İçereği Atla
KPSS Tarih (I. TBMM Dönemi) - BÖLÜM 3: 1921 Anayasası ve Saltanatın Kaldırılması (PDF İndirmeli)

🏛️ KPSS TARİH (I. TBMM DÖNEMİ) - BÖLÜM 3: 1921 ANAYASASI VE SALTANATIN KALDIRILMASI (1921-1922) 🏛️

💡 3 Bölümlük Serimizin 3. ve Son Bölümü:
Bölüm 1'de TBMM'nin açılışını ve yapısını, Bölüm 2'de ise bu meclise karşı çıkan isyanları ve Sevr Antlaşması'nı gördük. Bu bölümde, I. TBMM'nin "devlet kurucu" özelliğini ve yaptığı en büyük siyasi devrimi işleyeceğiz.

Konularımız: Yeni Türk Devleti'nin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası), Lozan Konferansı'na davet krizi (ikilik) ve I. TBMM'nin yaptığı ilk ve tek inkılap olan SALTANATIN KALDIRILMASI (1 Kasım 1922).

A. TEŞKİLAT-I ESASİYE KANUNU (20 Ocak 1921) (İLK ANAYASA)

TBMM, açıldıktan (Nisan 1920) yaklaşık 9 ay sonra, I. İnönü Muharebesi'nin (bunu Muharebeler serisinde göreceğiz) hemen ardından, yeni kurulan devletin hukuki çerçevesini çizmek için bir anayasa hazırladı.

Hazırlanma Nedenleri:
  • Ankara'da kurulan yeni otoritenin (TBMM) hukuki temelini oluşturmak.
  • "Egemenliğin Millete ait olduğunu" (Milli Egemenlik) resmen ilan etmek.
  • İstanbul Hükümeti'nin dayattığı Sevr Antlaşması'na (Bölüm 2) karşı, milletin kendi anayasasını ilan etmesi.
⚠️ 1921 Anayasası'nın (Teşkilat-ı Esasiye) Temel Özellikleri:
1. Madde 1 (En Önemlisi - İhtilal Maddesi):
"Hâkimiyet bilâ kayd ü şart Milletindir." (Egemenlik Kayıtsız Şartsız Milletindir).
YORUMU: Bu madde ile Saltanat (Padişah egemenliği) resmen yok sayılmıştır. Yeni devletin rejiminin (adını koymadan) Milli Egemenlik (Cumhuriyet) olacağı ilan edilmiştir.
2. Güçler Birliği ve Meclis Hükümeti:
"Yasama ve Yürütme yetkisi Meclis'te toplanır."
YORUMU: TBMM'nin açılışındaki (Bölüm 1) "Güçler Birliği" ve "Meclis Hükümeti Sistemi" anayasal güvence altına alınmıştır. (Savaş anayasası).
3. Kısa ve Öz (Savaş Anayasası):
Sadece 23 maddeden oluşur. Kişi Hak ve Hürriyetleri'ne (Temel Haklar) yer vermemiştir.
Neden? Çünkü acil amacı "devleti kurmak" ve "savaşı yönetmek" idi, "demokratik düzeni" kurmak değil.
4. Çift Anayasalı Dönem (Çelişki):
1921 Anayasası, Osmanlı'nın Kanun-i Esasi'sini (1876) resmen ilga etmemiş (kaldırmamış)tır.
YORUMU: "Kanun-i Esasi'nin 1921 Anayasası ile çelişmeyen maddeleri yürürlüktedir" ilkesi benimsenmiştir. Bu, 1924 Anayasası'na kadar süren çift anayasalı (ikili) bir dönemi başlatmıştır. (Amaç: Saltanat yanlısı mebusların tepkisini çekmemek).
5. Laik Değildir:
Dini (Şeriat) işlerin yürütülmesini de TBMM'nin görevleri arasında saymıştır. (Laik değildir).

B. LOZAN'A DAVET KRİZİ VE SALTANATIN KALDIRILMASI (1 Kasım 1922)

Batı Cephesi'ndeki Büyük Taarruz zaferi (Muharebeler Serisi) ve Mudanya Ateşkes Antlaşması'nın (Muharebeler Serisi) imzalanmasından sonra, İtilaf Devletleri yeni Türk devletini barış (Lozan) masasına davet etmek zorunda kaldı.

1. Kriz: İkilik Yaratma Planı

İtilaf Devletleri, Londra Konferansı'nda (Bölüm 4'te işlenecek) denedikleri oyunu (ikilik çıkarma) tekrar denediler: Lozan Barış Konferansı'na hem TBMM Hükümeti'ni (Ankara) hem de (artık fiilen var olmayan) İstanbul Hükümeti'ni (Padişah Vahdettin) BİRLİKTE davet ettiler.

İstanbul'daki Sadrazam Tevfik Paşa (Londra'da "Söz milletindir" diyen paşa), bu daveti kabul edip, TBMM'ye "Lozan'a birlikte gidelim" telgrafı çekti.

2. Mustafa Kemal'in Çözümü (Tarihi Hamle)

Mustafa Kemal, Türk milletini Lozan'da iki gücün temsil etmesinin Sevr'i (Bölüm 2) yeniden gündeme getireceğini ve bir felaket olacağını biliyordu. Bu "ikilik" sorununu kökünden çözmek için tarihi fırsatı yakaladı.

1 Kasım 1922'de TBMM'ye (muhaliflere rağmen) Saltanat ile Hilafetin birbirinden ayrılmasını ve Saltanatın (Padişahlık) kaldırılmasını teklif etti.

Meclis'teki sert tartışmalar (Rauf Orbay vb.) üzerine Mustafa Kemal, "Egemenlik milletindir. Bu, Meclis'e rağmen de olacaktır. Mesele, bazı kellelerin gidecek olmasıdır!" diyerek kararlılığını gösterdi ve kanun kabul edildi.
⚠️ Saltanatın Kaldırılmasının (1 Kasım 1922) Nedenleri ve Sonuçları:

NEDENLERİ:
  1. Acil Siyasi Neden (Bahane): Lozan Konferansı'na davetteki "ikilik" (İtilaf oyunu) sorununu çözmek ve tek temsilci olarak gitmek.
  2. Asıl İdeolojik Neden: Milli Egemenlik (Cumhuriyet) ilkesinin önündeki en büyük engeli (Padişah Otoritesi) kaldırmak.
  3. Tarihsel Neden: İstanbul Hükümeti'nin Sevr'i imzalaması (Bölüm 2), isyanları desteklemesi (Bölüm 2) ve Milli Mücadele'ye ihanet etmesi.

SONUÇLARI:
  1. 623 yıllık Osmanlı Devleti RESMEN sona erdi.
  2. "İkilik" sorunu çözüldü. Lozan Konferansı'na Türk milletinin TEK TEMSİLCİSİ olarak TBMM katıldı.
  3. Son Padişah VI. Mehmed Vahdettin, 17 Kasım 1922'de bir İngiliz gemisiyle (Malaya Zırhlısı) yurdu terk ederek Malta'ya sığındı.
  4. LAİKLİK (Din ve Devletin Ayrılması) yolundaki en büyük ve ilk adım atıldı (Siyasi güç olan Saltanat, dini güç olan Halifelikten ayrıldı).
  5. CUMHURİYET'in ilanı (29 Ekim 1923) için en büyük siyasi engel kaldırıldı.

3. Halifeliğin Durumu (Ara Formül)

TBMM, Saltanat'ı kaldırırken, (henüz ortam hazır olmadığı için) Hilafet'i (Halifelik) KALDIRMADI.

Halifeliğin Devamı (Geçici Durum):
TBMM, Vahdettin'i "hain" ilan ederek Halifelikten de azletti. Yerine, Osmanlı Hanedanı'ndan (Padişahın kuzeni) Abdülmecid Efendi'yi, siyasi yetkisi olmayan, sembolik bir "Halife" olarak seçti.
Amaç: İngilizlerin "Halifelik" oyununu bozmak ve Saltanat yanlılarının tepkisini (Halifelik de gidiyor) yumuşatmak. (Halifelik, 3 Mart 1924'te (İnkılaplar Serisi) kaldırılacaktır).
💡 I. TBMM DÖNEMİ SERİSİ SONU 💡
Böylece "I. TBMM Dönemi" (Muharebeler Hariç) serimizi 3 detaylı bölümde (1. Açılış/Yapı, 2. İsyanlar/Sevr, 3. 1921 Anayasası/Saltanatın Kaldırılması) tamamlamış bulunuyoruz.

Listenize göre (I. TBMM Dönemi -> Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi) sıradaki konumuz, bu Meclis'in (TBMM) cephede nasıl savaştığıdır.

Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "KURTULUŞ SAVAŞI (MUHAREBELER DÖNEMİ)" (Doğu, Güney ve Batı Cepheleri, Lozan) ile başlayabiliriz.