştıran bir zemin hazırladığı söylenebilir?
Doğru Cevap: A) Almanya'nın Ren bölgesine asker çıkarması
Açıklama: Almanya'nın 1936'da Versay Antlaşması'nı ihlal ederek askerden arındırılmış Ren bölgesine asker sokması, uluslararası antlaşmaların güç yoluyla değiştirilebileceği bir döneme girildiğini göstermiştir. Türkiye, bu konjonktürü çok iyi değerlendirerek "Lozan'daki şartlar değişti, dünya güvenliği tehdit altında, Boğazların statüsü yeniden görüşülmeli." tezini öne sürmüş ve bu haklı talebi uluslararası alanda kabul görmüştür.
Soru 20: Atatürk Dönemi Türk dış politikası bir bütün olarak değerlendirildiğinde, temel amacının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?
Doğru Cevap: C) Misak-ı Milli sınırları içinde, ulusal bağımsızlığa ve egemenliğe dayalı Türk devletinin varlığını korumak ve dünya barışına katkıda bulunmak
Açıklama: Bu seçenek, dönemin dış politikasının ana felsefesini en kapsamlı şekilde özetlemektedir. Politika, maceracı ve yayılmacı (irredentist) değil, mevcut sınırları korumayı hedefleyen (statükocu), tam bağımsızlığı her şeyin üzerinde tutan (anti-emperyalist) ve sorunları barışçıl yollarla çözmeyi amaçlayan (barışçı) bir karaktere sahiptir.