🏛️ KPSS TARİH (I. TBMM DÖNEMİ) - BÖLÜM 1: MECLİS'İN AÇILIŞI VE YAPISI (1920) 🏛️
💡 5 Bölümlük Yeni Serimizin 1. Bölümü:
"Hazırlık Dönemi" serimizi (Bölüm 6), Misak-ı Millî (28 Ocak 1920) kararlarına tepki olarak İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u Resmen İşgali (16 Mart 1920) ve Mebusan Meclisi'ni basmasıyla bitirmiştik. Bu olay, Hazırlık Dönemi'ni bitirmiş, Muharebeler Dönemi'ni başlatmıştır.
Bu yeni serinin ilk bölümünde, İstanbul'un işgalinin doğal bir sonucu olarak Ankara'da Büyük Millet Meclisi'nin (BMM) açılışını (23 Nisan 1920), bu meclisin karakteristik özelliklerini (Kurucu, Güçler Birliği, İhtilalci vb.), benimsediği hükümet sistemini (24 Nisan Önergesi) ve otoritesini sağlamak için çıkardığı ilk kanunları (Hıyanet-i Vataniye, İstiklal Mahkemeleri) detaylıca işleyeceğiz.
"Hazırlık Dönemi" serimizi (Bölüm 6), Misak-ı Millî (28 Ocak 1920) kararlarına tepki olarak İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u Resmen İşgali (16 Mart 1920) ve Mebusan Meclisi'ni basmasıyla bitirmiştik. Bu olay, Hazırlık Dönemi'ni bitirmiş, Muharebeler Dönemi'ni başlatmıştır.
Bu yeni serinin ilk bölümünde, İstanbul'un işgalinin doğal bir sonucu olarak Ankara'da Büyük Millet Meclisi'nin (BMM) açılışını (23 Nisan 1920), bu meclisin karakteristik özelliklerini (Kurucu, Güçler Birliği, İhtilalci vb.), benimsediği hükümet sistemini (24 Nisan Önergesi) ve otoritesini sağlamak için çıkardığı ilk kanunları (Hıyanet-i Vataniye, İstiklal Mahkemeleri) detaylıca işleyeceğiz.
A. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'NİN AÇILIŞI (23 Nisan 1920)
Mustafa Kemal, İstanbul'un işgalinden (16 Mart) hemen sonra (19 Mart'ta) bir genelge yayınlayarak Ankara'da "Olağanüstü Yetkilere Sahip Bir Meclis" toplanacağını duyurdu. Bu meclis, hem İstanbul'dan kaçabilen Mebusan Meclisi üyelerinden hem de halkın yeniden seçtiği temsilcilerden oluşacaktı.
Açılış (23 Nisan 1920):
Hacı Bayram Veli Camii'nde kılınan Cuma namazının ardından, dualarla (dini ve milli meşruiyet) Büyük Millet Meclisi (BMM) açıldı. (İlk adı BMM'dir, "Türkiye" (TBMM) eki sonradan (1921 Anayasası) gelmiştir).
En yaşlı üye olan Sinop Mebusu Şerif Bey'in yaptığı açılış konuşmasının ardından, Mustafa Kemal Paşa (Ankara Mebusu) oybirliği ile Meclis Başkanı seçildi.
En yaşlı üye olan Sinop Mebusu Şerif Bey'in yaptığı açılış konuşmasının ardından, Mustafa Kemal Paşa (Ankara Mebusu) oybirliği ile Meclis Başkanı seçildi.
B. I. TBMM'NİN (1920-1923) ÖZELLİKLERİ (ÇOK ÖNEMLİ!)
I. TBMM, Kurtuluş Savaşı'nı yöneten meclistir ve kendine özgü, olağanüstü özelliklere sahiptir:
⚠️ I. TBMM'nin Karakteristik Özellikleri (Ayrı Ayrı):
1. Ulusal (Milli) Bir Meclistir:
Üyelerinin tamamı Türklerden oluşur. Azınlık (Gayrimüslim) mebusları yoktur. (Osmanlı Mebusan Meclisi'nden en büyük farkı budur).
2. İhtilalci (Devrimci) Bir Meclistir:
Egemenliğin kaynağını Padişah'tan (Saltanat) alıp Millete (Halka) vermiştir. İstanbul Hükümeti'ni ve Padişah'ı "yok" saymıştır. (En büyük devrimi Saltanat'ı kaldırmak (Bu serinin son konusu) olacaktır).
3. Güçler Birliği İlkesini Benimsemiştir (En Önemli Özelliği):
Yasama (Kanun Çıkarma), Yürütme (Hükümet İşleri) ve Yargı (İstiklal Mahkemeleri) yetkilerinin tamamı Meclis'in kendisinde toplanmıştır.
Neden? Savaş döneminde (olağanüstü hal) hızlı karar alıp, hemen uygulamak için. (Demokratik değildir ama zorunludur).
Neden? Savaş döneminde (olağanüstü hal) hızlı karar alıp, hemen uygulamak için. (Demokratik değildir ama zorunludur).
4. Meclis Hükümeti Sistemini Benimsemiştir:
(Güçler Birliği'nin doğal sonucudur). Bu sistemde:
- Devlet Başkanı / Başbakan yoktur.
- Meclis Başkanı (Mustafa Kemal), Hükümetin de (İcra Vekilleri Heyeti) Başkanıdır.
- Bakanlar (Vekiller), Meclis içinden tek tek oylanarak seçilir.
- Meclis, Hükümeti her an denetleyebilir ve düşürebilir.
5. Demokratik ve Halkçı (Gazi) Bir Meclistir:
Üyeleri seçimle gelmiştir ("Egemenlik Milletindir"). Padişahı değil, halkı temsil eder. "Halkçılık" (Beyannamesi) ilkesini benimsemiştir. Kurtuluş Savaşı'nı yönettiği için "Gazi Meclis" unvanına sahiptir.
6. Kurucu Meclistir (Teşkilatçı):
Devleti kuran meclistir. Bunun en büyük kanıtı, 1921'de yeni bir Anayasa (Teşkilat-ı Esasiye) yapmasıdır (Bölüm 3'te işlenecek).
7. Fikir Çeşitliliği (Parti Yok, Gruplar Var):
I. TBMM'de siyasi partiler yoktur (Savaş zamanı bölünmeyi önlemek için). Ancak farklı görüşte Gruplar vardır: Mustafa Kemal'in grubu (Müdafaa-i Hukuk Grubu), Padişah yanlıları (Islahat Grubu), Bolşevizm yanlıları (Yeşil Ordu, Halk Zümresi) ve İttihatçılar (Tesanüt Grubu).
C. 24 NİSAN 1920 ÖNERGESİ (MECLİSİN MANİFESTOSU)
Meclis açıldıktan bir gün sonra, Mustafa Kemal, Meclis'in nasıl çalışacağını ve amacını belirleyen (Hükümet Programı niteliğinde) bir önerge sundu. Bu önerge, I. TBMM'nin karakterini belirlemiştir.
⚠️ 24 Nisan Önergesi Kararları ve Yorumları (İhtilal Başlıyor):
Madde 1: "Hükümet kurmak zorunludur."
YORUMU: İstanbul Hükümeti'nin yok sayıldığının kanıtıdır.
YORUMU: İstanbul Hükümeti'nin yok sayıldığının kanıtıdır.
Madde 2: "Geçici bir hükümet başkanı tanımak veya Padişah vekili atamak doğru değildir."
YORUMU: Meclis'in "SÜREKLİ" olacağının ve Padişaha bağlı olmadığının kanıtıdır.
YORUMU: Meclis'in "SÜREKLİ" olacağının ve Padişaha bağlı olmadığının kanıtıdır.
Madde 3: "Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir."
YORUMU: YENİ REJİMİN (Cumhuriyet) adı konulmadan ilan edilmesidir. (Milli Egemenlik).
YORUMU: YENİ REJİMİN (Cumhuriyet) adı konulmadan ilan edilmesidir. (Milli Egemenlik).
Madde 4: "Büyük Millet Meclisi'nin üstünde hiçbir güç ve makam yoktur."
YORUMU: İstanbul Hükümeti, Padişah ve Halifelik makamları resmen "YOK SAYILMIŞTIR". Bu, tam bir ihtilaldir.
YORUMU: İstanbul Hükümeti, Padişah ve Halifelik makamları resmen "YOK SAYILMIŞTIR". Bu, tam bir ihtilaldir.
Madde 5: "Padişah ve Halife, (İtilaf) baskısından kurtulduktan sonra Meclis'in belirleyeceği yasal duruma göre yerini alır."
YORUMU: Saltanatın kaldırılacağının (Bölüm 3) ilk sinyalidir. (Padişahın kaderini bile Meclis belirleyecektir). (Ayrıca, Padişahı "esir" sayarak, Saltanat yanlılarının tepkisi azaltılmak istenmiştir).
YORUMU: Saltanatın kaldırılacağının (Bölüm 3) ilk sinyalidir. (Padişahın kaderini bile Meclis belirleyecektir). (Ayrıca, Padişahı "esir" sayarak, Saltanat yanlılarının tepkisi azaltılmak istenmiştir).
Madde 6 & 7: "Yasama ve Yürütme yetkileri Meclis'e aittir." (Güçler Birliği). "Meclis'in içinden seçilecek bir heyet (İcra Vekilleri Heyeti) hükümet işlerine bakar. Meclis Başkanı, bu heyetin de (Hükümetin de) Başkanıdır." (Meclis Hükümeti Sistemi).
D. İLK İCRA VEKİLLERİ HEYETİ (İLK TBMM HÜKÜMETİ) (3 Mayıs 1920)
24 Nisan Önergesi doğrultusunda, bakanların (Vekil) Meclis içinden tek tek seçilmesiyle ilk "Milli Hükümet" kuruldu. (II. Mahmud'un (Dağılma Bölüm 2) "Nazırlık" sisteminin devamıdır).
İlk İcra Vekilleri Heyeti (Başlıca Üyeler):
- Meclis ve Hükümet Başkanı: Mustafa Kemal Paşa (Ankara)
- Milli Müdafaa Vekili (Savunma): Fevzi (Çakmak) Paşa (Kozan)
- Hariciye Vekili (Dış İşleri): Bekir Sami Bey (Amasya)
- Dahiliye Vekili (İç İşleri): Cami (Baykut) Bey (Aydın)
- Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekili (Genelkurmay Başkanı): İsmet (İnönü) Bey (Edirne)
- Maarif Vekili (Eğitim): Dr. Rıza Nur (Sinop)
- Sıhhiye Vekili (Sağlık): Dr. Adnan (Adıvar) Bey (İstanbul)
E. TBMM'NİN OTORİTESİNİ SAĞLAMAK İÇİN ÇIKARDIĞI İLK KANUNLAR
TBMM, açılır açılmaz hem ekonomik (askeri) hem de siyasi (otorite) ihtiyaçlar için kanunlar çıkardı. (Güçler Birliği - Yasama Yetkisi).
1. Ağnam Vergisinin Artırılması Kanunu (24 Nisan 1920):
TBMM'nin çıkardığı İLK KANUNDUR. (Ağnam = Küçükbaş hayvan vergisi).
Amaç: Ordunun (Kuvâ-yi Milliye) acil para ihtiyacını karşılamak. (Ekonomik zorunluluk).
Amaç: Ordunun (Kuvâ-yi Milliye) acil para ihtiyacını karşılamak. (Ekonomik zorunluluk).
2. Hıyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920):
Amaç: TBMM'nin otoritesine (varlığına) ve kararlarına karşı çıkanları, isyancıları ve vatan hainlerini yargılamak.
ÖNEMİ: TBMM'nin, Padişahın otoritesine karşı kendi otoritesini (hukuki gücünü) ilan ettiği ilk kanundur.
ÖNEMİ: TBMM'nin, Padişahın otoritesine karşı kendi otoritesini (hukuki gücünü) ilan ettiği ilk kanundur.
3. Firariler Hakkında Kanun (11 Eylül 1920):
Kuvâ-yi Milliye'den ve askere alımdan kaçanları (firarileri) "vatan haini" sayan kanundur. (Orduyu disipline etmek için).
4. İstiklal Mahkemeleri Kanunu (11 Eylül 1920):
Neden? Hıyanet-i Vataniye ve Firariler Kanunu'nu hızlıca uygulamak için.
Yapısı: Üyeleri (3 kişi) Mebuslardan (Milletvekili) seçilirdi.
Özelliği: Seyyar (Gezici) ve olağanüstü mahkemelerdi. Yargılamaları hızlı yapar (Temyiz/Af yok) ve hemen infaz ederlerdi.
ÖNEMİ: TBMM'nin YARGI YETKİSİNİ kullandığının en net kanıtıdır. (Güçler Birliği).
Yapısı: Üyeleri (3 kişi) Mebuslardan (Milletvekili) seçilirdi.
Özelliği: Seyyar (Gezici) ve olağanüstü mahkemelerdi. Yargılamaları hızlı yapar (Temyiz/Af yok) ve hemen infaz ederlerdi.
ÖNEMİ: TBMM'nin YARGI YETKİSİNİ kullandığının en net kanıtıdır. (Güçler Birliği).
💡 Bölüm 2'ye Hazırlık:
Bölüm 1'de, Ankara'da yeni, ihtilalci ve tüm güçleri elinde toplayan (Güçler Birliği) bir Meclis'in (TBMM) kurulduğunu gördük. TBMM, otoritesini sağlamak için Hıyanet-i Vataniye ve İstiklal Mahkemeleri gibi sert kanunlar çıkardı.
Peki, bu sert kanunlara neden ihtiyaç duydu? Çünkü TBMM'nin açılması, hem İstanbul Hükümeti'ni (Padişah/Damat Ferit) hem de İtilaf Devletleri'ni (İngiltere) paniğe sürükledi.
Bölüm 2'de, bu güçlerin TBMM'yi "boğmak" için çıkardığı BÜYÜK İSYANLARI (Anzavur, Kuvâ-yi İnzibatiye, Çerkez Ethem vb.) ve İtilaf Devletleri'nin Osmanlı'ya (İstanbul Hükümeti'ne) imzalattığı ölüm fermanı olan SEVR ANTLAŞMASI'nı (Ağustos 1920) işleyeceğiz.
Bölüm 1'de, Ankara'da yeni, ihtilalci ve tüm güçleri elinde toplayan (Güçler Birliği) bir Meclis'in (TBMM) kurulduğunu gördük. TBMM, otoritesini sağlamak için Hıyanet-i Vataniye ve İstiklal Mahkemeleri gibi sert kanunlar çıkardı.
Peki, bu sert kanunlara neden ihtiyaç duydu? Çünkü TBMM'nin açılması, hem İstanbul Hükümeti'ni (Padişah/Damat Ferit) hem de İtilaf Devletleri'ni (İngiltere) paniğe sürükledi.
Bölüm 2'de, bu güçlerin TBMM'yi "boğmak" için çıkardığı BÜYÜK İSYANLARI (Anzavur, Kuvâ-yi İnzibatiye, Çerkez Ethem vb.) ve İtilaf Devletleri'nin Osmanlı'ya (İstanbul Hükümeti'ne) imzalattığı ölüm fermanı olan SEVR ANTLAŞMASI'nı (Ağustos 1920) işleyeceğiz.