Bölüm 4: Türkiye'de Sanayi 🏭
Kuruluş Faktörleri ve Genel Özellikler
Madenler ve Enerji Kaynakları ünitelerinin son bölümüne geldik: Sanayi! Hammaddelerin fabrikalarda işlendiği bu sektörü, Türkiye'deki genel özelliklerini ve bir fabrikanın nereye kurulacağını belirleyen faktörleri (Hammadde, Enerji, Ulaşım, Pazar vb.) inceleyeceğiz.
Hazır mısın? Fabrika bacaları tütmeye başlıyor!
Bölüm 4: Adımlar
Sanayi (Endüstri), ham maddelerin veya yarı işlenmiş maddelerin fabrikalarda işlenerek kullanılır hale getirilmesi faaliyetidir. Ülke kalkınmasında kritik bir rol oynar.
Sanayimizin genel karnesi.
- Bölgesel Yoğunlaşma: Sanayi tesisleri dengeli dağılmamıştır. En yoğun bölge Marmara Bölgesi'dir (İstanbul, Kocaeli, Bursa). Bunu Ege (İzmir) ve Akdeniz (Adana) izler.
- Hammadde/Enerji Bağımlılığı: Birçok sanayi kolu (Demir-Çelik, Kimya) ithal hammadde ve enerjiye (petrol, gaz) bağımlıdır. Bu durum dış ticaret açığına neden olur.
- Sektörel Çeşitlilik: Gıda, tekstil, otomotiv, kimya, makine, çimento gibi birçok kol gelişmiştir.
- KOBİ Ağırlığı: İşletmelerin çoğunu KOBİ'ler (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler) oluşturur.
- İhracat Odaklı Büyüme: Özellikle otomotiv, beyaz eşya, tekstil gibi sektörler ihracata yöneliktir.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'ye geçerek bir fabrikanın neden belli bir yere kurulduğunu (Faktörler) öğrenelim.
Bir fabrika kurarken en önemli sorulardan biri: Hammaddeye mi yakın olmalıyım, pazara mı? Hammaddeye yakınlık neden önemlidir?
Eğer hammadde ağır, hacimli veya çabuk bozuluyorsa...
Tesisler, taşıma maliyetini düşürmek veya bozulmayı önlemek için hammaddeye yakın kurulur.
- Şeker Fabrikaları: Şeker pancarı (İç Anadolu, İç Ege) - Çabuk bozulur.
- Çay Fabrikaları: Çay (Doğu Karadeniz) - Çabuk bozulur.
- Konserve ve Salça: Sebze/Meyve (Güney Marmara, Ege) - Çabuk bozulur.
- Bitkisel Yağ Fabrikaları: Ayçiçeği (Trakya), Zeytin (Ege, G.Marmara).
- Et ve Süt Tesisleri: Hayvancılık alanları (Erzurum-Kars, Konya).
- Kereste, Kağıt: Ormanlar (Batı Karadeniz).
- Çimento, Tuğla, Seramik: Toprak/Taş ocakları (Kütahya, Bilecik).
- Bazı Madenler: Bakır (Elazığ-Maden), Boksit (Konya-Seydişehir), Ferrokrom (Elazığ).
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım C'ye geçerek diğer önemli faktörlere bakalım.
Bazı fabrikalar hammaddeye değil, enerji kaynağına veya limana (ulaşım) daha yakın kurulur.
Çok yüksek enerji tüketen tesisler.
KPSS'nin en klasik örneği:
- Demir-Çelik Fabrikaları (Karabük, Ereğli): Hammadde (demir) Sivas'tan gelir. Fabrikalar, enerji kaynağı olan Taş Kömürü yataklarına (Zonguldak) yakın kurulmuştur.
- Termik Santraller: Linyit (Afşin, Soma, Yatağan) veya Doğal Gaz (Hamitabat) yataklarının yanına kurulur.
Hammadde veya enerji ithal ediliyorsa (dışarıdan geliyorsa).
Limanlar, ithalat ve ihracat için kritik öneme sahiptir.
- İskenderun Demir-Çelik Fabrikası: Limanı sayesinde hem ithal taş kömürünü alır hem de ürettiğini satar.
- Samsun Bakır İşletmesi: Limanı sayesinde Küre (Kastamonu) ve Murgul'dan (Artvin) gelen bakırı işler ve satar.
- Petrol Rafinerileri (İzmit, İzmir, Mersin): Petrolün %90'ı ithal edildiği için limanlara (deniz yoluna) yakın kurulmuşlardır.
- Otomotiv Fabrikaları (Kocaeli, Bursa, Sakarya): Hem limanlara (ihracat) hem de ana yollara yakındırlar.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım D'ye geçerek son faktörlere bakalım.
Fabrika kurmak için sadece hammadde yetmez; satacak yer, çalışacak insan ve para gerekir.
Ürünü satacağınız tüketici kitlesine yakınlık.
Özellikle gıda, giyim (konfeksiyon), mobilya gibi tüketim malları üreten tesisler, nüfusun kalabalık olduğu büyük şehirlere (pazarlara) yakın kurulur.
- İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa gibi şehirlerin çevresinde bu sektörlerin yoğunlaşmasının temel nedeni PAZAR faktörüdür.
Diğer belirleyici faktörler.
- İşgücü: Tesisin ihtiyaç duyduğu nitelikli (usta, mühendis) veya niteliksiz (düz işçi) insan kaynağıdır. Büyük şehirlerde (Marmara) yoğundur.
- Sermaye: Fabrikayı kurmak için gereken paradır. Sermaye birikiminin en çok olduğu yer Marmara Bölgesi'dir.
- Devlet Politikaları: Devletin sağladığı teşvikler (vergi indirimi, arsa), kurduğu Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) veya bölgesel kalkınma projeleri (GAP gibi) sanayinin dağılışını etkiler.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım E'ye geçerek bu faktörleri harita üzerinde görelim.
Harita yüklendi! Haritadaki ikonlar, o fabrikaların kuruluşundaki baskın faktörü gösterir.
(Hammadde 🍬, Enerji 🏭, Ulaşım/Liman 🚢, Pazar 🛍️)
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve final testine geç!
Tebrikler! Türkiye sanayisinin genel özelliklerini ve bir fabrikanın kuruluşunu etkileyen 7 temel faktörü (Hammadde, Enerji, Ulaşım, Pazar vb.) öğrendin.
Şimdi tüm bu konuları kapsayan 10 soruluk final testimizle bilgilerimizi kalıcı hale getirelim!
Test Sonucu
Harikasın!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladın.
Test Sonucu
Tekrar Deneyelim!
Bazı soruları yanlış cevapladın. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
Bölüm 4: Türkiye'de Sanayi 🏭
Kuruluş Faktörleri ve Genel Özellikler
Madenler ve Enerji Kaynakları ünitelerinin son bölümüne geldik: Sanayi! Hammaddelerin fabrikalarda işlendiği bu sektörü, Türkiye'deki genel özelliklerini ve bir fabrikanın nereye kurulacağını belirleyen faktörleri (Hammadde, Enerji, Ulaşım, Pazar vb.) inceleyeceğiz.
Hazır mısın? Fabrika bacaları tütmeye başlıyor!
Bölüm 4: Adımlar
Sanayi (Endüstri), ham maddelerin veya yarı işlenmiş maddelerin fabrikalarda işlenerek kullanılır hale getirilmesi faaliyetidir. Ülke kalkınmasında kritik bir rol oynar.
Sanayimizin genel karnesi.
- Bölgesel Yoğunlaşma: Sanayi tesisleri dengeli dağılmamıştır. En yoğun bölge Marmara Bölgesi'dir (İstanbul, Kocaeli, Bursa). Bunu Ege (İzmir) ve Akdeniz (Adana) izler.
- Hammadde/Enerji Bağımlılığı: Birçok sanayi kolu (Demir-Çelik, Kimya) ithal hammadde ve enerjiye (petrol, gaz) bağımlıdır. Bu durum dış ticaret açığına neden olur.
- Sektörel Çeşitlilik: Gıda, tekstil, otomotiv, kimya, makine, çimento gibi birçok kol gelişmiştir.
- KOBİ Ağırlığı: İşletmelerin çoğunu KOBİ'ler (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler) oluşturur.
- İhracat Odaklı Büyüme: Özellikle otomotiv, beyaz eşya, tekstil gibi sektörler ihracata yöneliktir.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım B'ye geçerek bir fabrikanın neden belli bir yere kurulduğunu (Faktörler) öğrenelim.
Bir fabrika kurarken en önemli sorulardan biri: Hammaddeye mi yakın olmalıyım, pazara mı? Hammaddeye yakınlık neden önemlidir?
Eğer hammadde ağır, hacimli veya çabuk bozuluyorsa...
Tesisler, taşıma maliyetini düşürmek veya bozulmayı önlemek için hammaddeye yakın kurulur.
- Şeker Fabrikaları: Şeker pancarı (İç Anadolu, İç Ege) - Çabuk bozulur.
- Çay Fabrikaları: Çay (Doğu Karadeniz) - Çabuk bozulur.
- Konserve ve Salça: Sebze/Meyve (Güney Marmara, Ege) - Çabuk bozulur.
- Bitkisel Yağ Fabrikaları: Ayçiçeği (Trakya), Zeytin (Ege, G.Marmara).
- Et ve Süt Tesisleri: Hayvancılık alanları (Erzurum-Kars, Konya).
- Kereste, Kağıt: Ormanlar (Batı Karadeniz).
- Çimento, Tuğla, Seramik: Toprak/Taş ocakları (Kütahya, Bilecik).
- Bazı Madenler: Bakır (Elazığ-Maden), Boksit (Konya-Seydişehir), Ferrokrom (Elazığ).
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım C'ye geçerek diğer önemli faktörlere bakalım.
Bazı fabrikalar hammaddeye değil, enerji kaynağına veya limana (ulaşım) daha yakın kurulur.
Çok yüksek enerji tüketen tesisler.
KPSS'nin en klasik örneği:
- Demir-Çelik Fabrikaları (Karabük, Ereğli): Hammadde (demir) Sivas'tan gelir. Fabrikalar, enerji kaynağı olan Taş Kömürü yataklarına (Zonguldak) yakın kurulmuştur.
- Termik Santraller: Linyit (Afşin, Soma, Yatağan) veya Doğal Gaz (Hamitabat) yataklarının yanına kurulur.
Hammadde veya enerji ithal ediliyorsa (dışarıdan geliyorsa).
Limanlar, ithalat ve ihracat için kritik öneme sahiptir.
- İskenderun Demir-Çelik Fabrikası: Limanı sayesinde hem ithal taş kömürünü alır hem de ürettiğini satar.
- Samsun Bakır İşletmesi: Limanı sayesinde Küre (Kastamonu) ve Murgul'dan (Artvin) gelen bakırı işler ve satar.
- Petrol Rafinerileri (İzmit, İzmir, Mersin): Petrolün %90'ı ithal edildiği için limanlara (deniz yoluna) yakın kurulmuşlardır.
- Otomotiv Fabrikaları (Kocaeli, Bursa, Sakarya): Hem limanlara (ihracat) hem de ana yollara yakındırlar.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım D'ye geçerek son faktörlere bakalım.
Fabrika kurmak için sadece hammadde yetmez; satacak yer, çalışacak insan ve para gerekir.
Ürünü satacağınız tüketici kitlesine yakınlık.
Özellikle gıda, giyim (konfeksiyon), mobilya gibi tüketim malları üreten tesisler, nüfusun kalabalık olduğu büyük şehirlere (pazarlara) yakın kurulur.
- İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa gibi şehirlerin çevresinde bu sektörlerin yoğunlaşmasının temel nedeni PAZAR faktörüdür.
Diğer belirleyici faktörler.
- İşgücü: Tesisin ihtiyaç duyduğu nitelikli (usta, mühendis) veya niteliksiz (düz işçi) insan kaynağıdır. Büyük şehirlerde (Marmara) yoğundur.
- Sermaye: Fabrikayı kurmak için gereken paradır. Sermaye birikiminin en çok olduğu yer Marmara Bölgesi'dir.
- Devlet Politikaları: Devletin sağladığı teşvikler (vergi indirimi, arsa), kurduğu Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) veya bölgesel kalkınma projeleri (GAP gibi) sanayinin dağılışını etkiler.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve Adım E'ye geçerek bu faktörleri harita üzerinde görelim.
Harita yüklendi! Haritadaki ikonlar, o fabrikaların kuruluşundaki baskın faktörü gösterir.
(Hammadde 🍬, Enerji 🏭, Ulaşım/Liman 🚢, Pazar 🛍️)
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas ve final testine geç!
Tebrikler! Türkiye sanayisinin genel özelliklerini ve bir fabrikanın kuruluşunu etkileyen 7 temel faktörü (Hammadde, Enerji, Ulaşım, Pazar vb.) öğrendin.
Şimdi tüm bu konuları kapsayan 10 soruluk final testimizle bilgilerimizi kalıcı hale getirelim!
Test Sonucu
Harikasın!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladın.
Test Sonucu
Tekrar Deneyelim!
Bazı soruları yanlış cevapladın. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.